Tr. Documentado en autores de todas las épocas y dialectos. La forma con aspiración se encuentra en Maister, UskLiB y Laphitz (118). Además de las formas más generales pen(t)samendu y pen(t)samentu , se documentan pensamientu y pensemientu en VJ, y pensamintu en Betolaza. En algunos ejs. de Kirikiño (Ab I 78 y II 136), ArgiDL (111) Eguzkitza (GizAuz 47) y Etxaide (JJ 65n) hay pentsamentu como glosa o nota explicativa a oldozpen, gogorapen, gogai, gogapen y gogoeta respectivamente. En DFrec hay 20 ejs. de pentsamendu, 2 de ellos septentrionales, y 8, meridionales, de pentsamentu.
sense-1
1.
(Dv, H; -ns-Volt 105, SP, phens-VocBN),
pentsamentu (V-gip, S; H; ph-Gèze, -ns-Lcc, VP 75r, Lar, Añ),
pensamientuRef.:
Lrq(
phentsamentü
);
EtxbaEib(
pentsamentu
);
ElexpBerg(
pentsamentu
)
. Pensamiento, consideración, reflexión."1. [...] Pentsamendu bat ethorri zitzaion burura, une pensée [...]. Zoroaren pentsamenduak batzuetan zuhurrarenak baino zuzenagoak dira, parfois les pensées du fou [...]. Pentsamendu onak, txarrak, [...]. 3. pensée, opinion, jugement. Ez dezazula ukhan enetako holako pentsamendurik, [...] une telle opinion"H.
"
Atsaldia neure pentsamentuetan pasatzen dot
"ElexpBerg.
El ambiguo "pensée" de Pouvreau y Duvoisin podría corresponder a cualquiera de las dos primeras acepciones. Ezen bihotzetik partitzen dirade pensamendu gaixtoak. LçMt 15, 19 (SalabBN, Samper p(h)entsamendu, Echn, Hual pen(t)samentu; He, TB gogoeta, Dv asmu
).
Pensamentuok altuan ditut.Lazarraga A7, 1171r.
Jarri ei zan tristerik, / oi leukala / asko pensamenturik / biotzean da / dolorez amargurarik. Ib. A29, 1203v.
Zenbait pensamendu on gogoan erabiltzen. Mat 323.
Khasa zatzu pensamendu burutik halakoak. EZMan 51.
Gau-egun, goiz-arrats [...] iaikite-etzatean, / zuzaz dizut pensamendu <penai->, / neure penen luzamendu. OPo 19.
Lehenbizirik heldu zaio gogoari pensamendu arin bat, gero [...].SPImit I 13, 5.
Munduak enzuten eta aditzen tuenean zure pensamendu eta perpaus miragarriak. ES 87 (131 pentsamendu
).
Ezen gure izpiritua bethetzen dugunean pensamendu funts gabekoez [...].HeGudu 62.
Orrelaxe nere pensamentu, itz ta obrak izan bear dute. CbEg II 112.
Ahalke nadin lürreko gaizetzaz phensamentürik ükheitiaz. Mst III 23, 5.
Lokhar zaite zenbait pensamendu saindutan. Brtc 15 (126 pentsamendu
).
Jauna, eman diet leku pensamendu gaiztoei. MgCC 123 (
CO 124 pensamentu
).
Pensamentu onetan eguala agertu jakon Aingeru bat. JJMgBasEsc 88.
Asmo santubak ta pensamentu altubak. fBIc II 292 (
Olg 130 pensamentu
).
Pensamentu loijak. Astar II 141.
Promenatu nahiak / dira Nafarruan, / bertze pentsamendurik / eztute ahuan. Bordel 149.
Gazteak badabila / mila pentsamentu. Ib. 172.
Jangoikoak libra gitzan pensamendu gaixtoeteik. CatAe 14.
Pensamentua franko / bazeukan buruan. Ud 85.
Zerbait itz egiteko / det pentsamentuba. Ib. 125.
Nun dira nere amalau urte nituaneko pensamentu aiek!MocDamu 10.
Bazion aspaldixko bi pensamentu nazkala buriuan sartruk. Mdg 148.
Gogapen (pentsamentu) txarretatik alde egitea. ArgiDL 111 (21 pensamentu
).
Iru mutillak / lengo jai-arrats batian / pentsamentu bat atera dute / anbat beretzat kaltian. TxB I 257.
Kestione horrek merezi ditu hameka pentsamendu eta hogoi-ta-bortz gogoeta. LfMurtuts 19.
Milla pentsamentu datorkioz burura. ErkiagBatB 135.
Gogoeta ta pentsamentu larrietan dabil. Ib. 189.
Pentsamendu onek nazka [...] ematen dio. VillJaink 111.
Pentsamendua hau daukat beti: triste denak alaitzeko!Mattin 30.
Iñoix Kortatxon pentsamentuan / pakerikan etzeguan. UztLEG I 175.
Bost lagun aiek autobusetik / erten zuten momentua, / nola ote zegon bere barruan / zeudenen pentsamentua? UztSas 163.
Pentsamentu asko zebilzkian buruan. Kezkati zegoan.BBarand 25.
v. tbn.
CatLuz 16. JesBih 447. MarIl 61. Jaur 129. CatSal 47. Elsb Fram 82 (ph-; 120 phens-). Lap 17 (V 10). PierKat 48. TAg Uzt 257. Mde HaurB 103. Xa Odol 293 (EzinB 57 -mentu). Pensamendu: Harb 157. Hm 196. Arg DevB 3. Tt Onsa 177. Gç 193. CatLav166 (V 85). CatLan 109. Pentsamentu: AstLas 22. UskLiB 13 (ph-; 97 pensa-). Bil 157. CatS 119 (ph-). AB AmaE 226 (111 pensa-). AzpPr 46. PE 138 (58 pensa-). Ag Kr 121. Ort Oroig 95. Kk Ab II 136. JAIraz Bizia 19. Munita 140. Izeta DirG 37. Arti Tobera 274. And AUzta 100. Basarri 28. MAtx Gazt 84. NEtx LBB 53. Berron Kijote 41. Onaind STeresa 35. Pensamentu: Bet 3. Cap 50. Iraz 10. Urqz 14. Arz 40. Oe 143. CatUt 34. CatBurg 11. Zuzaeta 46. LE Prog 98. Añ EL1 53. Gco I 403. AA III 308. CatB 37. CatLlo 33. CatBus 55. It Fab105. CatR 47. Aran SIgn 112. JanEd I 40. Ip Hil 173. Ag Serm 76. Itz Azald 9. CatUlz 11. Pentzamentu: Ur CatArrig 81. Pensamientu: VJ 3.
azpiadiera-1.1
"Asmoa, ideia. --Kotxia erostera nator. --Zer pentsamentu daukazu? / Eztakitt ze pentsamentu zeukan lan orretan asi zanian
"ElexpBerg.
Bere pensamentua zen berriz segidun Ameriketara yoatia. Auspoa 77-78, 24.
Laister bazkaltzeko ditut / nik pentsamentuak. Lasarte(
inUztSas 118
).
Zerraldo lurrera gure kale-umea. Ezta altxatzeko pentsamenturik ere. TxGarmBordaB 68s.
Ameriketarako pentsamentuak al dituk? Ib. 81.
Ikusten nuen semea joanen zela. Eta nexkak denak joanak. Ene pentsamendu ederrak horra aintxuño deseginak. Etchebarne 120.
sense-2
2.
(Urt II 110, H),
pentsamentu (-ns-Lar, Añ),
pensamintu, pensemientu. Pensamiento (potencia, facultad)."Animus, izpirítua, adiméndua, [...] pentsaméndua
"Urt II 110.
"Pensamiento, entendimiento"Lar.
"Pensamiento, acto de entender"Lar, Añ.
"
Pentsamendua hedatzen da begiak baino urrunago, la pensée s'étend [...]. Nere pentsamenduan irakur bazeneza, [...] dans ma pensée"H.
Onhetsiren duk eure Iainko Iauna [...] eure arima guziaz eta eure pensamendu guziaz. LçMt 22, 37 (He izpiritu, TB, Dv, Echn, Ip, Ur gogo, IBe adimen
).
Pensamentua darabilela / leku askotan, fedea!Lazarraga A24, 1196r.
Pekatu asko egin dodala pensamintuagaz. Bet 12.
Altxa dezagun geuren pensamentua lurreko gauzetatik. BerTrat 90v.
Dauden [...] pensamentu guzias [...] mezako misterioak zelebratzen [...] direnean. Ib. 39r.
Aen majestadeen gauzeetan pensamentua eta gogoa edugi daigun. Cap 80.
Egun eder xuriura, / loriaz betherikan: / zitzaion pensamendura, / heldu goiz guzietan. ArgDevB 23.
Gogo hunez zelüko gaizetan ene phensamentia etxekiten dit. Mst III 48, 6.
Ogendant bazira phensamentian ükhen ezazü nahi zirela gogo hunez khanbiatü hunialat. Ib. 46,1.
Etortzen zaie pensamentura eztagoala salbaziorik berentzat. MgCC 157.
Zagoz orazinuan lior, gogor, konkortu ta pensamentuba ezi baga?MgCO 282.
Pensamentuaren barreazio edo banatze ori batzuetan kulpa gabe gertatzen da. Gco I 403.
Egiten dezu alegiñ aldatzeko pensamentua beste gauzetara. AA II 141.
Jatorzu gogo edo pensamentura orduban euki zenduban limurija. Astar II 133.
Gizonaren phensamentiak [eztiela] seküla hain gaiza maithagarririk konzebitü. UskLiB 69s.
Nere pensamentuan / diz diz alaxen egiten dezu / nola izarrak zeruan. Bil 67.
Zuk bakarrik betetzen dezu nere pentsamentu guziya. Ib. 156.
Bi emakume aiek leku batean zeukaten pentsamentua. ZabGabon 48.
Baña Antonek, mezan zelan sermoetan / pentsamentua eukan josirik konsultan. ABAmaE 218.
Bere pentsamentuan / zer igaroten zan, / ezin eban gaisoak / agoagaz esan!AzcPB 279.
Zeren itzen onki kausitako biar dud pensamentiua eraman antzina daneko tenpretra antzerik baidazkad. Mdg 129.
Andra Mari guriak / orduan-orduan / pensamentua dauka / jarria arduan. JanEd II 144.
Pentsamentue iñoiz / eztagon lez geldi. EusJok II 123.
Burua beratu ta pentsamentua Jesusengan jasorik. ArgiDL 132.
Pentsamentuan aspalditxuan / pasia naukan buruan, / nola gerra bat izugarriya / Europan izan genduan. TxB III 19.
Ire besarkak ene pentsamendua sutan yarri duela ez dakin?OrMi 26.
Nere lei on, pentsamentu, / adore bizi ta zentzu, / almen guziak erabat zure / opaz nere barru! EAOlBe 49.
Lurraren gainean egintza ezinagorik / gure pentsamentuan ezta burutatu. ArtiMaldanB 200.
Pentsamentua, irudimen zoroak eraginda, erbi-txakur antzera usmoa galdurik balebilkio. OnaindSTeresa 54.
Gauza onikan ez gendun izan / buruko pentsamentuan.FEtxeb 29.
Bertso batzuk jartzera, eta goiz artako giroa ikusi eta pentsamentura etorri zitzaizkidanak.Insausti 65.
v. tbn. Gç 36 (-ns-). Etcham 43. Etxde JJ 115. Gand Elorri 117. ZMoso 84 (74 -ns-). Pensemientu: VJ 15.
sense-3
3.pentxamentu. Pensamiento (flor).
Pentxamentu ta beste lore batzubek. SorBar 20.
azpisarrera-1
PENTSAMENDUA HARTU,
PENTSAMENDUAK HARTU. Pensar (en); tener intención (de), decidir.
Peregrinaziyo au onratzeko / artu det pensamentuba. Ud 134.
Pensamentu oiek / artu ez banitu [...].AzpPr 22.
Ezkondutzeko pensamentuak / artu nituen buruan. TxB I 68.
azpisarrera-2
PENTSAMENDUAGAZ. De pensamiento.
v. PENTSAMENDUZ. [Ea] egin daben ezer edo pensamentuagaz edo obragaz. Cap 91 (v. tbn. Bet 12 pensamintuagaz, VJ 15 pensemientuegas, Arz 62 pensamentuagaz, CatLlo 90 pensamentuagaz
).
Guazen pensamentuagaz Daviden errira. AgSerm 77.
azpisarrera-3
PENTSAMENDUAN. (Estar, etc.) pensando (en); con intención (de).
Pensamentuan nator, zerren dan berandu, / izango ote dogun Belenen ostatu. Acto 110.
Fraile juateko pensamentuban / prezisamente ez nago. PE 60.
Nerau Aiatik [...] / kostara ezkondu nitzan, [...]; / an izateko pensamentuban / mundu ontako bizitzan, / itxura txarrak azaldu zaizku, / gustorik ez degu izan.Ib. 135.
Bertso bi paratzeko / beatzi puntuban / Errikotxia dago / pentsamentuban. AzpPr 104.
Napar batekin esposatzeko / pensamentuan asiya. TxB I 211.
Publiko dantza egiten dala /goizeko ordu batian, / lotsik ez duen batek esan du / au Oiartzungo partian, / galerazteko pentsamentuan / gure atari maitian. Ib. 264.
Triste daudenak konsolatzeko / pensamentuan dabiltza. TxB II 177.
Buruko garunak urtu aiñean dabil, jo ta su gogoetan, pentsamentuan.ErkiagBatB 159.
azpisarrera-4
PENTSAMENDUAN HARTU. Tener en mente.
Pensamentiuan artruk dakad biar daudala eskribitu al dokedan tenpra guziuaz, ilabeteoro.Mdg 121.
azpisarrera-5
PENTSAMENDUAREKIN. De pensamiento, con el pensamiento.
Guazen pensamentuarekin Daviden errira. AgSerm 220.
azpisarrera-6
PENTSAMENDUAZ. De pensamiento.
v. PENTSAMENDUZ. Pensamentues, itzes eta obres neure denboran zure kontra egin ditudan faltes. BerTrat 89r (v. tbn. OA 132 y 172 pen(t)samentuaz
).
azpisarrera-7
PENTSAMENDU EGIN. Pensar en, reflexionar sobre.
Hartan pensa ezazu, hartzaz egizu pensamendu, hasnaur eta gogoeta. Ax 620s (V 400).
azpisarrerakoSense-7.1
(Con determinantes).Tener (un buen, buenos, malos, tristes...) pensamiento(s); pensar (mucho, bien, equivocadamente...) sobre, en. Egitea bekhatu lizatekeien gauza baten gainean pensamendu gaixtoak, [...] da bekhatu mortal.Harb 159.
Uzkitzue / gogoeta hantuak / eta iaio denaz egin / pensamendu sainduak. EZNoel 52.
Erraiten da San Anselmo [...] miragarri zela halako pensamendu onik egiten. SPPhil 131.
[Grazia] au gabe ez gera gai [...] pensamentu on bat-ere egiteko. AA III 403.
Alaere ezta arkitzen, dio Jeremiasek, bere onari dagozkan gauzen pensamentuak egin nai dituanik. Ib. 260.
Asto bat zijoan bein / egur-zamarekin, / pentsamentu illunak / egiñaz berekin. ItFab 116.
Pentsamentu bat orain / nengoan egiten, / arrapatzen banaute / ni emen [...].Ib. 64.
Gostua hain ona zuela yakiak! / pentsamendu hori egitearekin / bertzea iretsten du plazer handirekiñ. Gy 311.
Jokua errez irabazteko / ekarri zuten ametsa; [...] egun orretan askok egin du / pentsamentu aldrebesa. EusJok 60.
Gauza hortaz egin dut aunitz pentsamendu. / Gure herri maitean zer ikusten dugu?XaOdol 232.
azpisarrera-8
PENTSAMENDUETAN. Pensando, con la intención (de).
v. PENTSAMENDUAN, PENTSAMENDUTAN. Beragandikan alde egiteko pensamentuetan zebillenean, agintzen zaio gelditu zedilla bere emazte santa Mariarekin. AgSerm 120.
PENTSAMENDU-LAN. Acción, trabajo de pensar.
Gogoa zaio igartu / pentsamentu lanean. AzurmHitzB 26.
azpisarrera-11
PENTSAMENDUTAN. Pensando.
v. PENTSAMENDUAN. [Herodes] pensamendutan zegoen / gauaz eta egunaz, / ea halako gabetu / behar zuen fortunaz.EZNoel 71.
Zure barrua ere egoaldiaren antzera aldatzen da. [...] Oraintxe santu izateko asmotan eta oraintxe okerkerirako pentsamentutan. MAtxGazt 37s.
azpisarrera-12
PENTSAMENDUZ. De pensamiento.
Harenganik urrunduak [...] zinetelarik, pensamenduz obra gaixtotan. LçCol 1, 21 (He gogoa obra gaixtoetarat emana izanez
).
Zaudete gogos eta pensamentus egiten duzuen gauzan. BerTrat 30v.
Igan zaite pensamenduz zerura. HeGudu 132.
Orazionetan jarri izan zen ziualarik bere beithan phensamentüz: [...].Mst I 25, 2.
Zerren pekatu txito asko egin neban, pensamentuz, berbaz ta obraz. CbCatV 88 (
FPrS 9, Bp I 68, OA 137, El 55 (-s), Iraz 61, Oe 21, Mercy 8, Mg CO 115, Añ EL1 134, Gco II 39, AA III 526, CatB 13, CatLlo 62, CatBus 40, Ud 133, CatUlz 5 pensamentuz, Tt Onsa 178 pensamenduz, CatLan 93 pensamendüz, CatLuz 33 pentsamenduz, UskLiB 15, CatS 15 p(h)entsamentüz
).
Emendik etorten dira ainbeste loikerija, pensamentuz. JJMgBasEsc 200.
v. tbn.
Pensamentus: LE Ong 30r. Pensamentuz: Ag Serm 259.
azpisarrerakoSense-12.1
(Con determinantes). Eta gogora egikezuz zuk gogoz ta pensamentu utsez egin izan dozuzan bekatu estariak. AñEL2 51.
Zu ofenditzen beti / nere pensamentuz, / itzez, [...].Xe 329.
azpisarrera-13
PENTSAMENDUZKO. De pensamiento.
[Pekatu] pensamientuskoak, berbaskoak eta obraskoak. VJ 10.
Pensamenduzko bekhatuak. Harb 157.
[Bekatuak] bear dira agertu pensamentuzkoak pensamentuzkoak bezela.MgCC 119 (tbn. en CO 171).
--Zeinbat pekatu mortal gaiti joaten da infernura? --Pensamentuzko bat da asko, ara joateko. Oe 90.
Orregaitik edozeinbere aragizko pekatutik iges biar badogu bere, ardura andijaguagaz pensamentu edo gurarizkuetatik. Astar II 142.
Pentsamentuzko burruka asko / ditudalako buruan. ABAmaE 48.
v. tbn.
Pensamentuzko: Aran SIgn 62. Ag Serm
azpisarrerakoSense-13.1
[Pekatu] batzuek dira pensamentu utsezkoak bakarrik. Gco II 4.
Gogo eta pensamentu utsezko gauza. AA III 327.