1.
(SP, Lar, Añ, HeHVoc, Hb, Dv, H, A, ZamVoc),
ugats (Lar). Mama, pecho, ubre."Teta"Lar, Añ.
"Pechos de mujer"Lar.
"(V arc, BN?), mama, teta, pecho"A(que cita a Lç y RS).
Dohatsu dituk hi egari auen sabela, eta hik edoski dituán ugatzak. LçLc 11, 27 (Ol ugatz; He, TB, Dv, Brunet, Leon, Or, Ker, IBk, IBe bul(h)ar; Oteiza petxu).
Ilabete ez egian / ama bereaen ugatzetan. Lazarraga A25, 1197r.
Ugatzean edaten dana, zerraldoetan esuro. "En la teta"
.RS 420.
Haztekotzat hautatu zen / ugatz guztiz xahuez. EZEliç 413.
Ugatz sainduz hazi duzu. Hm 181.
Ugatz gogor, lar xuri, / leunez baluz' iduri. OPo 37.
Baldin ugatzean dithiarekin edan zuen hitzkuntzaz bertzerik ezbadaki. ES 391.
Haur xume batzu garela, oraino ugatzaren eta esnearen beharra dugula. HePhil 486.
Zorionekoa zu ekarri zaituen sabela ta edoski dituzun ugatzak (bularrak). IrYKBiz 168.
Arri bat [...] ugatzen gainean ezarten eben. AEY I 449.
Amaren ugatz aunditu ezin agortura eramango du [zekorra]. TAgUzt 25.
Bere besartean baratz zoragarria: / ugatzak arrosaz, krabelinaz gerria. ArtiMaldanB 205.
Amaren ugatzetatik erauzi. IbiñVirgil 98.
azpiadiera-1.1
Tetilla del varón. Gizonaren Semea iduri zuen bat, arropa luze batez beztitua, eta urrhezko gerriko batez ugatzén aldean gerrikatua. LçApoc 1, 13 (He, TB, Dv, Ur (V), Echn, Ol, Ker, IBk, IBe bul(h)ar-, Ip thiti-).
azpiadiera-1.2
(Vc, G ap. A; SP Dv, Lar, Añ, Hb, H), ugats. Leche materna. "Leche [...] que se da a los niños por sus amas o madres" Lar (v. tbn. Añ). [Bulharrean] eztuela eztia xoilki, bainan eta ugatza ere baduela. SPPhil 235 (He 237 esne).
Maria Santisimak egieutsala arako mesede miragarriya, ugazagaz ezpanak gozatutia.Zuzaeta 119.
Aur txikitxo amaren ugatza baño edaten ez dutenak. MgCC 196.
O zeruko kopau gozoa, Maria Birjiñaren ugatzagaz oratua, ta amorezko laban egosia!AñEL1 161.
Ugatzagaz batera legez emoten eutsazan azaiera onaren zimendubak. JJMgBasEsc 27.
Bere ugatz gozuagaz azi eban. Astar II 274.
Ama ain santiari, bere bularreko ugatsa emon eutsan Amari. UrMarIl 67.
Birtuteko ugatza edaten diarduenak. UrBisit 183 (ap. A).
Eraspen eta maitasuna geure lurreko amen bularretan, ugatzagaz batera, edoski ta edan doguzala. EguzkLEItz 122.
Ugatz gozue edanaz. Enb 37.
Berbera amonengandik datorren ugatza (titia, esnea). OrEus 104.
Ugatz gozuarekin / indartu ninduna. BEnbNereA 183.
sense-2
2.
(V-ple-gip),
uatz (G-to)
Ref.:
A; Iz ArOñ, To (uatza).
. "Cuatro ganchos que se fijan en los cuatro cuernos de la pareja de bueyes"A.
"
Úgatz, ugátza, (el) saliente del yugo que cae sobre el cuerno. Ugatzak, los cuatro salientes del yugo"Iz ArOñ. .
Ortaz gañera uztarriak beste zati auek ditu: lau adar zulo edo uatz, lau adar-koska edo ere-koska, bi buruleku-arko edo mako apalak. GarmEskL I 124.
sense-3
3.ubatz,
uatz. "Los dos ejes o brazos de la boga sobre los que gira"GoiBur 289 (llamados tetón en otros docs.).
"Esta se ha de encoger en la sortija o ustaia desde sus huazas"(1731). Ib. 289.
"La boga se halla con necesidad de apañar las ubazas"(1733). Ib. 289.
azpisarrera-1
UGATZA HARTU(Añ, Izt 70r). "Mamar" Añ. Bedeinka zu erabili zenduzan sabela, eta artu zenduban ugatza. Astar I app., XXII.
azpisarrera-2
UGATZA EMAN(SP, Lar; emon Añ). Amamantar. "Emozu ugatza haurrari" SP. "(Dar el) pecho al niño" Lar. "Atetar" Ib. "(Dar el) pecho o de mamar al niño" Añ. Bitartekotzat ugatza / emozu semeari. ArgDevB 230.
Eman bear die ogi biguña [...] Ama batek aurrari ugatza bezela. MgCC X.
Amak umeari ugatza emotea legez da eskekoari emotea bere. AñGGero 169.
Ez eutsan zur orrek ugatza emon Jaungoikuaren semiari. Astar II 48.
Emon eutsan umeari ugatza (titia). EEs 1928, 69.
Len-seme yaioberriari pozikaraz ugatza ematen ari delarik. OrMi 124.
Bere odolez eginda / damosku ugatza. BEnbNereA 184.
UGATZ-ARRAIN.
"Ugatzarrain (V-ger-m), quebraza, grieta en los pechos" A.
azpisarrera-6
UGATZ-HARRI.
"Ugatzarri (Vc), amuleto de cristal que las mujeres tenían entre los pechos colgado de una cuerda, creyendo que así se verían libres de grietas" A. Ikatzezko, arrizko (zingiñarri edo ugetzarri) eta beste orain bezelako kutunak. JMBLEItz 91.
Ugatz-harriak bulhar-guridura [sendatzen omen du]. LfGH 1965, 105.
azpisarrera-7
UGATZ-BELAR.
"(G-to), planta que produce una flor grande, amarillenta y hermosa" A.
azpisarrera-8
UGATZ-ESNE(ugazezne Lar; ugaz-esne H). "Leche que se da a los niños por sus amas o madres, ugatza, ugazeznea" Lar.
azpisarrera-9
UGATZETAKO.
"(V), niño de teta" A.
azpisarrera-10
UGATZ-HOTZIKARA.
"(V-ple), endurecimiento de los pechos" A.