Tr. Documentado al Norte desde Dechepare y al Sur desde principios del s. XVIII. La forma mejor documentada al Norte es ontasun. En la tradición suletina la forma más empleada es huntarzün; hay hontarzün en Oihenart (tbn. ontarzun), FPrS (31), Tartas (junto a ontarzun y ontasun), Belapeyre (I 154) y Archu, y, junto al más frecuente huntarzün, en Mercy, Eguiateguy, UskLiB, CatS e Inchauspe. Se documenta tbn. ontarzun en FPrBN (tbn. huntarzun) y SalabBN; huntarzun en CatLan (163), Lopez (30) y en un ej. de Egunaria;untasun en Pouvreau y Mihura (en ambos junto al general ontasun), y huntasun en Bordel (83). En textos meridionales la forma gral. es ontasun; hay ontarzun en los roncaleses CatR, Hualde y Mendigacha, en los salacencos Samper y CatSal, y en un texto tbn. salacenco del s. XVIII recogido en ETZ.
La var. onthasun aparece, con los sdos. de 'bien, cosa buena' y 'propiedad, posesión', en autores septentrionales no suletinos desde finales del s. XVIII, alternando en ocasiones con ontasun, que es por su parte la única var. utilizada para 'bondad'; cf. Dv: "Ce mot [ontasun] est évidemment le même que onthasun, 'bien, propriété'. Mais, en Labourd, on en fait la distinction par l'aspiration que l'usage a adopté pour le dernier". En DFrec hay 15 ejs. de ontasun, 9 de ellos septentrionales.
sense-1
1.
(Urt V 459, HtVocGr 459, Lar),
(h)ontarzun,
(h)untasun,
huntarzun,
(h)untazun. Bien; cosa buena, favorable o conveniente; beneficio, provecho, favor, ventaja; bienestar, felicidad."Bien, el bien"Lar.
Tr. Usado por autores septentrionales desde los primeros textos; al Sur, al menos hasta el s. XX, es bastante menos frecuente.
Ehon ere gaitzik ezta zuk khen eztirozunik, / ezetare hontasunik zure eskuian eztenik. E 109.
Hire eskutik rezebitu ukhan ditugun ontasun eta grazia handiak. LçIns A, 5v.
Bertzeren ontasunaz damu eta kalteaz atsegin hartzea. Mat 170.
Arerioak itsuturik bañan lehenera / isuri darozkidatzu milla ontasun gañera. EZMan I 39.
Gaitzen berririk eztakienak, eztu ontasuna estimatzen. Ax 553 (V 354).
Zer ohore, zer ontasun edo zer bertute falta zaitzu?Hm 210.
Pausatu behar dela Iainkoa baitan ontasun eta dohain guzien gainetik. SPImit III 21, tít. (Mst, Ip <-az-> huntarzün, Leon ontasun; Ol onaurki, Pi on
).
Berekin du ontasuna, / bethi abstinenziak. ArgDevB 129.
Amudioa ontasun miragarria da. Arbill III 5, 8.
[Ene Jauna] finka tzatzu ene desirak / zure obedientzian; / emazu ene ontasuna / zure perseberantzian. Gç 137 (el ed. transcribe ondasuna, pero lo que aparece en la ed. original, 284 es <ontassuna>).
Bihotz osoz orotako maitena zütüt, hontarzünak oro zütan direlakoz. Bp I 49.
Ontasun eta fagore hauk guztiak heldu zaizkigu mintzotik. ES 383.
Millaka ontasunen orde zer bihurtuko darotzut?Ch III 10, 4.
Ainbeste egin diauztan ontasunez. LarSermAzc 52.
Konsidera zazu malhur hura dela zerutikako ontasun bat. HeGudu 106.
Aren ontasun, piedade ta ainbeste benefizio, nola egin dizkidan, nik ezertan iduki gabe. CbEg II 93 (ej. no seguro).
Munduko dastairaren ondoan, zeruko onthasunena. Birjin 109.
[Mundu] haren bozkarioak labur dira ta flox, haren ontasunak enganios. Ib. 346.
Jesusen ontasun, esker ta mesede andiak. AñLoraS 34.
Zer zorokeria! galtzea hanbertze onthasun [...] mement bateko atseginagatik!Jaur 133.
Mendekatzian, karioegi da / plazera, eman behar bada / libertatia, / hontarzun handia. ArchFab 155.
Kristio fiel guziek diela parte berzen ontarzun espiritualetan. CatSal 31 (
CatR 31 ontarzun, CatLuz 13, CatAe 30 ontasun
).
Hitzeman zütian huntarzün ederrenak, berthütiaren korajatzeko. CatS IV.
Errepublika dela gobernu zuhurra, / guzien ontasuna, oi! hori gezurra!ZbyRIEV 1909, 232.
Ezpaitu eskuarak bertze mintzaiek bezenbat errextasun eta ontasun ageriko. HUAurp 219.
( s. XX)Jesus, ene onthasun bakharra. CatJauf 19.
Onari, ontasuna eta zu bezalako gaiztoari orrela penak ematea gustatzen zait. IllTestim 23.
Oraindik jarri berria da Umeketarako saria, eta [...] asti txikia da oraindik bere ontasuna <-azun-> ezagutzeko. ForuAG 325.
Bazeñekizu ze ontasun aundik liburu on batian arkitu zenezazken!ArgiDL 3.
Ez balute berekin / norbait begirale, / gizonen ontasunak / laster gal litazke. Etcham 58.
Bederatzi neskazar / oiek duten griña: / besteren ontasunik / eraman eziña. MendaroTx 295.
Birtute onek zerura / altxa zaitu ain gora, / ontasun andiagora. MSIgn 353.
Eztautsat, beraz, zure ontasun orreri gogait eragin gura. Otx 80.
Nork daki askotan ontasuna ta kaltea non dauden?ABarGoi 27.
Ur, eiza eta arraintza, orok erabiltzen dituzten ontasun eta [...] Laterriarenak diranak."Bienes"
.EAEg 12-10-1936, 28.
Bi zuaitz-mota oiek ekartzen dizkiote gizonari ontasun guztiak. Munita 16.
Gizonen zorionak zu zaitu erroa, / ontasun guzietan pare gabekoa. XaOdol 250.
Huntarzün berhezia da / algarrekin bakian egoitia. CasveSGrazi 142.
Bizkai danantzat ontasuna zan / portu orixe jarria. FEtxeb 68.
v. tbn. Harb 464. Gç 53. CatLav 174 (V 90). Lg I 267. Mih 9. Brtc 154. msOñ 231r. Monho 108. Dh 171 (-th-). MarIl IX. Izt C 149. Gy 313. Aran SIgn 203. Legaz 35. GMant Goi 25. Inza Azalp 149. Ox 180. Aitzol in Laux BBa X. JE Ber 65. Lf in Zait Plat XV. Gazt MusIx 152. Huntarzun: FPrBN 2 (16 ontarzun). UskLiB 109. Ip Hil 231. UNLilia 10.
azpiadiera-1.1
--Nola dago zure nausi iauna? --Ongi eta zure untazunaren desiratzen dena. "Salut"
.Volt 279.
azpiadiera-1.2
(Como primer miembro de comp.). Hartarakotz, o Iongoiko ontasun emaillea, / presenteko konplizazu arren ene galdea. EZMan II 23.
azpiadiera-1.3
(AN, L, BN, Ae; Urt I 30, HtVocGr, VocB; -th-Dv, H(L)),
ontarzun (S, R-is-uzt; ArchVocGr, ZMoso 65; -thartzunH(BN, S)),
ontartsun (-th-H(BN)),
huntarzun (S; Gèze; (h)unt(h)artzunH(BN, S))
Ref.:
A(
ontasun, arau
);
Lrq(
huntarzün
);
ContR 521, 533;
IzR 404;
EchaideNav 200s
. Bienes materiales, fortuna, riqueza, hacienda.
"Bien, propriété rurale"Dv.
"
Onthasuneko mugarriak, les limites du bien"Ib."
Norena da onthasun zabal hau?, à qui est ce vaste domaine? Onthasun handien iabe da herri huntan, il est possesseur de grandes propriétés [...]"Ib."
Ontarzunaren arau eztira bizi horiek (Sc), [...] conforme a sus caudales"A(s.v. arau
).
v. ondasun. Tr. Más frecuente al Norte.
Guztiz ere hauzoaren ontasuna ez uki. EZMan I 12 (v. tbn. en Ub 171).
Ziñelarik / aberatsen umea / eta hekin ontasunen / primu eta iabea. EZNoel 171.
Zerbait eur'ontarzuneti, / bihotz hunen pizgarri, / emadan sarri, / begiratzeko hiltzeti. 'Trésors'
.OPo 25.
Ene Philotea, ditugun ontasu[n]ak eztira gureak, Iainkoak eman derauskigu lantzera. SPPhil 269 (He 272 ontasunak; v. tbn. SP Imit III 55, 5 untasun
).
Nahi badute gure iurisdikzionetik erretiratu seguratzen tugu hekien biziak eta ontasunak. CartUrruñ 135.
Kita munduko ontasun, / ohore, atsegiñak. Gç 158.
[Gizon gastea] ontasun handien jabe baitzen. HeMt 19, 22 (
TB, Dv ont(h)asun, Samper, SalabBN ontarzun, Ip huntarzün; Lç on, LE, Echn, Ur (V, G), Or, Ker, BiblE ondasun, Ol onibar
).
Erregek eman liozokela nahi bezanbat ontasun bai eta bere alaba ezkontzan. Lg I 277.
Alferrik zure bizian elkarrengainzka bilduko ditutzu ontasun handiak, hilzen zarenean ez ditutzu zurekin eramanen. Mih 79 (54 untasun
).
Huntarzün denporalen, prinzipalki dihüriarendako neork dien amorio desordenatü bat. CatLan 114.
Kendu ziazkozun erregek bere palazio eta ontarzun guziak.
ZarSerm
162.
Ken orduan ontasunak oro. Iraultza 15.
Jenderik aberatsenak / utziz bere ontasunak, / diru ezin eremanak, / joanen dituk ihesi. Monho 64.
Montoinka bil detzadan urhe-zilharrak, onthasunez igeri izan nadin. Dh 118.
Hartu duen andre hori hola du deboxarazi, / senar zenaren ontasunak abantzu orai iretsi. Prot 69.
Errijent bat bada hiltzen, / hark eztü prozesik üzten; / huntarzünak beitütü harek heñ hun batetan ezarten. Etch 306 (lo recogen tbn. ChantP 182 y Or Eus 282).
Ene umeak behautzue sal nihoiz ontasuna, / ezen hor bada tresor bat noizbait gorde izan dena. "l'héritage"
.Gy 44.
Zahartze on bat segura lezokeela bere buruari, baldin arbolaz bethe baleza bere onthasuna.DvLab 314s.
Bildu zituen ontasun handiak emeki emeki eta egorri untziz Serresat. HbEgia 33.
Ez dokezei zerbutxa Jaungeikuari eta ontarzuner. HualMt 6, 24.
Haur prodigoak bezala iretsi duzu zure ontasuna eta hartako zabiltza orai athez athe. Laph 55.
Kodizia lujuriarna eta deseiu ontarzunarna. CatSal 47 (
CatR 47 ontarzunarna, CatAe 46 ontasuneina
).
Zer da zekentasuna edo abariza? Ontasunen gurari geiegi bat. Legaz 47.
Saldurik bere ontasun guziak, eman zuen dirua erromesei. JnnSBi 92 (59 onthasun
).
Fraide eta serora hoiek dituzketen ontasunak, lurrak, etxeak, puskak: oro ebats. HUAurp 142.
Haren ontasun ederra ere zorrek eraman dute. ArbIgand 134.
( s. XX)Bizpor abratsentako solo dra balleko ontarzun guziuak. Mdg 138.
Bere ontasun guziyak guretzat utzi ditu ta ordaintzat eskatzen diguna utsa da. AlzTxib 101.
Donadua izanki eta hi anai bakarra, legearen araberan hire eskutarat yinen zaizkik, haren ontasun guziak. Zub 62.
Adelantatzen dijuazkiyo / diru eta ontasunak. TxB I 28.
Biek xahu ahala baino gehiago ontasun bazutela jada bildurik. BarbLeg 139.
Lurpetik Larrunerat igan zaiku Aitor. / [...] bere ontasunaren ikustera dator. Iratz 39.
Bere gaizki egiñari esker irabazitako ontasuna galduko zukeen. MdePr 179.
Zikhoitza ezta bere huntarzünaren jabe. Huntarzüna da zikhoitzaren jabe. Egunaria 22-5-1956 (ap. DRA
).
Ene ontasun guziak salduak izanen dira ospitale baten egiteko. JEtchep 62.
Emaztiak huntarzünak / nula behar eskorkatü?CasveSGrazi 140.
Martxoko elurrak balio du iguzkipeko ontasun berria. EZBB II 59.
Hor hartuekin hobetu zen Belarrekobordaren ingurua eta etxeko ontasuna bera. LarreArtzainE 41.
v. tbn.
Harb 131. Arg DevB 107. Brtc 80. Gco II 89. fB Ic I 80. CatAria 450. CatLuz 19. Jaur 103s. ChantP 264. Elzb Po 196. Zby RIEV 1908, 296. ABar Goi 33. Elsb Fram 61 (-th-). Balad 233 (-th-). CatJauf 90 (-th-). JE Bur 103. ArgiDL 31. Ox 107. FIr 143. Etcham 188. Zerb IxtS 86. Lf Murtuts 28. Etxde JJ 94. Izeta DirG 104. Larz Iru 108. Ardoy SFran 200. Etchebarne 68. Hontarzün: UskLiB 87. Arch Fab 171. CatS 9 (60 huntarzün). Untasun: Bordel 145 (hun-). Huntarzün: Xarlem 1295. Const 42.
azpiadiera-1.4
(Como primer miembro de compuestos). Ontasun murruek, yauregi superrek, sehien ostiek aditzerat ematen dute erregien handitasuna. Mih 26.
Eritasunak, onthasun-galtzeak [...], horiek eta holako bertze asko nahigabe ethorriko zaizko. Dh 194.
Eztuzié nai-izan bear montiotú zuendako ontasun-tesorak lurrean. EvANMt 6, 19.
sense-2
2.
(V, G, AN-olza; SP, HtVocGr, Lar, Añ, Izt 19r, Dv, H, ZamVoc),
ontarzun (L, BN; VocS 130; h-ArchVocGr, Dv(BN)),
huntasun (S),
huntarzun (Gèze, Dv(S))
Ref.:
Bon-Ond 155;
A(
ontasun, ontarzun, huntasun
)
. Bondad, benignidad. Ezen espirituaren fruktua konsistitzen da ontasun eta iustizia eta egia guzitan. "Bonnaireté"
.LçEph 5, 9 (He, TB, Dv ontasun; Ol, Ker, Bibl on, IBe, IBk on-izate, BiblE onginahi
).
Iainko Iaun bothere, ontasun eta zuhurtzia guzitakoá. LçIns B, 6v.
Isuri diezadazu dohain bakearena, / bai emetasunarekin halaber ontasuna. EZMan I 39.
Handik gara, ontasunera baiño gaixtatasunera eroriagoak. Ax 250 (V 168).
Ezi ezta deuskai edertarzuna / lagun ezpadu hontarzuna. OPo 17.
Ohaidea onhetsak eder denagati, ezkont-idea bere ontarzunagati. OPr 351.
Ezta niganik heldu hontarzuna, baina bai Iinkoaganik. TtOnsa 6 (v. tbn. 116 ontarzun y 74 ontasun
).
Zuk ontasun eta gozotasun handia gorde baituzu zure beldur direnentzat, o ene Jainkoa!Ch III 10, 1 (SP eztitasun, Mst, Ip eztitarzün, Pi gozotasun
).
Dadukat konfianza zure ontasun eta miserikordia infinitoagan. Iraz 52.
Zuñ beitzira huntarzün eternala eta ezinago handi dena. Mst III 15, 4 (SP, Ch, Pi, Leon ontasun, Ip huntarzün
).
Arako prestanzak eskatzen die bestei bezala ezkondu guziei ere animako garbinza ta ontasuna. MbIArg I 132.
Daukat konfianzea Zeure ontasun eta miserikordia infinitoagan, parkatuko deustazuzala. Oe 16.
Guziá dágo arimain ontásun edo gaistotasúnean. LEProg 116.
Zure ontasunerat dut beraz helpide. Birjin 50.
Bainan guziak higurikatzu [Jaun] haren ontasunetik. Ib. 357.
Hontarzün dianak bihoa hirian ta bürgian, etxez etxe, han dü edirenen franko non honki egitiak koka. Egiat 267.
Lelengo eskatu biar doguna dala, diño, Jangoikoa bera, geure ontasun amaibagakua eta [...].Zuzaeta 113.
O ze ontasun andia erakutsi dozun bekatari andi onegaz!AñEL1 162.
Bekatariarentzat agertzen du bere ontasun eta urrikimentu baztergabea. AA I 529.
Benedika dadila Jaunaren ontasun mugarririk gabea. Dh 238.
O ontasun soberanoa! zuk xoilki dituzu merezi adorazioneak eta amodioa kreatura guzietarik. JesBih 455.
[Probinzija onek] dontsu ta zorijonekoak egiteko bai ontasunian, bai jakiturijan ta bai ondasunetan. "En el orden moral"
.(1860)BBatzarN 165.
Aurtasunetik agertu zuen ontasunak aitaren biotza beretu zion. Lard 63.
Bertsolariai eman zien etorria, [...] / pobreari nai zuen aña ondasuna, / zeinbat nai gaiztoari ere ontasuna. ABAmaE 333s.
Yainkoak bere ontasun handian, ezarri zian [...], gaitzaren aldean erremedioa. ElzbPAd 16.
Zergaitik, aiñ onak bagara, zergaitik zabaldu ez geure ontasuna?AgAL 120.
Aitaren eder-dirdai, / ontasun-errainu, / gizonen argi eta / gauz denen eredu. OrBM 90.
Baten biotz ontasun eta xalotasuna ta bestearen zitalkeri ta apetak ezagutzeko beta izan det. EtxdeAlosT 45 (v. tbn. bi(h)otz ontasun en Lg II 255, Dh 236 y Aran SIgn 27).
Nork egin nau? Ez ote nere Iainkoak, on baiño are ontasun bera danak?"
Bonum"
.OrAitork 157.
Lagun hurkoari min egiteko jakintzan, ontasunaren eta zuzentzaren izenean. MdeHaurB 47.
Zure biotzaren ontasuna begi xamur oriek erakusten baididate. EtxdeJJ 245.
Ikusi noraiñokoa den Jainkoaren jakituria ta ontasuna: Erri-inguru denetan jarri dizkigu iturriak!VillJaink 49.
Emakumiak aldentzen diranian edertasunen arrokerixetatik ontasunan apaiñen arduretara. EtxbaIbilt 463.
Ama, zu zira ene aberastasuna, / ene naigaben ezeztatzen dakizuna, / botere hori zuk bakarrik daukazuna, / nehorek ezin ordainduzko ontasuna. XaOdol 298.
Ak egiten bagaitu / ontasunez artu. FEtxeb 136.
Gaizto bakar bat besterik ez da agertzen liburu osoan, nahitaezkoa delako gainera, onen ontasunak argiroago distia dezan. MEIG III 43.
v. tbn. Mat 87. Harb 383. Hm 118. Gç 168. El 16. CatLav 26 (V 20). Lar SAgust 15. CatBurg 48. Cb Eg III 312. Oe 16. Lg I 243. Mih 117. Brtc 114. Ub 122. Monho 132. Mg CO 91. CrIc 149. Gco I 386. JJMg BasEsc 25. Astar II 55. fB Ic III 303. CatB 14. CatLlo 91. Echag 239. CatLuz 28. SMSerm 194. MarIl 88. Jaur 106. It Fab 160. Izt C 228. CatBus 41. Hb Egia 20. Ur BulaAl 2. Ud 148. Legaz 67. EE 1883a, 239. Bv AsL 83. Arr May 34. Zby RIEV 1908, 203. Jnn SBi 169. Elsb Fram X (-th-). A BeinB 89. Arb Igand 92. Itz Azald 62. CatJauf 122. CatUlz 6. Zam RIEV 1907, 425. Kk Ab I 49. Belaus Andoni 13. KIkV 35. KIkG 14. ArgiDL 67. Inza Azalp 71. Enb 103. Otx 7. Ir YKBiz 146. EA OlBe 34. SMitx Aranz 198. Gand Elorri 132. Anab Aprika 74. NEtx Antz 35. Onaind STeresa 15. Hontarzün: FPrS 11. Mercy 30 (3 huntarzün). UskLiB 17 (50 huntarzün). CatS 56 (36 huntarzün). Ip Hil 193. Huntarzün: CatLan 63. Xarlem 45.
azpiadiera-2.1
Oitu gaitezen gure Aita Jaungoikoaren ontasunetik eta probidenziatik bear degun guzia itxodetera. Gco I 424.
azpiadiera-2.2
Virtud. Dituen ontarzunegati onhetsak adiskidea. "Le bonnes qualités"
.OPr 112.
Ameetan zaitut nik neure bijotz guztiagaz, ain ona, ain presta, ta ain prestuba zarialako. Ta ez dakit, zeinek amauko ez zaituban, gogoratu ezkero zeure ontasun neurri bagakuak. fBIc I 52.
Alaba kutunaren ontasun barru-barrukoak erakutsi nairik. AgAL 125.
Kanonigu eginez sariztatu nai izan zituen beronen ontasun ta lan ederrak. AEEs 1916, 307.
Ez joan [autormenera] norberaren ontasunak agertu eta autortutera, ezpada norberaren dongakeriak eta pekatuak. ItzAzald 144n.
Apaiz baten ontasunak (birtuteak) artzeko. AItzald II 71.
Jaungoikoa ezta ba gizonak bezelakoa, gu guziok neurrikoak gera gauza guzitan, jakindurian, indarretan, ontasunean eta guztietan. InzaAzalp 36.
Yakin dagian, ontasun andia dala gizon bat apala izanik igotea ta goien egonik, zer oker dan beeratutea. "Virtud"
.OrTormes 15.
Gizonik gaiztoenak ere beren biotz mamian ontasun ederren bat gordeta izan oi dute. EtxdeJJ 245.
sense-3
3."
Onthasuna, se dit aussi du miel et de la cire contenus dans une ruche d'abeilles"Dv.
azpisarrera-1
ONTASUN AGERI . (Pl.)."Le bien-fonds, ontasun ageriak
"HtVocGr 363.
azpisarrera-2
ONTASUN-EGILE. Bienhechor, benefactor.
Hartarakotz bada, Iainko ontasun egillea, / gure ganikan duzula milla eskerren nonbrea. EZMan II 130.
azpisarrera-3
ONTASUN EGIN.
azpisarrerakoSense-3.1
a)Hacer (el) bien.
Ezen ephea bethe denaz geroztik ontasun egiteko diozu. Harb 342.
Aizitik bethi ontasun / egiokek ahala, / hiri egin liezaken / nahi uken bezala.EZEliç 92.
Ahalak ezpeitira aski, amoinen hürrünago eruaiteko eta mündü orori hontarzün egiteko. Mercy 26.
Ontasun egiteko / huna sekretua: / Igande-aratsetan / goiz huts ostatua. Etcham 127 (ej. no seguro; podría referirse tbn. a 'bienes').
azpiadiera-1.1
(Con det.). Guziak elkharrekin inutil egin izan dirade, ezta ontasunik egiten duenik, ez batetarano. LçRom 3, 12 (He ungia egin, TB, Dv, BiblE ongia egin, Ol, Ker, BiblE on egin
).
[Iainko Aita] zein baita ez solament on, baina ontasuna bera eta ontasun guzia egiten duena?LçIns E 4v.
Ene Iainko bihotzekoa, hanbat ontasun egin derautazuna. Mat 241.
Bizia eman darotzazu eta egin asko ontasun. EZEliç 313s.
Zerbait ontasun egin gabe iragaiten zaitzun denbora, estima ezazu galdu duzula. Ax 161 (V 108).
Bi ontasun baizen eztitu egiten, zein baitire miserikordia eta penitenzia. SPPhil 465 (He 471 ongi
).
Jinkoaren adoratzera eta egin deritzien hontarzün eta grazia orotzaz eskerren emaitera. FPrS 29.
Zerukotz enplegatu behar da denbora eta posible diren ontasun gustiak egiñ. Gç 57.
Doblaz areago ta andiago ontasun ori berriz ta askotan egizu. CbEg II 32 (v. tbn. Dv LEd 69).
Nik ene salbatzailea gurutzefika, hanbat on eta ontasun egin darotan ondoan!Brtc 94s.
Huntarzün handi hori / Monseiñeur egin plazer badüzü / eneki jitera Parisera / süplikatzen zütü. Xarlem 143.
Itxainak eta Xailak egin ontasunak, / laborantzari eman bide hoberenak: / galtzen bada bidea, izanen elgeak, / gainditzen dituenak bazkailu ferdeak. HbEsk 132.
Kontentuz beterik, Jauna alabatuaz egiten dizkigun ontasunakgatik. BvAsL 82.
azpisarrerakoSense-3.2
b)Hacer bien, sentar bien.
Nola idiak munduko nonbrekoak baitire bai eta ez bada, sentitu behar dute aire onak egiten dioten ontasuna. Mong 587.
azpisarrera-4
ONTASUNEKO. Del bien, de la bondad, bondadoso.
Iauna, zure ontasuneko azote hau seiñale ona da maite nauzula. Harb 247.
Ontasuneko bidean aurreratuteagaitik, egin leitekean zerbait, txarra ez dana, ez egitea. ItzAzald 190.
azpisarrera-5
ONTASUNETAN.
azpisarrerakoSense-5.1
a)(Precedido de gen.).Por tu (su, etc.) bien.
Giristiñoa ago erne heldu diren hitzetan, / zeñak guztiak baitire, hire ontasunetan. EZMan I 49.
Barurak beldur zarete, / diren zuen kaltetan, / ez debotak, ez dirate, / baiñan ontasunetan. ArgDevB 128.
azpiadiera-1.1
Eztuzu asko eritzi zeure presuna Maria Birjinaren sabelean gizon eginik emaitea [...], baiña gehiago gure arimen ontasunetan. Mat 250.
azpisarrerakoSense-5.2
b)(Uso adv.).Bien, ricamente.
Beraz dirurik ere gabe / bizi naiz ontasunetan, / bizi dohatsu eta kontent / ene pena gustietan. Gç 205.
azpisarrera-6
ONTASUNEZ.
azpisarrerakoSense-6.1
a)Bondadosamente, por medio del bien, mediante el bien.
Puritatez, [...], ontasunez, espiritu sainduaz, hipokrisia gaberiko karitatez. Lç2 Cor 6, 6 (He mantsotasunez, TB eztitasunaz, Bibl oneziaz, BiblE bihotz onez
).
Arren bada egiozu, Iaun puxanta, grazia, / ontasunez argi dezan biziko den herria. EZMan II 69.
Jinkoak hontarzünez jenter emaiten derien dohain bat. Bp I 138.
Mundua edo gaiztoak ere bi aldetara zirikatzen digute, aurrena ontasunez ta urrena kalteaz. InzaAzalp 149.
azpiadiera-1.1
Debruek burla egiten dute, derasatelarik horiek guziak, ez Jainkoaren izenean, ez behar zen xedetan, ez bihotz-ontasunez, baizik-ere munduagatik, gizonei ederresteagatik eginak zirela. DvLEd 197.
azpisarrerakoSense-6.2
b)Bien, correctamente.
Ontasunez itzegiñ nai bazuen, zergatik esan etzuen zala argi bat beste guztiak baño obeagoa?LarSAgust 12.
azpisarrera-7
ONTASUNEZKO (Dv).
azpisarrerakoSense-7.1
a)De bondad, bondadoso.
Haren ontasunezko grazia guziak iraungi izan ziradela. LçAdv * 8v.
Zu zare graziazko, ontasunezko, [...], ta maithagunezko ithurri ezin agortuzko bat. Dh 89.
Bihotz sakratua! Ontasunezko eta miserikordiazko ithurburua!JesBih 257.
Enegana jiten zira, o hontarzünezko eta miserikordiazko Jinkua. UskLiB 106.
Egizu ontasunezko mirakulu hori. MarIl 119.
Elizaren iru umetalde auen artean badegu alkartasuna, artu-eman edo ontasunezko batzuek besteen lagun-bidea. InzaAzalp 103.
Andrea onbidezko itturrija dala, mattasunezko ibaia [...], ontasunezko torria. Otx 29s.
Ontasunezko bulzu argitsu biguna / begietatik jausten zitzaizuna. AzurmHitzB 55.
azpisarrerakoSense-7.2
b)De riqueza.
Begira zaitezte abarizia guzietarik, zeren eta zer nahi abundanzian izan dadin gizon bat, ez baidatza haren bizia ontasunezko frankian. HeLc 12, 15 (Dv gizonaren bizia ez dago gozatzen dituen ontasunketan
).
azpisarrera-8
ONTASUN-GOSE.
azpisarrerakoSense-8.1
a)(Adj.).Codicioso, ávido de bienes.
Jainko bat zen bakharra sinhets araz ziozokena mundutiar ontasun gose bati. Lg II 82.
Onthasun-gosek bere urhe-zilharrak ta gora nahiek munduko ohore guziak baino gehiago prezatzen zaituzte. Birjin 558.
Giristino onthasun-gose, atsegin eta gurikeria-zale bat. Dh 256.
azpisarrerakoSense-8.2
b)(Sust.).Avaricia, hambre de bienes.
Kanpozko erromestasun baten azpian bat izan daiteke ohore eta ontasun-gose guzien buruan.Birjin 558.
Baldin haserregoak, onthasungoseak edo sentsuzko atseginetarako jaidurak behartzen bazaituzte, beha izarrari, othoitz Mariari. Dh 268.
Zoazte urrun, ohore ta hanpuruskeriak, atsegin eta lohikeria itsusien lehiak. Zoazte, ontasun-gose eragabeak. DvLEd 171.
azpisarrera-9
ONTASUN-GOSEDUN. Avaricioso, hambriento de bienes.
Nola ontasun-gosedunak diruz baitu amets, hala nik-ere zutaz. DvLEd 90s.
azpisarrera-10
ONTASUN-ORDE. Compensación.
Ezkontzako saindutasunek zuzenezko ontasun-orde batez konpli ahal baitezake gorputzari heldu zaion eskasia hartzen duen atseginean. SPPhil 251 (He 253 konpensazione edo ordainpide
).
azpisarrera-11
ONTASUNPE . (En casos locales de decl. sing.).En medio de (litm. 'bajo') las riquezas.
Maiz larrua ageri dabilan pobre eta mezprezatua, ontasunpean bizi dena baino ohorezkoago eta baliosago da Jainkoaren aitzinean. Brtc 207.