Tr. Los aezcoanos emplean la forma gori, los salacencos y roncaleses kori . Lizarraga de Elcano usa ori para la función de pronombre, mientras que tras sust. utiliza gralmte. -goi . Hay (h)oi en algunos textos del s. XX, en su mayoría en diálogos populares o bersolaris. Para el caso instrumental, la forma dominante en labortanos y bajo-navarros desde el s. XVII es hortaz; cf. antes horrezaz en Dechepare y Leiçarraga, y horrez en este último (Act 24, 22). Tbn. encontramos ortaz en Mendigacha (142) y en autores alto-navarros y guipuzcoanos (generalmente de la zona oriental) del s. XX: Ill Pill 27, Inza Azalp 12, Tx B II 177, Ir YKBiz 69.
La forma propia de la tradición suletina es horrez, que tbn. usan Leiçarraga, Pouvreau (Phil 487), Duvoisin (LEd 180) y algunos autores guipuzcoanos como Larramendi (Gram 393), Aguirre de Asteasu (III 509), Iturriaga (Fab 177) o Lardizabal (52). Es además frecuente al Sur en expresiones conjuntivas del tipo horrez gainera, horrez gehiago, etc. , q.v.
Horrezaz, documentado desde Dechepare (219), es frecuente sobre todo al Sur: Cb Eg II 75, Gco I 414, AA III 343, Añ GGero 235, Arr GB 26, A Ardi 111, Vill Jaink 143, MIH 224. En el s. XX es frecuente al Sur -etzaz: Kk Ab I 85, Alz Ram 30, Lab EEguna 64, Laux BBa 16, Ldi IL 50, TAg Uzt 200, Anab Poli 137, Basarri 183. Antes sólo la hallamos en Axular (317 (V 211)).
Horretaz se encuentra en Duvoisin (LEd 12) y en autores, generalmente meridionales, del s. XX: Altuna 18, Alz Ram 119, Ldi IL 149, Abar Goi 63, Or Eus 307, Munita 16, Mde HaurB 32, Erkiag Arran 191, MIH 129.
sense-1
1.
(V, G, AN, L, B, BN, S; Urt I 285, HtVocGr 337, VP 69v, Lar, Añ, VocBN, Gèze, Dv, H),
hoi (AN-gip-larr-burg, L-sar, B),
gori (Ae),
goi (AN-egüés, Ae),
kori (Sal, R)
Ref.:
Bon-Ond 169; A (ori, goi, orrek, orren); EI 135; Iz ArOñ ; Echaide Nav 384-385; Holmer ApuntV ; Etxba Eib (ori, orrek); Elexp Berg. Ese, esa, eso (pronombre y adjetivo demostrativo singular de segundo grado). "Tal cual, ahí te lo envío, dan ori, or bialtzen dizut" Lar. "Orretan diarduk?, ¿en eso estás empleado?" Ib. (s.v. emplearse). "Conforme a eso, orren erara, ori orrela izanik" Añ. "Hortan ez naiz zurekilako, là-dessus ou sur cela je ne partage pas votre opinion" Dv. "Orrek, con acento prosódico en la e, pronombre demostrativo, ése. Sujeto agente en verbos transitivos" Etxba Eib. Tr. De uso general. En textos alto-navarros de la zona del Bidasoa aparece tras sust. det. (eguna ori Auspoa 97, 142; v. tbn. Yanzi 54, 57, etc.). El art. de segundo grado -ori aparece, coexistiendo con el demostrativo hori, en textos antiguos y en Lizarraga de Elcano: hoben uste duienori (E 87), itzalori (ib. 95), enzun zuenean gizon gazteorrek hitz hori (Lç Mt 19, 22), mazteori ona ezpadau (Lazarraga A24 1196r), txakur zarra irrigau, gazteori alberdau "ese joven regocijado" (RS 482), gaubori (Hm 43), sar zazu zeure eriorí emén (LE Io 20, 27).
Berba orren berba gazia, / berba orri nai ez dakiola balia.
Olaso
1s.
Ez ori erran. (Valdorba, 1536). ReinEusk 29.
Hori horla lizatela nizin neure beldurra. E 223.
Eta hire ezagutze horrezaz galduren da anaie infirmo dena. Lç1 Cor 8, 11.
Zerren ori da ene kontentua. Lazarraga B3, 1154r.
Autso Txordon arz orri ta nik iñes daida. RS 422.
Zierto len berri aditu dudana orreganik da.
CartEsp
464.
Gain horretarik. Mat 301.
Adarrak emaiten dira etxe orretan / nori bere diruetan, arratsetan <arrasshetan>.
PasqTo
9s.
Zeren andiago baita zure miserikordia, orretan daukat neure konfianza. BerTrat 88r.
Kastitate horrengatik Iainkoaren aitzinean pagamendu handia izanen duzuela. Ax 178 (V 119).
Beraz obligadurik gagoz iakiten eta ulerretan ori gustiori. Cap 24s.
Zuenzat ori bere obe. BBizk 11.
Errauts hortaz balia zaitezte. Mong 592.
Zer gozo hartü behar da besta hortarik?Bp II 86.
Nahi dut hori hala den. ES 128.
Orain datozkigu orrekin, leuntza, dollor, txatar aiek?LarFueros 48.
Hortaraño doha trabailluarentzat dugun higuintza. HeGudu 120 (cf. infra HORRETARAINO).
Hori bazeneki. Mst I 25, 2.
Onra orretaraño igo nai nazu?CbEg II 20.
Ezen hori da izpiritu guziaz Jainkoa maitatzea. Brtc 201.
Ez nintzan orrezaz gomutatu. AñGGero 235.
Eta orren ondoren betiko deskansua. Gco II 81.
Eskér milla diógu bere gloria andigorrengátik. LEOng 107v.
Ori ere eztúgu egín. Ib. 26v.
Hortarako laguntza frango. Dh 128.
Ortxe altara orretantxe. Astar II 206.
Hori bera gerthatzen zauku. Jaur 125.
Orain lo egin dezun / lur ori berori. ItFab 248.
Murde Rodilardo hori / etziduritzon gathua. Gy 302.
Ur ori indazu. Lard 376.
Nondik du gurutzeak birtute gori?CatAe 16.
(CatSal 17 y CatR 17 kori)Iges egin ezazu anima galdu orrengandikan. Apaol 84.
Behar diala ezkontze hortara konsentitü. IpHil 42.
Bizkitartean, lege horren gatik beti izan dira [...] eta beti izanen eskelariak. HUAurp 34 (cf. infra HORREGATIK (b)).
Noiz artio dagon erri kortan. Mdg 151.
Otsein guztiak bere uste orretan sartu ziran euren oietara. AgAL 66.
Guk ere naski, hoi dukegu hoberena, Luixa?BarbSup 121.
Jeniyo txar oi. TxB II 252.
Gomazko galtzerdia ona da orretarako. LabEEguna 73.
Orrek eztu esan nahi semea izpidean etzegoanik. LdiIL 59.
Orretan nengoela, urrutizkiñez deitu dit. TxillLet 67.
Baserri orretarantz. BilbaoIpuiB 127.
Esaiozu gizon orreri. AnabAprika 71.
Ezkontza horri esker. ArdoySFran 66.
Behin horretara jarriaz gero. MIH 197.
azpiadiera-1.1
(Introduciendo oraciones exclamativas)."
Hori da gizona!, quel homme!"Dv.
Cf. infra HORI DA HORI. Hori da hori dolorea!Monho 40.
Ori gauzaren miragarria!ItDial 7 (Ip hori da gaiza izigarria; Ur gauziaren miragarrija!, Dv zer gauza espantagarria!).
Hori da egia lastimagarria!DvLab 314.
Zenbat ehun puskez dun egina hanka, / hori dun arkha!LElsb(
inBertsoB 115
).
Ori bai dala guztiz / neskatxa polita. Bil 143.
Gizona! Ori da apaintzia! Ze majo!SorBar 35.
Ori da errazoia, ori ori Patxi. ABAmaE 240.
Orai denak errege: hori duk hoi zuzen!ZbyRIEV 1909, 230.
Jesus, ori da diru pilloa!EchtaJos 345.
Orrek bai daukala ilustraziñoia!AgG 356.
Ori falso testimoniyua!IllTestim 29.
Aha putziko, hori duk planta!Ox 115.
Enetxu, ori galdera!JaukolBiozk 92.
Ori dok talentoa!Enb 197.
Orrek bai sartu dizutela... burruntziya!AlzBurr 46.
Ekin, mutillak! Ori dek sasoia!TAgUzt 232.
Ori duk ateraldia!OrQA 98.
Hori hitz pollit eta maitagarria!ZerbAzk 99.
Ori negargarria!EtxdeJJ 49.
Amazazpi begiko zubia! Ori zubia!AnabPoli 52.
Ori dok sermolaria, ori! Orren etorria ta orren eztarria!BilbaoIpuiB 235.
Ori bai dala / triste ta negargarria. Basarri 105.
Ori dek gatza! Etzegok i bezelako ardatzik!NEtxLBB 167.
Ori da errosarioa daukazutena, Emioko kontuakin asita! TxGarmBordaB 85.
Hoi da hoi espos laguna. LarreArtzainE 334.
v. tbn. Iraola 92. Kk Ab I 107. SM Zirik 90.
2.
(gral.)
Ref.:
A; Etxba Eib; Elexp Berg.
. "
Paziak ziotsan pertzari, ken adi ipur beltz ori
"Lar(s.v. caldera).
"(Quítate de ahí), trasto, ken ortik petral ori
"Añ.
"Significa 'tú' cuando sigue a un epíteto en vocativo o al relativo 'que'"A.
"Elemento enfático en los vocativos. Ez zaittez urreratu ona, lotsagarrixori!
"Etxba Eib..
"
Egon zaitte geldi, sorgiñoi
"Elexp Berg..
Tr. En la tradición septentrional sólo se documenta en Pouvreau y Mirande. Cf. Ax 125 (V 83): "Bekhatu gehiago egin duzunorrek ".
Itzul zaite, urda ardiori. (Cizur, 1552). ReinEusk2 87.
Zuri, aita espiritual orri [erregutu]. Cap 20 (tbn. orri Oe 15).
Oa bada eske, ardi seme ori. Mic 12r.
Zer derrakezu [...] zuk hanbatetan Iainkoa ofensatu eta millatan Ifernua merezi izan duzun horrek?SPImit III 13, 3 (Ol y Pi obendi za(n)tar orrek; Mst, Ip y Leon duzuna, Echve dezuna).
Nondik hiri, zikiñ orri, / bekaitz aldia eldu zak?LarDT CXCIV.
Oa, madarikatu ori. CbEg II 115.
I berriz, zatar ori, burutik oñetara ago edo autsez josia edo basatua. VMg 46.
Iri bakarri egin bazian, / tontotzar orri, kaltea. ItFab 144.
Oa, oa, buru gogortzar ori. IztC 165.
Eliza ondatu eta iru egunean berritzen dekan orrek, ere burua libratu ezak. Lard 460.
Oa, oa, doakabe ori, eta ere atsegiñ zikiñetan ase ari. AranSIgn 71s.
Ixilik, lotsagarri eta pizti gaizto ori!Apaol 53.
Esan eik esango badok, txotxolo orrek. ABeinB 57.
Ator ona polit ori, errekadu bat egingo daustak?KkAb I 69.
Lur-azpittik ibilten zaran sator orrek, esan. Altuna 100.
Agur bai agur, Sabin maite ori!Enb 70.
Bijotz loratu ori, / zagoz neurekin beti!LauxBBa 94.
Zer duk, eguzki orrek, / gure ederrena?LdiBB 46.
Zorionekoa zera Simon, Yonaren seme ori. IrYKBiz 237.
Nere odola xurgatzen ari intzan ori!ZaitSof 176.
Zeñek egin zuri, gure eder orri?NEtxAntz 116.
Fortunato maite hori, zorionez ikusten zaitut. MdePr 106.
Ez naiz Zurekin auzitan asiko, Egia zeran orrekin. OrAitork 14.
Txo, gajo ori!AnabPoli 49.
Ondo merezita eunkan azeri barraban orrek!BilbaoIpuiB 203.
Semetzat letz nik azi zaitturan orrek. EtxbaIbilt 479.
O zu, edertasunaren jabe zeran andere ori. BerronKijote 54.
Baiña ainbeste dakizun orrek / droga aldetu eziña. Ayesta 128.
v. tbn. Arr GB 109. Zab Gabon 52. Ag Kr 69. KIkV 115. KIkG 5. ArgiDL 101. Inza Azalp 54. Jaukol Biozk 77. Otx 18. Lek EunD 29. TAg Uzt 14. EA OlBe 105. Etxde AlosT 8. Osk Kurl 52. Erkiag BatB 190. Ibiñ Virgil 37. Oi: BEnb NereA 38.
sense-3
3.
(B, Sal, R; Añ)
Ref.:
A(ori, orrek, orren);
ContR 521
. Usted."Vuesa merced [...] (AN) orrek
"Añ.
"
Ori izan da, usted ha sido. Orrek erran du, usted lo ha dicho"A.
Azkue incluye aquí orren mesede ori de Micoleta (3v). Cf. las formas gori y kori empleadas por aezcoanos, salacencos y roncaleses en las demás acepciones. v. berori (2). Berrogeitasei urte kostatu-dá tenplo-gonen egitea, eta orrék goratuko-dú irur egúnes?"Tú"
.LEIo 2, 20.
O Jesus, ori nereá, ta ni orréna betíkos. LEOng 31v.
Kontan oiltan daud errespuesta, orrek azken kartan erraiten daitadanen gaizena. Mdg 133.
sense-4
4.(Repetido)."Grito de ánimo. Ori, ori, Hilario, atzera ta baztartu
"ElexpBerg.
v. HORI DA HORI. Ori, Anjel, ori! --esan zion osabak lepotikan elduaz. Apaol 86.
Ori, ori, koblakaria. AgAL 33.
Ori, ori, Zarpa, segi istoriyan. Iraola 99.
Ori, ori, Antton! Ez utzi. AArdi 38.
Ori, ori. Eutsi itz orri. MujPAm 64.
Ori, ori, ekin beti aberria gaizkatzeko. LabEEguna 97.
Ori, mutil, ori!OrEus 36.
azpisarrera-1
BEGO HORRETAN.
v. egon.
azpisarrera-2
EZ HORRETATIK EDO HARTATIK ARI IZAN.
"Ez hortarik edo hartarik ari izan, no estar dispuesto (Herr)" DRA.
azpisarrera-3
HORI BAI.
Eso sí (junto a una oración que expresa una matización o restricción). Biok al degun aña on egin degunak, arrek, ori bai, zer egin duan eztakiala, nik jakiñaren gañean. AgG 212.
Baña, ori bai, aleginduko giñake gauza polita-ta txukuna ateratzen. LdiIL 150.
Ekiña zan, ori bai, bere burubidea izentau ezkero. ErkiagArran 128.
Begien aurrean jartzen zaizkion gauzak desiratzen ditu, ori bai, orain au eta gero bestea. VillJaink 113.
Batzuetan oso gutxi eskatzen diot. Ori bai, ez dedilla erdi-ipurdikoa izan. NEtxLBB 111.
Kontua pranko esan zidan. Ori bai: zur xamarra ote zan tankera eman nion. TxGarmBordaB 144.
Preso eta kanporatuen alde dirua batzen genduan [...]. Danak ixilpian, ori bai. Gerrika 268.
"Platero ta biok" ere bai [irakurria dut], erdal liburuaz baliatzen naizelarik, hori bai. MIH 149.
(en una entrevista a M. Castells) v. tbn. Anab Usauri 100. Munita 112. Lek SClar 103. Zait Plat 105. MAtx Gazt 83. Alzola Atalak 137. Berron Kijote 87.
azpisarrera-4
HORI DA.
azpisarrerakoSense-4.1
a)Es decir.
v. HAU DA. Hirur egünen komarka: hori da, Orzilare seindütik parte bat irakoitz seindü güzia eta bazko egünaren hatsarria. CatLan 45.
Gure kantua lehenik, hori da denek errexkienik onartzen dutena eta maite. LarreArtzainE 298.
azpisarrerakoSense-4.2
b)Eso es, sí.
"Hori da, bai!" H. --Eta upel bat ta sei zestera lanpern, e? --Ori da. SorBar 79.
--Agertu beintzat, bai. --Ori dek. Eta gero an bertan aldatuko aiz. AlzRam 84.
--Beraz dirua eskatzen didatenai ortzak erakutsi? --Ori da. MujPAm 38.
Oi dek, erantzun zion aitonak. UgaldeIltz 42.
--Buenos Aires-en erdi-aldean bizi ba-giña, eskurago jarriko litzaiguke barra. --Ori da, ta orduan bazkaria etxean egin al izango nuke. NEtxLBB 69.
Hori da. Arte aldetik ez dute inondik alderik ere. MEIG VII 133.
v. tbn.
Ag Ioan 204. Zab Gabon 35. ABar Goi 45. Lab SuEm 190.
azpisarrerakoSense-4.3
c)(Interj. de apoyo).v. HORI DA HORI! "Ori duk" ago betez diote Beltxari."
Bravo"
.OrEus 374.
Ori dek, Miel! Iria dek gaur!AZink 46.
azpiadiera-3.1
(Usado irónicamente). --Nerekin dagoanak? Dagiala berak nai duana [...]. --Ori duk, ik eskuak garbitu. AnabUsauri 53.
azpisarrera-5
HORI DA ETA,
HORI DUK ETA(Exclam. de aplauso o apoyo). Ori dok-eta, "Prakazar"! Iñoizko ipuiñik politena entzun yoguk gaur!BilbaoIpuiB 71.
Ori dok-eta, astotxu!Ib. 186.
azpisarrera-6
HORI DA HORI,
HORI DUK HORI.
"Ori dok ori!, interj. con que se aplaude alguna cosa. Ori dok ori! Beste arraratxo bat eta onduta daukak goizekua!" Etxba Eib. "Grito de ánimo [...]. Ori dok ori langintzia ein dozuena" Elexp Berg. Ori dek, ori, Kintua. Iraola 103.
--Ederki! --Egiyetakua dirudi [korkoxak] . --Ori da ori!AlzTxib 98.
Aupa, gora gure Txomin! / Aupa, ori dok ori!Enb 165.
Ekin, mutillak! Ori dek, ori!EAOlBe 77.
Eta egitean nondinai nentzun: "Ori duk, ori!". "Euge, euge"
.OrAitork 26.
Ederto, Uztapide, ori dok ori. SMZirik 109.
azpisarrera-7
HORI DUZULA (Gèze, H (S)),
HORI DUZUELA (düziela Gèze).
"Voilà, hora, hori duzula, hori düziela" Gèze. Zoin erhiaz ere erakutsi baitü, ziola: hori düziela. Bp II 112.
Hori düzüla bakia / orai beitüt sinatü. Xarlem 817.
Emaztia, hori düzüla zure semia. UskLiB 41.
Hoi düzüla zure errege heltzen zaizü, asto hüme baten gañen jarririk. EvSIo 12, 15.
Hori düzüla gure salbamentüko Bitima. IpHil 234.
azpisarrera-8
HORI ESAN.
Eso es; es verdad, bien dicho. --Meza guzian, ez digu bein bakarrik ere begiratu. --Ori esan. AlzRam 43.
--Orretarako lan pixka bat artu bear dezute andretxoak. --Ori esan!LabEEguna 71.
--Iñork aditu etzuan basamortu au, Zeruko Amaren agerleku! --Ori esan!NEtxAntz 57.
--Eta toki berezia balukete ere, zergatik ez ara yoan zerutarrak [...]? --Ori esan, mutikoa. OrQA 99.
--Aukeran, beraz, nahiago dituzue artikulu laburrak? --Hori esan, laburrak eta arinak. MIH 139.
azpisarrera-9
HORI ETA BERA.
Eso mismo, sí. --Hik diok ezen [...] haren rezebitzeko moiena ere fedeaz dela. --Hori eta bera. LçIns D, 1r.
--Menturaz [zarete] Don Boscoren haurretarik? --Hori eta bera. Prop 1894, 213.
azpisarrera-10
HORIGATIK.
Por eso. v. HORREGATIK. Aldez are horigatik ifernurako zarela. Ax 57 (V 37).
Ez dogu ori gaiti esaten. fBOlg 166.
Hori gatik dire ezarriak liburu huntan. MarIl 20.
Horigatik [...] gurutzean hiltzera ethorri zinen. DvLEd 157.
Origaitik ameak eta sein txikijak / pozik sartuten dira baseleiz orretan. LauxBBa 24.
Ugaza oneik urre-goseak itsutu ditu: origaitik bakotxari berea emoten be eztabe jakin. EguzkGizAuz 29.
An urbil zegon Dirkeren iturria, ta origatik deritza Dirkarra. IbiñVirgil 36.
Origaitik esan dot leen aldrebes ibili nintzela etxetik alde dagian alegiñak egiten.Gerrika 178.
azpisarrera-11
HORREGATIK Tr. De uso general en la tradición meridional; es bastante menos frecuente al Norte. La forma orregaiti(k) es la propia de la trad. vizcaína; tbn. hay algún ej. en Larramendi (SAgust 9) o T. Agirre (Uzt 14). Los autores septentrionales (excepto los suletinos) y algunos navarros y guipuzcoanos usan horrengatik. Se encuentra orgatik en Lizarraga de Elcano y otros autores navarros (CatUlz 5, FIr 166, Ir YKBiz 313n), korrengatik en textos roncaleses y salacencos, y gorrengatik en aezcoanos.
azpisarrerakoSense-11.1
a)(G; Lar, H; orregaitik V; Añ, Izt, vEys, H; orregaiti Lar, Añ; horrengatik B; Urt IV 334, Lecl, Dv, H; orrengaitik Izt; orgatik AN-ulz; Dv (que cita a LE); horregati Dv (S); gorrengatik Ae; korrengatik Sal, R). Ref.: A (orregaitik, orregatik, orrengatik, gorrengatikkorrengatik); Iz Ulz; Elexp Berg (orregaittik).
Por eso, por esa razón. "Por eso mismo, orrengaitik beragaitik" Izt 95v. "Por eso, orrengaitik, después de poner la oración causal con lako, v.g., berak galdu ebalako orregaitik" Ib. 95r. "Orgátipá txokátzen dá" Iz Ulz. Cf. Lç Mt 27, 19: "Eztuála hik deus iusto horrekin, ezen anhitz iragan diat egun ametsetarik horrengatik [= 'por ése, a causa de ése']". Cf. EZ HORREGATIK, s.v. ez. Esan diot eztala orregati pagu gaiztorik. CartAzp 126.
Bere ama zen. Ezta orrengatik / guztien kulpatik librea?RomBasc 19s.
Farrez orregati / Inperioko kortea. FProsp 45s.
Horren gatik saindu guziek [...] bethi ohore eta amudio geiago ekharri diote bertute merezi onezko hari. SPPhil 198 (He 200 horren gatik
).
Horregatik iujetazen dugu merexi diala argira ialgi.TtOnsa 8.
Orregatikan, aiek ez bezela, garaitzen dezu. LarCarta a Mb 278.
Horregatik gogua handi batetan egon behar da. Mst I 13, 5.
Eleiza gure Ama da ta orregatik egin behar degu ark esaten diguna. Ub 182.
Orregaiti nekez jazo leiteke, pekaturik ez egitia. Zuzaeta 124.
Orgátik Jangoikoak instituituzué matrimonioa.LEMatr2 82.
Ainbeste anima orregatik betiko kondenatzen zirala. Gco I 415.
Ez ditue amatu bear orregatik bakarrik. AA II 62.
Baderitza osasuna orregaitik galduko dabela. Astar II 243.
Orregaiti bada ondo entzunak izan doaz gure eskabideak. AñEL2 95.
Ene maite (fidel) ezagütia nik horre gati kitatü. Etch 238.
Orregaitik gatzuak zenbat piñago dan geijago balijo dau. UrDial 117 (It argatik, Dv hargatik, Ip hartakoz
).
Orregatik esaten dizutet ez ardura geiegirik artzeko. Lard 384.
Korren gatik akostunbratu bear xu zeñatzra. CatSal 3 (CatR 3 korren gatik, CatAe 2 gorren gatik
).
Eta orreatik askotan gutxiyena iduritzen dana bizi da obetoago. SorBar 31.
Baña, zelan oi diran emen gora berak, / orregaitik bardiñak ez dira denporak.ABAmaE 291.
Horren gatik Jaunak benedikatu eta sainduetsi du larunbata. ArbIgand 70.
Baña antziña iltzan Arranondon da orregaitik ezta emen agertuko iketa zar ori. AgKr 10.
Mati mendu geiztokoa dala, ta orregaittik danak dauke beragaz ezkontzeko bilddurra. EchtaJos 229.
Ta besterik ez bada, orrengatik bakarrik barkatu bear zenioke.AlzRam 29.
Horren gatik da bertze gizadi guzien artean gaizki ikusia. JEBer 71.
Ezagutzen zuen bere saltzalea, orregatik esan zuen: etzaudete guziak garbi. IrYKBiz 439.
Bere emaztearekin izan duen errieta orregatik zan. ABarGoi 67.
Zain aundiak ditu ta asko; orregatik lur lasaiak nai berak. Munita 50.
Orrengatik esaten zaio areri oasis gorria. AnabAprika 88.
Orregatik berorregatik da olerkari aundi Bergili ere. IbiñVirgil 25.
Orregaitik galdetu eutson zelan ikasi eban gure kanta maite ori. AlzolaAtalak 64.
Orrengatik izandu ziren izugarrizko diskusioneak ogauza onen gaindik. Auspoa 77-78, 146.
Korrengatik da orai nik eta ene adineko jende anitzek ezpaitakigu deusere. ZMoso 76.
Nik orregaitik deituten neutzun / "Bizkaiko bikarioa". FEtxeb 88.
Gazte denboran oso alaia eta berritsua nintzan. Orregatik, lagun askok deitzen zidaten. BBarand 92.
Horregatik edo, harriturik dago oraindik [...] jendearen emanarekin. MIH 129.
v. tbn. (Para autores septentrionales): Xikito 2. Mde Pr 349 (210 horrengatik). Larre in Xa Odol 11. Horrengatik: Jaur 269. Gy 284. Dv Dial 60. Jnn SBi 129. HU Aurp 189. Xa Odol 267.
azpisarrerakoSense-11.2
b)(Izt 12v (-gaitik), H; korrengatik Sal, R ap. A). Sin embargo, no obstante. "A pesar de eso" A. Erran baderaukat ezi / oro harena nizala [...], / bana horregatik hura / ezta nizaz arrengura. OPo 20.
Ez dezazula horrengatik animoa gal. HeGudu 117.
Ez du naigabe andirik arzen orregatik zeren besterenak diran [ardiak]. MbIArg I 309.
Pekatu mortal bat [...] aztuten baiako, orregaiti Konfesiño ori ona izango da?CbCatV 82.
Andre eder au aur onen / ama andre izanik, / jaio zanean bezela / dago orregatik.GavS 11s.
Nerekin eratzo ditut aurrak, baña etzat ito orregatik batere. AA II 81.
Gustija da illuna; ta orregaitik [...] ikusten dira. JJMgBasEsc 93.
Galdurik bere lau zankoak / baia orregaitik bizirik. ZavFabRIEV 1907, 533.
Lau gorphutz berezi horiek ez dute, horrengatik, eginen kongregaizone bat bera baizen. JesBih 404.
Guztiz zartu zan Pinto, / eta orregatik / nausiak zerabillen / eizaren ondotik. ItFab 154.
Pekatarija bazara bere, ez dozu orregaitik atzeratu biar. UrMarIl 115.
Baldiñ handitarik haiñitz igurikitzen badu, / ttipienak horrengatik arbuiatzen ez ditu. Gy 154.
Alkar utzi baño leen orregatik [...] legerik garaienak batu ta zuzendu zituzten. AranSIgn 95.
Au gaitik Aramaion bat edo bat alper / izan arren ez deutsa orregaitik ezer. ABAmaE 416.
Badira batzuek ezin orregatik ixilik igaro nintzakianak. BvAsL 150.
Baia korrengatik ezaitad deusere. Mdg 148.
Eztau zetan estutu orregaitti. EchtaJos 219.
Eztau zetan estutu orregaitti. AgG 302.
Horrengatikan ez dugu behar / lege hori kasatu. Etcham 40.
Horrengatikan ez dugu behar / lege hori kasatu. Otx 117.
Orregaitik ez uste izan eibartarrak larritzen garanik. SMZirik 123.
"Eztago egiarik" diona ere, ezta orregatik baietz eta ezetz esan gabe egongo. VillJaink 89.
Ezagutzen ez banauzu / ez horregatik harritu. AzurmHitzB 48.
Bai; bazekiat. Orregatik etziok inportik. Albeniz 70.
Gobernuak utzia du politika hori, baina politika horren ondorioak ez dira horregatik ahitu.MIH 186.
v. tbn.
Horrengatik (para autores septentrionales): Dh 60. Jaur 137. HU Aurp 189s. Zerb Azk 60.
azpisarrerakoSense-11.3
c)(Usado como exclamación). Ciertamente. "Noizbaitan orregatik etorriko da ori (G-azp), noizbait, orregatik, etorriko da ori (V-gip)" Gte Erd 69. "Ikasita geldituko ziñan, orregatik! (G-azp)" Ib. 164. v. horratio(2). Orreatik ez da ori errez izango!SorBar 28.
Orreatik ez da ori errez izango!Iraola 112.
Astakeri galanta egingo nuke, orreatik, ortaraiño iritxiko banintza. NEtxLBB 150.
Olakorik orregatik! Ona ta fiña dek ori. JAzpiroz 159.
azpisarrera-12
HORREGATIK ERE.
azpisarrerakoSense-12.1
a)"(Sin) embargo, no obstante [...] (V) orregaiti bere" Añ. Egin zuen Jaungoikoak argi ura [...] argi-utsa, eta orregaitikan ere bazirudien illuntasunean bildurik zegoala. LarSAgust 6.
Nere desditxa onen guzizkoa dala, orregatik ere kasi sentitzen ez det. CbEg II 52.
Enasala ezpada lurreko artzantar billau gauza-ez bat: baia orregaiti bere zeugan dagoz ondasun guztiak. AñEL2 126s.
Dohaiik aski bazuten aingeruek; bainan horrengatik-ere humiltasunak eskas egin zioten. DvLEd 109.
Baña orregatik ere zure gaizkia barkatzen dizula. ArrGB 75.
Etzitzaion orregatikan ere deabruba atzeratu. AranSIgn 24.
Zuk zeurorek miraritu eta goratu dozu bein baño geiagotan; orregaitik bere, ikusi dozu nire jakituria?ItzAzald 22.
Oi ez bezela batean ematen ditu, orregatik ere [...] oztasunera jo gabe. GaztMusIx 166.
v. tbn. Ub 159. A Ardi 82. Orregatikan ere: JanEd II 16. Orregaiti bere: Azc PB 147. Orregaitik bere: Astar II 124. Ur MarIl 107. AB AmaE 392.
azpisarrerakoSense-12.2
b)Por eso.
Horren-gatik-ere gure Gudu izpiritual guzia datza huntanxe. HeGudu 77.
Badakit grazia berezi bat behar dudala [...]. Horrengatik ere zu ganat egiten dut laster. Dh 85.
Orduko sendatzaleak sendagai asko ta garestiak arrerazten zizkieten [...] eriai; orregatik ere txautu izan zituen bere ondasun guziak. IrYKBiz 95n.
Bai, bai: orregatik ere esan dezakegu lenagokoagatik ziotena. AgG 45.
Zaarraren diruak, orraitio, errez erosi dau [...]. Orregaitik bere, ezin ikusia gero ta sakonagoa. ErkiagBatB 148.
v. tbn. Zait Plat 113. Horrengatik ere: Jaur 118.
azpisarrerakoSense-12.3
c)"Orregaitik ere! ¡caramba! (V-gip)" A Apend.
azpisarrera-13
HORREGATIO.
azpisarrerakoSense-13.1
a)(orregaitio Añ (V); orregaitiño Añ (V)). "Por eso" Añ. Orregaitiño egin daruez kalte asko honran. CrIc 95.
Orregaitino da konseju guztiz ona agertutia Konfesoriari tentazinuak. MgCO 148.
Orregaitiño trankil etorri / betiko era zarrean. FEtxeb 163.
v. tbn.
Orregaitino: CatBus 3.
azpisarrerakoSense-13.2
b)"Orregaitiño (Vc), sin embargo, no obstante" A. Badirautse orregaitiño diadarrari [gurasuak], eruan Jainkuaren izenian. CrIc 65.
Egizu gura ala; ez dozu orregaitiño ixilduko munduba. MgCO 281.
Munduba, diabruba ta aragija bardinak dira [...]. Ta orregaitino guraso edadeko asko dagoz seme alaba humildiak [...] daukeezanak. fBIc app., 12.
Ito dala Usola badakit uretan; / baña orregaitiño ikusi nai neban. ABAmaE 272.
Etzaitut orregatio aipatu gabe utziko, Rodiako mama. IbiñVirgil 84.
azpisarrera-14
HORREGATIO ERE.
Sin embargo. Gitxi izan dira San Agustinek baño amodijo geijago Jangoikuari izan deutsanik; orregaitino bere esaten eban, "Betiko subaren bildur nas". MgCO 46.
Parkatuko jako azturik geratu jakan pekatuba; orregaitio bere [...] akordetan bajaka [...] konfesadu biarko dau. Astar II 221.
Orregaitiño bere / ez dago bildurrik / basamendi onetan / ondo atondurik. ZavFab,
RIEV 1907, 93.
azpisarrera-15
HORREGATIXE.
Por eso mismo. Bakar bakarrik orregatitxe galerazi nizun. MocDamu 36.
Orregatikantxe nere lirak oar dagizu. E. Urruzola EG 1956 (1-2), 18.
azpisarrera-16
HORREGAZ(Lar, Añ (V)). Así, de ese modo. "Con eso [...]. Lat. ita, hac ratione" Lar (v. tbn. Añ). Orregaz betiko aberats ta kontentu nas zeure grazian. CbCatV 94.
Eta zer aurreratu dozu orregaz?Astar II 107.
Orregaz artez ibilirik lurrean eldu nadintzat zeu zeruan ikustera. AñEL2 102.
Ez dauke esan baño nazala zoratu; / baña egingo dabe orregaz erratu. ABAmaE 272.
Zentzun andikua azala agertzen dok orregaz. Otx 170s.
azpisarrera-17
HORREKIN(Lar, Añ (G, AN); orreki Añ (AN)). Así, de ese modo. "Con eso [...]. Lat. ita, hac ratione" Lar (v. tbn. Añ). Eritu dizut biotza? Ala ondo. Orrekin atea iriki det an sarzteko. LarSAgust 15.
Orrekin bigarren aldirako jakinen dute. MbIArg I 55.
Baña orrekiñ zer galtzen du Jaungoikoak?ArrMay 56.
Lur sainduan nahi dut azken lokartzea, / eta moldatu dutan burdin kurutzea / han finkatzea! / Horrekin segur bainaiz zeruan sartzea!Ox 168.
Orrekiñ, jakiak gutxitzen zijoazen. JMBELG 55.
Ba-zekian orrekin etzuela Jainkoaren bearra ukatzen. VillJaink 61.
Ikusi ez baduzue ere, ez duzue horrekin askorik galduko. MEIG I 179.
v. tbn. Gamiz 206. Cb Eg II 171. Gco II 20. It Fab 207. ArgiDL 136. Ir YKBiz 124. Or QA 146. Lab SuEm 172.
azpisarrera-18
HORREKIN ERE.
Incluso así. Azkenean nahi bezain kharsu eta leial izana gatik ere orai Jainkoaren zerbitzuan, ez horrekin ere ez naiz segur seinduen heriotzeaz hilen naizela. Dh 124s.
azpisarrera-19
HORREN MESEDE.
v. mesede.
azpisarrera-20
HORRETAKO IZAN,
HORTAKO IZAN (Dv).
Ser de esa opinión, ser de la misma opinión. "Uste duzu ethorriko dela, ni ere hortako naiz, [...] moi aussi je suis de cette opinion. Ez naiz hortako, je ne suis pas de cet avis, je ne suis pas de ce caractère" Dv. Ez ditugu beraz oraidanik gure behiak edo-zein zezenera eraman behar. --Hortako naiz ni ere. DvLab 252.
Amodioa, haragiaren irrits bat da dena eta haragiak berak asetzen du. Ni, hasteko, hortako niz. JEBur 94.
Ortakoa nauk ni. UgaldeIltz 60.
Ni're ortako nitzan, bai. UztAuspoa 67, 111.
azpisarrera-21
HORRETAN.
azpisarrerakoSense-21.1
a)(ortan A Apend). Así pues. "Según eso" A Apend --Mesedeori serbietako / eztot nik interesik. / --Orretan, bertan oi bear dozu / geratu satisfetxarik. Lazarraga A23, 1195r.
Ai! Ortan, ez al-nazue urkatu bear?NEtxLBB 118.
Onela bearko degu, orretan. Ib. 177.
Ortan pentsa zenbat atzera-aurrera ez nitun egingo. AtañoTxanKan 128.
azpisarrerakoSense-21.2
b)(V-gip; Izt 47v, H; hortan H). Ref.: Etxba Eib; Elexp Berg. En ese momento, en eso, entonces. "En eso. Orretan, eldu ziran atzetik ziranak..." Etxba Eib. Hortan bere nausiari badoako arraiki. Gy 21.
Hortan zen bildotxari / oldartu otsoa. ZbyRIEV 1908, 759.
Eta, hortan, gau-erdiko mezarat joan nintzen berehala. BarbSup 16.
Hortan ukhumitako handi bat emaiten du prediku alkiaren gainean. LfMurtuts 13.
Orretan, tope ein dau Peru ta Txominekin. SMZirik 121.
Ortan sartu ziren goizeko eta eguerdiko lana egin zuten ertzañak. IzetaDirG 70.
Hortan, saskitik ateratuz / nausiak makil ukaldika. Balad 154.
Hortan kexatu zen iduriz puxka bat. Etchebarne 142.
Ortan etorri nintzan etxera. JAzpiroz 164.
azpisarrera-22
HORRETAN BADA,
HORTAN BADA.
Así pues, por lo tanto. Hortan bada behatzen diozu ene flakotasunari, zeren gerizatzen zaren sakramenduaren azpian. SPImit IV 11, 2 (Ch beraz, Ip holatan).
azpisarrera-23
HORRETAN BERE.
"Por cierto que" Añ. "(En) efecto [...], partícula para unir oraciones" Ib.
b)Pensar eso.
Baña beren temakin bitzuak naiago / dutela irtetzea, ni orretan nago. ABAmaE 332.
Orretan zagoz zu bere? Benetan diñoztazu?AgAL 135.
Ortan nengon nerau ere. OrQA 124.
Bai, irakurleok; neu be orretan nago. BilbaoIpuiB 123.
azpiadiera-2.1
Convenir en eso, estar de acuerdo en eso.
Langillearen lana aintzat artu bear da. Orretan ba gagoz. EguzkGizAuz 52.
Tira, ba, zeu orretan bazagoz, zeu ilgo zaitugu ta bestia ainduko dogu. KkAb II 25.
azpiadiera-2.2
Seguir pensando eso.
Askotan esan det be-aldietan dirala arriskurik andienak, eta orretan nago. AgG 59s.
azpisarrerakoSense-24.3
c)"Orretan banago, estoy enterado [...] (V-ger)" A EY III 283. Cf. ejs. de horretan egon 'consistir en eso' s.v. egon (6). --Orretan zagoz? --Eztakit ezer: esaidazu zer jazoten dan. EchtaJos 40.
azpisarrera-25
HORRETAN-HONETAN.
Así, entre unas cosas y otras. Orretan-onetan eldu da amazortzi urte ingurura. Ezale 1898, 298a.
HORRETAN ZE.
"Por cierto que, [...]orretan o atan ze" Añ. "A la verdad, [...]orretan ze, orretanze" Izt 9r.
azpisarrera-28
HORRETARA.
Así, de ese modo. Orretara zorgindutekoan, betorkidaz neuri bere zorgiñok. ABeinB 74.
Euren aurrean agertu zeinkez. Orretara, gudariak zer diñoen zeure belarriakaz entzungo dozu. AgAL 160.
Orretara agintari nausijenak [...] zigorrak ezarri-biarrik eztabe eukiko.ForuAB 151.
Orretara bixi ixanda, orretara il biar. Altuna 13.
Orretara aitzen da errenterutik etxaun izatera eltzia. KkAb II 81.
Eta ortara, berez neke gutxiago luke. OrQA 131.
Alkarrekin joango gaituk. Ortara, bide-laguna izanen diat. EtxdeJJ 52.
Laster gintzakez orretara zeruan. BilbaoIpuiB 91.
Gauzia ortara amaittu gurarik. EtxbaIbilt 478.
Ortara asmatuko du berorrek. BerronKijote 62.
Orretara, egunen batean itxaropen-lore orrek ekarriko du bere frutua ere.BAyerbe 162.
Garoa sartzen zaie zintzarrian, mia mugitu ez dedin. Ortara, soiñurik ez du jotzen. JAzpiroz 24.
v. tbn. Anab Usauri 121. Otx 25. Vill Jaink 156. Ortara: Munita 59. Vill in Gand Elorri 14. Ataño TxanKan 218.
azpisarrerakoSense-28.1
(Precedido de eta
).Y así sucesivamente. Txominen emaztea, Txomiñesia, eta orretara. SMZirik 82n.
azpisarrerakoSense-28.2
(V-gip; ortaraV-gip)
Ref.: Etxba Eib (orretara, ortara); Elexp Berg."
Ortara zeuk daukazu errezoia, de esa manera, tú tienes razón"EtxbaEib.
"
Orretara, zure esanan beian, iñok munduan iñori aintzeko eskubiderik
"Ib. Orretara oi eban Josek ames asko, / baña ustel urteten ziran beretzako. ABAmaE 276.
Orretara, gure mutillak Errotarijarentzat egitten eban biarra. Altuna 66.
Orretara, obe zuten igandez beste aundiagoko errian sartu. AnabPoli 94.
Oraingoz au badugu naikoa, ta orretara saia gaitezen belarrak ezagututzen.Ostolaiz 157.
Horretara errege eta rey zeharo bi hitz dira. MEIG VII 128.
azpisarrera-29
HORRETARA EZKERO.
Así pues, según eso. "Conforme a eso, [...]orretara ezkero" Añ. Zigarrotxu bat edo beste erreteko astiya ixan zenduan orretara-ezkero. ABGuzur 135.
Iritzi berbereko nintzala, ta orretara-ezkero eztagoala zertan eztabaidarik sortu. LdiIL 56 (143 ortara e.).
Ortara ezkero, betiko bizia iritxi nai badugu, orixe izan bear litzake mundu onetako gure eginkizunik nausiena. IrYKBiz V.
Gizarajoak, estutasuna bere erabilli dau, orretara ezkero. ErkiagBatB 101.
azpisarrerakoSense-29.1
En ese caso. Ondasun billa abil Katalin? Orretara-ezkero ez beste baten zain egon. ABeinB 64.
Orretara ezkero, mando bat artu egik, eta gaiuazan oraintxe bertan Gazteizera. KkAb I 78.
Yo genezake [...] urritasunik gorrienean daudela; ortara-ezkero [...] aien artean bana dezagun. LdiIL 106s.
v. tbn. Ir YKBiz 439 (ortara e.).
azpisarrera-30
HORRETARAINO(V-gip ap. Elexp Berg). Hasta tal punto (no se incluyen los ejs. con verbos de movimiento). Egundaino ez emazteak senharra, ez amak umea [...] eztu hortaraino maithatu. Dh 240.
Giza erdiya ote zeran da / ortâño arrotu al zera?TxB I 221.
Ortaraño galdua dago lotsa?OrQA 103.
Ez dakigu izan denetz Saindueik [...] zituen guziak hortaraino Jainkoari eman dituenik. ArdoySFran 308.
v. tbn.
Hortaraino: Berron Kijote 165. Ortaño: Basarri 148. Uzt LEG II 88.
azpisarrera-31
HORRETARAINOKO.
Tal, que llega hasta tal punto. Ah, gure Jesus maitagarria! Ez, arren, orretarañokorik, ez!MbIArg I 122.
Naiz berez badaukate ortarañoko alduna euskal-Diputazioak."Exclusiva competencia"
.ForuAG 283.
Bainan, paper zaharrek ez baitute holakorik salatzen, bego hortan... Hortarainokoen sinestea ere ez zaitzuela zerbait?LfMurtuts 28.
Ortarañoko etsaigoa badiogu. SMitxUnam 11.
Iñon izango al da ortaraiñoko saiets-ezurrik?BerronKijote 206.
azpisarrera-32
HORRETARAINOKOAN.
Hasta tal punto. Ahalke dut ikhusteaz ene burua hortarainokoan fagoratua. Lg II 102.
azpisarrera-33
HORRETARAKOTZ,
HORTARAKOTZ.
azpisarrerakoSense-33.1
a)Por eso; así pues, por tanto. v. hortakotz. No se incluyen aquí los ejs. con el significado de 'para eso'. Hortarakotz berehala aithortuko dugu bertute hori [...] eziñ izan dezakegula. HeGudu 41.
Hortarakotzat galdegin zioten bere sentimendua parabola hunen gainean.Lg II 230.
Eta hortarakotzat guti zaizkit bertzela egin ditudan guziak. Dh 169.
Eta hortarakotzat guti zaizkit bertzela egin ditudan guziak. Jaur 353.
Hortarakotz ezarri zituen hekien gainean lanetako aitzindariak, nekheenpean hekien lehertzeko. "
Itaque"
.DvEx 1, 11 (Urt, Ol, Ker beraz, Ur argatik, BiblE horregatik
).
Bere burua, bazenez ere, ez zuen aiphatzen; hortarakotz, ez zen nihor ohartu zen bezain eri zela. Laph 249.
v. tbn.
Hortarakotz: JesBih 396. MarIl XIV.
azpisarrerakoSense-33.2
b)Sin embargo.
Hainitzek badituzte hain eder itxurak, / ezin sinhets baitezke hekin errenkurak; / ez dire hortarakotz gutiago eri. HbEsk 148.
azpisarrera-34
HORRETARAXE (V-gip ap. Etxba Eib),
HORTARAXE (V-gip ap. Etxba Eib).
Así, de ese mismo modo. "Orretaraxe eizu asieratik azkenerañok eta ondo urtengo detsu" Etxba Eib. "Ortaraxe eiñ biarreko gauzia da ori, esa es cosa que debe hacerse de esa manera" Ib. Musulman dongak orretaraxe doaz emetik, / biraoz, etsita gure gerrari zaillen aurretik. ABAmaE 445.
Aurrerapen oriek guztiak gizabidearen onerako beti baldin balira, orretaraxe ongi leudeke. AnabUsauri 104.
Orretaraxe egingo dot. Otx 123.
azpisarrera-35
HORRETATIK(V-gip ap. Elexp Berg), HORTARIK. Por eso. Eta lekhu hura deithu zuen, Jaunak ikhusten du. Hortarik erraten da oraino egungo egunean: Jaunak ikhusiko du mendian. DvGen 22, 14 (Urt hargatikan, Ur argatik, Ker orregaitik, Bibl hortik).
Hortarik izan zen asaldura gaitza Kanpaderan. StPierre 32.
Hortarik nuen, haurra, nik ere nere kexua. BarbSup 18.
azpisarrera-36
HORRETATIK ARI IZAN,
HORTARIK ARI IZAN.
Pensar en eso. Haizen bezalakoa! Hortarik ari haiz!HUZez 60.
--Ez dea, gure hura gibelarat itzultzekotan? --Ez... Oraino ez da hortarik ari!LarzIru 128.
Hortarik ari bazira, kalte egin duzu bertze asko jenderi. LarzSenper 36.
Etzen hortarik ari jaun Gobernadorea. ArdoySFran 158.
azpisarrera-37
HORRETATSUKO.
De algo así como. v. HORRELATSUKO. Izen aundiko gizona omen uan; mikelete Arandia edo ortatsuko izenekoa. AtañoTxanKan 35.
azpisarrera-38
HORRETAZ GAIN. Además de eso.
Xinpleegia litzateke, horretaz gain, ahozko hizketan fonemak eta fonema-andanak baizik ez ikustea. MEIG VII 175.
azpisarrera-39
HORRETAZ GAINERA. Además de eso.
Baño nai dizut adirazi ortaz gañera Ama-Birjiñaren bizitza guztiko garbitasuna itzalik gabekoa [...] gabekoa izan zala. InzaAzalp 56.
Orretaz ganera, [...] lotsagarri erizten eutsan mutillagana urreratzea. ErkiagArran 191.
Aurrena, norberak zer menderatzen duan obeki, ta sail ura landu bear dualako. Eta ortaz gaiñera, gorago aipatu ditudan arrazoi aiengat. VillJaink 11.
Ez da naikoa asmo onez dantzaratzea [...]. Orretaz gañera beste iru baldintza auek bear ditu zure dantzak. MAtxGazt 68.
Hizkuntzaren jabe da Etxaide, zeharo eta osoro. Baina, horretaz gainera, jabetu ote da honelako irudimen edo asma-lanak eskatzen dituzten zer eta nola guztiez?MEIG VII 126.
v. tbn.
Ortaz gañera: Ir YKBiz 140. Munita 65. Etxde JJ 116.
azpisarrera-40
HORRETAZ KANPOAN.
azpisarrerakoSense-40.1
a))Fuera de ese caso.
Hori ezta egin behar, lekhat kontuzko gauzetan eta Iainkoaren loriak, edo serbitzuak hala nahi dutenean baizen. Hortaz kanpoan arteziak perillos dira. "Hors de là"
.SPPhil 362.
azpisarrerakoSense-40.2
b))Además de eso.
[Bihotz] hura behar du Iainkoa gana berriz altxatu [...]; hortaz kanpoan, maiz behar du bere estatua konsideratu. "Et outre cela"
.SPPhil 502.
azpisarrera-41
HORRETAZ KANPORA. Aparte de eso.
Ez dute euskaltzale guztiek idazten ihardun beharrik [...]. Badago lanik aski euskaltzaleentzat horretaz kanpora. MIH 208.
azpisarrera-42
HORRETAZ LANDA. Aparte de eso.
Ortaz landa, bi jainkoratze-iturri mugatzen ditu D. Alonsok. GaztMusIx 159.
Hizkuntzalari arrotzek badute, horretaz landa, arrazoi argi eta garbia gure diren gauzetan ez nabarmentzeko. MEIG VII 162.
azpisarrera-43
HORRETAZ LANDARA.
azpisarrerakoSense-43.1
a))Además de eso.
Ortaz landara zentzu bakoitzetan izango dute zorigaiztokoak beren mingarri berezia. InzaAzalp 117.
azpisarrerakoSense-43.2
b))Fuera de eso.
Beraz, griñei jarraitu gakizkien, eta ortaz landara emen ezta zer mintzaturik. VillJaink 165.
azpisarrera-44
HORRETAZ LEKORA. Además de eso.
Ez xoilki pazienziatsu bainan, hortaz lekhora, eme eta manso denean. SPPhil 229.
azpisarrera-45
HORREZAZ GAIN. Además de eso.
[Uste baitzuen] bertso ikasi zehazki neurtuetan zegoela poesiaren muina eta, horrezaz gain, antzinakoen ornatus delako apaindura haietan: figuretan. MIH 286.
azpisarrera-46
HORREZAZ GAINERA. Además de eso.
"
Orrezaz gañera, demás de eso"VP 71v.
Orrezaz gañera, eta gaiztoagoa dana, itxutu ta erori ez zan Manikeo zitalen utsegin likitsetan?LarSAgust 6.
David, orrezaz gañera, auzoetan txit ots andikoa zan. Lard 171.
Barriro diñot benetan eder da maitegarria zala Mañasi [...]. Orrezaz gañera gure neskatille au erriko ikastetxean zerbait ikasia zan. AgKr 53.
Orretzaz gañera, goganbearrez beterik dago Miren. TxillLet 28.
Ezker eskoitara, olabe bi ditu. Orrezaz ganera, etxearen azpi-tokiak bere bere egitzat daukaz. ErkiagBatB 121.
Galesak dira, aitzitik, bertako animalien izenak [...]. Horrezaz gainera, milaka eta milaka agertzen dira erdal hitzak gutxien uste denean egunoroko hizketan. MIH 188.
v. tbn. Cb Eg III 245. Aran SIgn 83. KIkV 61. KIkG 60. Eguzk GizAuz 57. Orrezaz ganera: Akes Ipiñ 27.
azpisarrera-47
HORREZAZ GEHIAGO. Además de eso.
"Además, [...] orrezaz geiago
"Añ.
Gura dozue goiartu, ta goiartu arma baga; ta orrezaz geiago, zeurok bizturik tentaziñoak?AñLoraS 173.
azpisarrera-48
HORREZAZ LANDA. Aparte de eso.
[Ontziak] egin zituelako? Ala, horrezaz landa, ontzigintza nolazpait ere hobetu zuelako? MEIG IV 78.
azpisarrera-49
HORREZAZ LANDARA. Aparte de eso.
Horrek lanari emaiten dio hedadura gehiago [...]. Horrezaz landara, bigarren zatiak eskeintzen duen baino gehiago ematen . MEIG III 116.
azpisarrera-50
HORREZ BESTERA.
A pesar de eso. Cf. BESTERA. Bizitzan ondasunezko itsaso batean igeri ibilli ziñala, eta Lazaro, orrez bestera, ez bear eta zori gaitzezko osiñ ondogabe batean ondatua ikusi zala. ArrBearg 149 (ap. DRA).
azpisarrera-51
HORREZ GAIN. Además de eso.
Orrez gain, on dan adiskideari on egitea ta gaizto dan etsaiari gaitz egitea [zuzena] dala diogu. ZaitPlat 97.
Xegundok, orrez gain, beste negargarrikeri bat zuan etxean. NEtxLBB 123.
azpisarrera-52
HORREZ GAINERA. Además de eso.
Egon bear deu Jaungoikoaren grazian [...]: eta orrez gañera, bear deu eduki [...] damutasuna. OA 74s.
Baña orrez gañera [...] bear ere dezue graziaren alimentua. Gco I 426.
Horrez gainera, bozik eginen dut mana daiten penitenziarik gogorrena. DvLEd 204 (Cb Eg II 131 orrez gañera).
--Sartu zaite, ta iarri zaite aulki batean [...]. --Eznago nekatua. Orrez gaiñera, zuganakoa egiñ-ondorean, emen urreko etxadi batera ioan bear dot. AgAL 116.
Buruauste samiña, benetan! Eta... orrez gañera, nor ete-zan korapilloaren errudun?TAgUzt 150.
Jotzen du opizialak eta uretara bota. Orrez gaiñera txalupari ostikoa eman eta urrutiena bota zuan. AnabPoli 47.
Anton Okaran argiña zan, eta orrez ganera, erriko su-iraungilleen nagusi zan. ErkiagBatB 10.
v. tbn. Cb Eg III 232. Lard 180. Altuna 56. SM Zirik 85. Arti MaldanB 204. Ibiñ Virgil 74. Orrez ganera: Enb 198. Kk Ab I 76. Otx 30.
azpisarrera-53
HORREZ GAINETIK. Además de eso.
Orrez ganetik erregututen deutsuegu, [...] onik onena autu bear dozue fietako zuen konzienzia. AñLoraS 38.
azpisarrera-54
HORREZ GEHIAGO. Además de eso.
Eskatuten badeutso Jaunari gozotu ta beraatu daiola bere biotza, ta orrez geiago, txera onean ondo portetan bada. AñLoraS 55.
azpisarrera-55
HORREZ GEROZ(A Morf 650). Entonces, en ese momento. v. horrezkero.
azpisarrera-56
HORREZ GUZTIAZ(Lar, Añ; orrezaz g. Añ). "Con todo eso" Lar. "(Sin) embargo, no obstante" Añ. Cf. Lç Ins E 7r: "Horrez guziaz [= 'por todo eso, de todo eso'] eztuk rekesta bat baizen egiten?". Ta orrez guztiaz ikusten da [...] onelakoak gitxi edo bapere irabazten eztabela. AñLoraS 47.
Baña orrez guztiaz, artu arren goxean gogoa [...] bizioren bat goiartu edo ebagiteko, badakutsue besteren batek jasoten dabela burua. Ib. 122s.
azpisarrera-57
HORREZ GUZTIAZ ERE.
A pesar de todo. Zure ofensak baizik egin ez det! Orrez guztiaz ere ainbeste urtean etxeden ta besoak zabalik deitzen dit. CbEg II 135.
Ta orrez guztiaz ere, eriotzaren berri illunak kolpe batean arritu zuen. CbEg III 227.
azpisarrera-58
HORREZ OSTEAN,
HORREZ OSTERANTZEAN. Además de eso.
Orrez ostean, sakramentu santu au ez bakarrik da bekatuen parkagarria, baita sendagarria bere. AñLoraS 37.
Ez meza arin bategaz geratu; orrez osterantzean santutu bear dozu egun guztia arimako lanetan emonda. AñEL2 88.
Pensatu zuen [...] gaitz geiago egiteko bideak itxiko ziozkala. Orrez ostean baziekien [...] iltzea merezi zuena zala. Lard 125.