Tr. Documentado al Sur desde el s. XVII y al Norte sólo en Hiribarren, Barbier, J. Etchepare y Gatxitegi. La forma general es sagardo. Hay sagardao en Moguel, T. Aguirre, Erkiaga y, junto al general sagardo, en D. Aguirre y R.M. Azkue; sagarno en SenperEus, Hiribarren y J. Etchepare; sagar-arno en Barbier y Gatxitegi (Laborantza 122); sardao en San Martín, y sardo en Txirrita (junto a sagardo ). En DFrec hay 7 ejs. de sagardo.
sense-1
(G, AN, L, BN; Deen II 41, Urt IV 380, Lar, Añ(G), Dv(V, G), H(V, G), VocB),
sagarno (L, BN-ciz-baig; SP, Deen I 22, Urt IV 380, HtVocGr 319, Lar, Lecl, H(L, BN, S)),
sagar-ano (BN-mix),
sagar-ardo (S),
sagar-ardu (S),
sagarrardo (G-nav),
sagardao (V; Mic 6r, Añ(V), ZamVoc),
sagardau,
sagar-arno (L; ArchVocGr 201),
sardao (V-gip),
sardau (V-gip),
sardo (V-gip)
Ref.:
A (sagardo, sagarno, sagar-ano, sagar-ardo, sagardao); Lh (ardu , sagardo, sagarno, sagar-arno); Etxba Eib (sagardua, sardaua, sardua); Iz Ulz, UrrAnz (sardau); Iz Als (sagarrardo); Iz ArOñ (sagardao); Elexp Berg (sardao); Gte Erd 69. Sidra. "Cidre, vin de pommes" SP. "Vino de manzana" VocB. "Sagarrardo gutxi, poca sidra" Iz Als. "Burunian dogu bixigua sagarduagaz, afari-meriandia letz" Etxba Eib. "Ondarruan be sardau onak izaten dira" Ib. "Botella sagardoa ekartzazu (G-azp)" Gte Erd 69. "Sagardoak iru kondizio behar ditu: lehenengoa, garikolorea, bigarrena, aho zapaian mingaña pegatu eta irugarrena: (esto con gesto y todo), eranaz batera, pix egin (V-gip)" (Comunicación personal). Cf. VocNav s.v. sagardúa. Sagarrak anditu dire / sagardoak egiñen ditugu bereala .
CartNav
142.
Garia ta artoa, / gaztaña, sagardoa / ta ardoa naikoa. GavS 33s.
Sagarnoz eta pitarrez beteak. (1765). SenperEus 59.
Erriko ardao edo sagardauaz igaroten zirian bizkaitar ta beste euskaldunak. MgPAb 95.
Sagardo, mistela ta edozeñ edarirekin moskortzen diranak. AA III 367.
Edan izan zituzten iru milla, seieun, laurogei barrika sagardo. IztC 141.
Pitxerretan ez dute sudun edaria; / gehienen mahasti sagarno horia. HbEsk 186.
Ez edan ardorik eta ez sagardorik. Lard 139.
Lormandiko sagardu oiek ez dira biziro zuzenak gertatu. SorBar 94.
Makallau eta gaztaña erreak jatera eta sagardoz asetzera. ZabGabon 27.
Askok edan bear dik / sagardo klarua. JanEd I 81.
Ipiñi eban koblakariaren eskuetan sagardaoz beterikako olezko ontzi bat. AgAL 31.
Korriopera joan zan errejidorerik prinzipalenarekin baso bi sagardo eratera. Iraola 57.
Sagar erreak edo gaztai zati bat azkenean, sagardoaren laguntasunarekin. AgG 25.
Ardo ta sagardo, arrautza ta aragi. AArdi 66s (v. tbn. BGuzur 141 sagardao
).
Sagar-arno bat hauta lorietan hurrupaturik. BarbSup 13.
Nagusiak baso bana sagardo eman zien. OrSCruz 39.
Bire ortatik sagardoik gabe / laixter dek Euskalerriya. Lizarazu(
inTxB I 174
).
Negun sagardo ederra badu. TxB II 188.
Baso bat sârdo eman kidazu. Ib. 206.
Aldiz, "edari-altxagarrituak", ardo-garagarardo-sagardo, zillegi litezke. FIr 174.
Nahi ginuke jakin nun egiten diren bada sagarno gozo, ezti, ahotik ezin-utzi hek. JEBer 84.
Donostiyako Gaztelupeko / sagarduaren gozua. (Canc. pop.). Bertsol 11-10-1931, 23.
Aurrean zeukan sagardao txinpartuna baño ere gogozago iretsiko omen zukean neskatxa. TAgUzt 45.
Larretxipiko karrikan sagardua asi dala, ogeitabost xentimuan litrua. AnabPoli 121.
Ollo lokearen arrautza guztiak sagardo artean uger. BilbaoIpuiB 166.
Meltxor, atara'ik pitxar aundi bat sardauz beteta. SMZirik 18.
Ardau apurra nai pitxar bete sagardau eroan oi eban amak. ErkiagBatB 59.
Orain ez det uste sagardorik egiten dutenik. UztSas 182.
An nai beste sagardau edan ostean. EtxabuKontu 32.
Bestela, San Martiñetan sagardo berririk ez degu edango. Zendoia 194.
Txirrita [...], sagardoaren prezioaz kezkatzen zen. MEIG VI 70.
v. tbn. Echag 151. AB AmaE 228. Urruz Urz 12. Apaol 27. Muj RIEV 1908, 428. Etxeg RIEV 1908, 190. EEs 1916, 252. EEs 1917, 72. JanEd II 73. Alz Ram 122. Lab EEguna 62. Otx 112. JAIraz Bizia 27. Etxde AlosT 78. Munita 16. And AUzta 105. Garm EskL I 38. Ataño TxanKan 191. Sagardau: ForuAB 91.
azpiadiera-1.1
(Como primer miembro de comp.). Zenbit sagardo zorta bida ezaguzu astuan.
CartNav
141.
Dendari, okin, sagardo saltzalle, ikazkin. LarCor 152.
Sagardo edari au bere izatez dalako indar gitxikoa. IztC 138.
Txanpon batekin juaz daraman pitxarreko sagardo botillan. SorGabon 48.
Eztu etxeratuko / sagardo-sariya. JanEd I 91.
Sagardo tratalariyak, zein dira, nai duten preziyua jartzeko neri esan gabe? Iraola 60.
Bota bertze sagardo urrupa. EEs 1917, 72.
Abere-lanak, esne-lanak, sagardo-lanak eta beste geigo. ForuAG 291.
Asturiastik ekarri-ttuzte / onera sagardo-pillak. Lizarazu(
inTxB I 174
).
Sor Balentinak ekarriko du gañera sagardo bonbil bat. AlzRam 121.
Ba-ezpada nere biotzerre au "prexkatzera" noa sagardo txurrusta batez. LabEEguna 64.
Ardo, sagardo-edale bizkor / ba doaz Irutxulora. OrEus 400.
Sagardo txorroari kiñu maitetsuka egoala, ez dauz ba zarata aundi batzuk entzuten eskaratzean? BilbaoIpuiB 166.
Sagardo prezioa, / ardo pare ioa. Basarri 156.
Orain ez det uste sagardorik egiten dutenik. Emengo sagardo-egintzak gutxitu dira oso. UztSas 182.
Antziñako sagasti ta sagardo-gai batzuetaz mintzatu gaitezen. GarmEskL I 32.
Or ikusten det izugarrizko sagardo-botilla-illara. Alkain 54.
Gure sagardo-saltzeak orduantxe bukatu itun.AtañoTxanKan 183.
azpisarrera-1
SAGARDO-BARRIKA(sardan-barrika V-m ap. A). "Tonel de sidra" A. Oraintxe gogoratu eban sagardo barrikea idigita itxi ebala. BilbaoIpuiB 166.
azpisarrera-2
SAGARDO-BILE.
"Sagardobillea, cosechero de manzana, de sidra" Lar DVC 285.
azpisarrera-3
SAGARDO-EGARRIAN.
Con sed de sidra, sediento de sidra. Beti ago i ardao edo sagardao-egarrian. AgAL 57.
azpisarrera-4
SAGARDO-EGILE.
Sidrero, el que hace sidra. Sagardo-egille ta / ardo-mezklanteak / badakite zer moduz / ibilli guanteak. JanEd I 84.
azpisarrera-5
SAGARDO-EGITE,
SAGARDOGITE.
Elaboración de sidra. Sagardogitea arras lagatua egondu dala Tolosaz goitiko errietan. IztC 141s.
Bi edo iru illabetez, sagar biltzeak, sagardo egiteak, garotan...Albeniz 26.
azpisarrera-6
SAGARDO-ONTZI.
a) Cuba, tonel de sidra. Ur naste bete dira / sagardo-ontziak. JanEd I 20. b) Vaso de sidra. Arrotzak azkengo sagardontzija utsittu eban. BAizk Ipuin 19.
azpisarrera-7
SAGARDO-SAGAR(G-azp ap. Gketx Loiola). Manzana de sidra. "Emen, sagardo-sagarra baño geio dago peri-sagarra" Gketx Loiola (s.v. peri-sagar). Sagastin bertan pillatan agiri ziran tarteka aurreko egunetan bildutako sagardao-sagarrak. TAgUzt 281.
azpisarrera-8
SAGARDO-TOKI(sardau-toki V-gip ap. Etxba Eib). Sidrería. "Guazen Buru'neko sardautokira, barrika barrixa asten ei dabe gaur eta" Etxba Eib. v. sagardotegi. Gizon azkarrak dira / estudiyoetan, / gure kolejiyuak / sagardo-tokietan. Gaztelu(
inTxB 112
).
azpisarrera-9
SAGARDO-UPEL. Cuba de sidra.
Nik aren urdai zabal ura sagardokupel bat bezelaxe
zulatuko nikion. LhYol 25.