Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos. Ezagun es la forma general en los textos. Hay ezaun en Lazarraga, RS y Capanaga, y en unos pocos autores de los ss. XIX y XX, la mayoría de ellos vizcaínos. En DFrec hay 274 ejs. de ezagun .
sense-1
I .(Adj.).
azpiadiera-1.1
(gral.; Lar, Añ, Gèze, H),
ezaun (Añ, A),
izagun (R)
Ref.:
A(ezagun, izagun);
Lrq;
GteErd 113
. Conocido; evidente, manifiesto."Claro está, hori jakiña da, ezaguna da, ikusia da
"Lar, Añ.
"(Adj.). Chose connue, sue, claire, manifeste: gauza ezaguna. Syn. iakina, ikhusia, ageria
"H.
"
Arpegi ori ezaguna dut (G-azp, AN-gip) [...] arpegi ezaguna iruditu zitzaidan (G-azp-goi)"GteErd 113.
Tr. De uso general entre autores meridionales; son escasos los ejs. septentrionales.
Galdu azkero ondasuna da ezauna. "Despues del bien perdido es conocido"
.RS 297.
Prestutasun ezagunak hauts dezan inbidia. EZMan II 128 (v. tbn. Man I 13).
Onarzunak galduz geroz dira ezagunak. OPr 364.
Zerren garean ezagunak / gu erreinu gustian. BBizk 6.
Berthutea ezagunago [da tentazionetan]. Ch I 13, 8 (SP hobeki da ageri, Mst hobeki agertzen da).
Bide ezagun ta urrekua pekatu loirako. MgCO 120.
Sospetxa [...] izango da konfesiñoa [...] ikusten ezpada emienda ezagun bat. AñLoraS 30.
Ezin esan eutskegun agirijago ta ezaunago gizonaren zeregin au. fBIc I 97.
Ezaguna da Franzia guzian. HbEsk 80.
[Frantzesak] ezagunak dirade / guziak trajean / lebita ta erlojua / beti gorputzean. Xe 226.
Beren arpegia ezauna dabe irakurleak. ABGuzur 151.
Orduko Yesus, oso ezaguna ta aipatua zan bazterretan. IrYKBiz 193.
Zuaitz au oso ezaguna da; nun-nai arkitzen bait-da. Munita 52.
Liburu ezagun batean. MdePr 325.
Arpegi ezauneko bat. SMZirik 10.
Melodi atsegin hau etzaio ezagun. ArtiMaldanB 216.
Franzisko Lapitze idazlari ezaguna. AIr(
inIzetaDirG 11
).
[Eskolan] aurrerakada ezagun-ezaguna egin eban. ErkiagBatB 26.
Ezaguna da gaztelaniz arako bertso ua: [...]. Or(
inGaztMusIx 16
).
[Kukuaren] kanta ezaguna. NEtxLBB 50.
Gauza ezaguna da [...]. XaOdol 284.
Izanik kristau ezagun. Olea 159.
Jende ezaguna. UztSas 107.
Len oso ezaguna gendun izokia. Ib. 311.
Izen ezagun baten jabe. BerronKijote 36.
Ezaguna dut, bai [liburua]. Ib. 79.
Famili oso ezaguna niretzat eta baita gure erritar guztientzat. Gerrika 70.
Bide haundi ezagunetarik urrun. LarreArtzainE 249.
Eritasun ezagun horren izena. MIH 339.
[Bertsolaria] ez da ezagun-ezagunetakoa. MEIG I 108.
azpiadiera-1.1.1
"Noble, ezauna, barrikaija
"Dgs-Lar 7.
sense-2
II .(Sust.).
azpiadiera-2.1
1.
(V-gip, S; SP, Urt II 299, Gèze, Dv, VocBN, H, A),
ezaun (V-gip; VocCB→Dv(V), H, A),
izagun (AN-5vill)
Ref.:
Lrq;
IzArOñ(ezaun);
EtxbaEib;
ElexpBerg(eza(g)un)
. Conocido, persona conocida."Connu. Ezagunen artean, inter notos, parmis ceux de sa connaissance"SP.
"Connaissance, bere ezagunen ikhustera heldu da
"Dv.
"
Ene ezaguna da. Ezagun zaharrak gira
"H.
"Conocido, persona a quien se ha tratado poco"A.
Cf. EZAGUNA IZAN. Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos.
Diszipulu hura zen sakrifikadore subiranoaren ezaguna. LçIo 18, 15 (He, Dv, Ol, Ker ezagun; TB ezagutua zen [...] buruzagiaz).
Herioak hanbat ditu arrotzten ezagunak. EZMan I 46.
Ama tristeak zeroen ezagunei galdetzen ea haren aurra nihon ere ikhusi zuten. EZNoel 82.
Urrundu behar zare zure ezagunetarik eta adiskidetarik. SPImit III 53, 1 (Ch, Mst ezagun).
A Dios nere aide, adiskide ta ezagunak. A Dios mundua. CbEg III 311.
Itxuriari begiratuta uste dot dala zure ezagun kiputzen bat. MgPAb 153.
Etxekoen ezaguna zan. Lard 445.
Hartu zuen aspaldiko ezagun xahar bat bezala. JnnSBi 158 (v. tbn. Laph 208 y Lf Murtuts 21 ezagun xahar, JanEd II 89 ezagun zar, Echta Jos 276 ezagun zarkote).
Askazien eta ezagünen artian. IpHil 134.
Iñok baiño ezaun geiago egin ebazan. ABGuzur 114.
Gure antxiñako ezagun au. AgKr 218 (v. tbn. Kk Ab I 13 antziñeko ezagun, SM Zirik 21 aintziñako ezaun).
Inguruan ari zeiezte haurrideak, aitak, ezagunak, sistatzen. JEBur 31.
Mugazale tratularietan ezaguna frango, kide sobera. Ox 197.
Erri kaxkotik atera artean, ezagunak alkarrekin ikusi ez zitzaten.EtxdeJJ 206.
Ez zen adiskide bat ordea, oztan ezagun bat. MdeHaurB 85.
Etxerantz abiau zan, ezagun eta adiskideen agur eta txerak birritako aldiz jaso ostean. ErkiagArran 187.
Etxeko ezagun aundia. AnabPoli 138.
An ito ziranak, geienak nere ezagunak ziran. UztSas 159.
Makiña bat ezagun. Ayesta 16.
Ezagun ainitz bazituen hor eginak. LarreArtzainE 185.
Nere ezagun bat edo laguna. Albeniz 211.
Ezagun batzuek [...] esan zidatena. MEIG I 171.
azpiadiera-2.1.1
(No ref. a personas). Ezagun xahar bat baginuen begien bixtan, Chevresis-les-Dames. ZerbGerlan 112.
azpiadiera-2.2
2."Característica, nota individuante, señal personal (cicatriz, mechón de pelo, mancha...). Persona orrek ezaguna dauka arpegian. Gure zaldiak ezaguna zurigunea du kopetan. Arrikada artuta, ezaguna gelditu zaio
"GketxLoiola 35.
v. ezaugarri.
sense-3
III .(Vb.).
azpiadiera-3.1
Conocer.(En algunos ejs. podría tratarse de ezagun izan
).v. ezagutu. Egin eustan agrabioa / Amoreonek ezaunik, / nai ekion nik aren kontra / oi ez nedukan kexarik. Lazarraga B21, 1197v.
Saiak pikua ezaun ez. RG B, 25.
Etsean dagoan gatxa erraz da ezauten. RS 434.
Bere aragiak ezaun. "Su carne conoce"
.Ib. 172.
Ez azauenak eros aala. "Quien no te conoce que te compre"
.Ib. 101.
Aeen grabedadea ezauteko. Cap 90.
[Iaungoikoa] ezaudaigun. Ib. 80.
Ezaun egizu zeure obrea nigan. Ib.(ed. 1893) 155.
Gauza guztiak ezagun dezaguzkizu ta [...] jakin dakizkizu. KIkG 84.
Ez nuen batere gaztetasunik izan [...]. Ez gaztetasunik ezagun. LabSuEm 180.
azpisarrera-1
EZAGUNA IZAN(Con aux. trans.). Conocer. "Arpegiz ezaune dot (V-gip)" Gte Erd 113. Cf. ezagun izan. Arpegiz ezauna eben. KkAb I 19.
Irrimarrez ezaguna det, baña izena aaztu. LdiIL 22s.
Bai [...] ezaguna dut. ZaitSof 88.
[Aita Felix] Bizkaiko euskal erri askotan ezaguna dabe. Vill(
inBilbaoIpuiB 7
).
Emakume au emengoa da. Aspaldian ezaguna dot. ErkiagBatB 200.
Diego Pereira ezaguna zuen eta ere adiskidea. ArdoySFran 248.
Bei jabea ezaguna genduan: Koateko Patxiko, Legorretakoa. BBarand 116.
Loidi aspaldiko ezaguna dut. MIH 358.
azpisarrerakoSense-1.1
"
Ezaun andia dot, es conocido mío, tengo algún trato de amistad con él"A.
"
Ezagun handia genuen hori (V-gip, G-azp, AN-5vill)"GteErd 114.
azpisarrera-2
EZAGUNAK EGIN.
"Elkarrekin ezagunak egin ttuzte oiek (AN-5vill)" Gte Erd 114 (junto a ezaguera egin, de otras zonas).
azpisarrera-3
EZAGUN BERRI.
Nuevo conocido, nueva amistad. Ezagunberri zenbait egiten ari naiz. LdiIL 22 (v. tbn. 23).
azpisarrera-4
EZAGUNEAN.
Claramente, de modo patente. "(V-och), conocidamente" A. Aspaldion ezagunean mekotu ta maskaldu zaigu Adrian. AArdi 87.
[Edariak] jaso ta erneragin deutsa adorea ezagunean. ErkiagBatB 195.
Ezagunean makaldu da sutanpa-otsa. Tiroak gero ta bakanago. Ib. 185.
azpisarrera-5
EZAGUN EGIN,
EZAGUNA EGIN(Con aux. intrans. bipersonal). Hacerse conocido, resultar familiar. "Ezaun ein jata (V-arr)" Gte Erd 113. Orduntxe igarri zion arpegi ura [...] zergatik egin zitzaion ezagun. EtxdeJJ 241.
Ezaguna egiten yakon asto aixe. BilbaoIpuiB 25.
Leitzaran ibaiaren alde bietako mendi-malkor sakon eta errekastoak naiko ezagunak egiten zaizkigu. AZink 131.
azpisarrera-6
EZAGUN EGON.
Estar claro, ser evidente. Aplikadue baño geiau be / bai azala ezaun dago. Enb 196.
v. ezagun izan.
azpisarrera-7
EZAGUN-EZ(Lar, Añ, H). Desconocido. "Ignoto" Lar. "Incógnito" Añ. "Ezagun-eza (V, G), qui ne paraît pas, qu'on ne voit pas. (L) ezagun eztena, ez ezaguna" H. v. ezezagun. Irteten da argi ta morroiyakin ezagunezaren billan. AranSIgn 36.
Baña nola asi itzanan izketan beste geiago gabe mutil ezagun-ez batekin?TAgUzt 125.
[Getari] apal eta ezagun-ez ager zaigu, ordea, gaur itxas-zoko ezkutuan. Ib. 43.
Gauza ezkutu, ezagun-ezak. AnabAprika 8.
azpisarrera-8
EZAGUN-EZAGUNEAN (V-och ap. A)
(Intens. de ezagunean). Claramente, de modo patente. Sendabidean yoiakan ezagun ezagunean eta kalera joan zan arratsaldean. ErkiagBatB 99.
azpisarrera-9
EZAGUN IZAN.
v. ezagun izan.
azpisarrera-10
EZ EZAGUN EGIN,
EZ EZAGUN ITXURA EGIN,
EZ EZAGUNENA EGIN.
"Ezezagun itxura egin deraut, il a fait semble de ne me pas connaître" SP. "Ez ikusi edo ez ezagun egin zion, hizo como que no la vió o no la conoció" Bera. Ezagutu eban nire iseka; baña ez ezagunena egin eban. "Lo disimuló"
.OrTormes 21.