Tr. Documentado en textos antiguos en Lazarraga, Pouvreau y Tartas, no vuelve a aparecer hasta el s. XIX. Su uso es más frecuente al Sur y en el s. XX. La forma más empleada es korapilatu . Hay korapillotu en Zinkunegi, Zaitegi, Orixe (junto a korapillatu ) y Anabitarte; orapildu en Lazarraga, orapillotu en Moguel, V. Moguel y D. Aguirre (tbn. korapillatu y orapildu ), y korapildu en Loramendi y Sorarrain. Hay además goapillatu en Arana. Al Norte se documenta en Pouvreau, Tartas (orapilatu ), Hiribarren, Zerbitzari (koropilatu ), Prop (korropilatu ), J. Etchepare y Constantin (orapilatu ). En DFrec hay 5 ejs. de korapil(l)atu .
etimologikoa
Etim. La forma con k- inicial es la primitiva; para su primer elemento, cf. REW 2344, FEW 16, 420.
sense-1
1.
(G-bet; -illa- SP, Urt III 61, Lar, Añ, H),
orapilatu (-illa- Lar, Añ, Izt 11v, H),
orapillotu (gral.),
oropilatu (L, BN, S; Gèze 341, VocS 138, Dv(S)),
opilatu,
gorapillatu (Bera),
korapillotu,
koropilatu (B; Dv, H),
koropiletu (B),
korropilatu (H; -illa- BN; VocBN),
orapinatu (H),
korapildu (V-gip; Añ),
orapildu (V-gip; Añ, Dv(V)),
orapindu (LarDVC 275)
Ref.:
A (koropilatu, korropillatu, orapildu, orapillotu, oropillatü); Lrq /oopila/; Iz ArOñ (korapildu); Zt (comunicación personal, korapilatu); Izeta BHizt2 (koropiletu). Anudar, atar (sdos. prop. y fig.); enlazar, entrelazar. "Korapillatu, nouer, faire un nœud" H. "Ark zesana ezin gorapillatu, no poder enlazar (ligar) las palabras que decía" Bera. Efiniko dot orren biotza / zureaz orapildurik. Lazarraga B21, 1200r.
Bortizki uniturik eta orapilaturik, behar ziala harganik [...] separatu. TtOnsa 149.
Iru soka alkarregaz biurtubak, nekez eteten dira [...]. Zeinbat nekezago amar edo amabi orapillotubak?MgCO 113.
Koropilaturen ditut zeru-lurrak, eta ene heriotzea dizipuluen bizia izanen da. HbEgia 90.
Burnizko katea soka batekin goapillatuta. AranSIgn 20.
Behar ziala oano ezarri lephuan / ezkuntzako khorda orapilatürik. ConstEskual 20-9-1907, 4.
Ona emen ontziak ustu-betetzeko antolatuak zeuzkaten biguiñ edo arolak, ta burni lokarriak <-ari-> korapilatzeko abe tantaiak. LhYol 3.
Buruko mototsak korapillotu egin zituan. AnabUsauri 145 (
ib. 14 korapildu
).
Bere biasak makhila phüntan opilatürik. J.B. MazérisGH 1932, 505.
Batak bestea korapilatuaz bertsotik aapaldira, aapalditik olerkira. Aitzol(
inLdiUO 8
).
Ama-emazte zanak [...] lokarriak korapillotuta bere bizia galdu ziñan. ZaitSof 162.
A ze egokia [zerutar] bat gure lagun kutuntzat [...] edukitzea [...]. Ortarako korapildu egin bear aiekin. SorarrainLili 8.
[Adiskidegoak] aunitzen gogoak batera goxoki korapillatzen ditulako. OrAitork 44.
Ezpain zapiak iñoiz bezela korapillotuak. AnabPoli 130.
[Patxiri] ileak belarrekin korapilatu ta lotu egin zioten burua lurrean. OskKurl 66.
Orduan [gerrikoa] korapillatuta geratu omen zaioken, ezin askatu ta ezin autsi. AtañoTxanKan 254.
Bi maitasun zitezen / baten korapilla. Insausti 270.
Buruauste danak korapillaturik sortu ziran. Albeniz 99.
azpiadiera-1.1
Buruko illeak eztetzatela ekhar horreinbat ixurturik [...] biribildurik eta suge gisa korapillaturik.SP Phil 333 (He errestunkaratuak).
azpiadiera-1.2
"
Korapillatzea, [...] par extension, nouer fortement, arrêter une affaire, une convention de manière à en assurer le résultat. Ongi korapillatua dauka egitekoa, il a son affaire bien assurée"H.
azpiadiera-1.3
[Krokodilei] zorion zaiote meneko zerbeiten [...] aztaparretan hartzea eta nonbeit han korropilatzea, iretsiko duten artean.Prop 1902, 36.
azpiadiera-1.4
(-illa- Lar), orapilatu (-illa- R ap. A). (Part. en función de adj.). "Anudado, korapillatua, korapilloz lotua" Lar. "Ari orapillatua ezta sekula oso (R), la amistad rota nunca vuelve a ser lo que fue; litm., el hilo anudado nunca es entero" A (s.v. ari). Ugal orapillotuak ematen diztan zartadak, atera oi dizkite zanbro andiak. VMg 33.
Zinzara korapillatuak, legortea datorrela esan nai du. (AN-ulz). InzaNaEsZarr 1349.
azpiadiera-1.5
(En la expr. haria korapilatu 'retomar el hilo'). Etenda itxi dogun neure zeregiñaren aria orapildutera. AgKr 30.
sense-2
2.+ orapilatu,korapillotu (V-gip ap. Etxba Eib y Elexp Berg), korapildu,koropilatu (Dv).Enredar(se), liar(se), complicar(se)."Au fig. Ohartu gabe koropilatu du bere burua, il s'est lié lui-même sans s'en apercevoir. Abrahamek ahari bat atzeman zuen laparretan koropilatua, . embarrassé dans des ronces. Zer ariaz koropilatu nauzu egiteko txar hortan?, pourquoi m'avez-vous empêtré dans cette mauvais affaire? Bere aztura gaixtoetan koropilatua dago, el reste enchaîné [...]"Dv.
"
Orretara korapillotu ezkero gauzia, gatxa erabagitzia
"EtxbaEib.
"
Gauzak korapillotzen asi zien da azkenerako kriston saltsia
"ElexpBerg.
Begira nazazu bizitze hunetako gogoetetarik, sobera korapilla eznadin. SPImit III 26, 2 (Ch traba, Mst sar, Ip nahas, Ol nasi, Pi naspildu).
Nahas eta korapilla zinitzakete. SPPhil 389 (He 394 korrunpitzen dute eta galtzen).
Korapildurik daukat mingaiña. Loram 153.
Biotzkada ugaldetzak korapillatu egiten olerkia. JArtY 1933, 326.
Elkarren leian dituzu / korapillatuak, / nor baiño nor piztenago. LdiUO 46.
Okerretan korapillotutako gizakumeren bat. ZaitSof 52.
Barna korapilloturik ezin nakio mintza. OrPoem 543.
azpiadiera-2.1
(Part. en función de adj.).Lioso, complicado. Maite-joko luze eta korapilatuen bidez. MIH 245.
Gramatikaren sasi korapilatua ez duzue batere hobea. MEIG II 128.
Ziri bihurriak, zehar-esan orapilatuak. MEIG V 72.
azpiadiera-2.2
Xoriak sareetan [...] hegalak kexatuki baitarabiltzate [...] eta horrela eginez, hanbatenaz korapillatzenago dira.SP Phil 462 (He 467 enpalatuagoak edireiten).
azpiadiera-2.3
Angustiar, apurar. Zerbeit izigarri jasan behar nuelako lazturak korapilatzen ninduelarik. JEBur 18.
Oraindik ez dit egundo orduan bezin korapillatua biotzik eduki. AtañoTxanKan 237.
azpiadiera-2.4
Notin jakiñen izena ez korapillotzeko ardura izaten da."Comprometer."ZinkCrit 54.
sense-3
3.+ orapillotu.Preparar, arreglar, concertar. Gauza guztiak orapillotu artean ixilik eukitea obeto izango [zan]. AgKr 125.
Gurasoak korapillatu dituzten ezkontzak. AgG 42.
Korapillatu zan Mikalla ta Iñazio Mariren ezkontza. Ib. 41.
sense-4
4.+ korapillotu (BN-ciz-mix ap. A), orapildu (A).Apelotonar(se), atascar(se), atorar(se)."Apelotonarse la comida en el estómago"A.
Biotzean korapillatua eta ezkutatua iduki arren zure gaiztakeria. AA III 471s.
Azkurria eztarrian korapillatu gabe mauka-mauka bazkaldu zun. EtxdeJJ 140.
Zintzurran korapillaturik zeukan samintasuna. Ib. 56.
Arnasa estutu... txintxurrean txistua korapillatu...MAtxGazt 92.
sense-5
5.(Part. en función de adj.)."
Gizon koro-pilatua, hombre reservado (BN-lab)"Broussain (ap.DRA).
azpisarrera-1
KORAPILATZEKO.
Conjuntivo, copulativo, de unión, de enlace. v. Urt s.v. korapilgarri. Korapilatzekoak edo kopulatibuak dira esaldiok. ZarateELit 27.