1.
(V, G ap. A
; Izt 42v, VocCB→Dv(V, G), H, ZamVoc),
una (V-gip ap. ElexpBerg). Momento, instante; momento, ocasión."En aquella ocasión, une artan
"Izt 42v.
"Moment de faire une chose"Dv.
"Intervalle de temps, distance d'un temps à un autre. Ezaguera sortutzeko unean (Mg), [...]. Senditu guzien ildura [...] eraman bear dan une edo denporan (Mg), [...]. Moment, instant. Ordu onetako une gustiak indazu enplea ditzadan egiten zure borondate, [...]. Ardoa konsagratzeko unean, [...]. Izatearen lenbiziko unetik jatorrizko pekatuaren mantxa gabe sortua, [...]. Disposition du moment. Une onean, txarrean dago, il est de bonne, de mauvaise humeur"H.
"3.º (V, G) ocasión; 4.º (V), instante, momento"A.
"Rato, momento. Una baten egon nitzuan elizatik urtetzeko be, sermoia etxauan aguantatzeik eta
"Elexp Berg. .
Tr. Documentado desde Ubillos en autores meridionales. Al Norte lo emplean Xalbador y Larre (ArtzainE 180). La forma una se documenta en San Martín y T. Etxebarria. En DFrec hay 212 ejs. de une, todos menos uno meridionales.
Ogi guzia aldatzen da bereala une artan bertan Jesu-Kristoren gorputz izatera. Ub 201.
Une ezin obian dator. MgPAb 189.
Ijeliak badaukaz une luziak agoe aldi bakotxian, ta emoten jako astija lo aldijak egiteko.Ib. 129.
Erijotzako une edo tranzeraño. MgCO 82 (v. tbn. en contexto similar AA III 468 eriotzaren une, AA III 456 y AB AmaE 5 eriotzako une).
Sazerdoteak ostia konsagratzeko unean. MgCC 202.
Sortua izan zan une edo instantetik. Gco I 172.
Naiago izango zenduke une onetan mendi guziak zure gañera erortzea. AA III 459 (v. tbn. 524).
Sakramentua gaizki artu zuan unean sartu zitzaiola Satanas. AA I 430.
Ebanjelioa [...] entzun izan zuten une berean. IztC 211.
Une edo instante atan bertan. CatBus 43.
Edozein une edo instantetan pekatu egin neike. UrMarIl 24 (60 une edo instante).
Mariak itz egin zuen une berean Ama egin zan. Lard 363 (v. tbn. 164).
Eldu zedilla nosbait zorijoneko une eta instantia.(1866). BBatzarN 233.
Negarrez ta zizpuruz / gengozan unian. EE 1880a, 277.
Une artan bertan argitu zan bere espiritua. BvAsL 187 (v. tbn. 116).
Ondo emandako puntu edo une batek, gloriaren malla bat geiago geitu legiket. ArrMay 32.
Une eta aldi guztietan. ItzAzald 76.
( s. XX)Une atatik aurrerantzean. AgKr 209.
Une edo instante bakar bateko pakerik gabe. JBDei 1919, 314.
Ume maitea: oraindik une batzuetan Sagrario aurrean geldi zaite. ArgiDL 41.
Une (momentu) txarrak be ixan nebazan.Altuna 58.
Usteik gitxien dogun unian / itxirik emen lurbira. Enb 91.
Une bakartxu baten be ixiltzen eztirala. KkAb I 60.
Orain ez det zure aldamenetik une bat ere aldendu nai.AlzRam 74.
Arinka yabilk unia! "Los instantes corren muy ligeros"
.LauxAB 78.
Eztu geigo, une batean ere egon nai. ABarGoi 68 (v. tbn. 70).
Agian, ez da gaurkoa burnibide guziaz jabetzeko une egokia. EAEg 30-10-1936, 170.
Txunditurik gelditu zan une bat. EtxdeAlosT 28.
Gorputz bat une berberean bi tokitan arkitzea. OrQA 55.
Bere bizitzan, zugaitzaren bear ez dun unerik ez du gizonak. Munita 141.
Une aietan bere aitatasuna aitor nai lioke. EtxdeJJ 228.
Ezin ninteke une bat gehiago zure arnasik gabe bizi. Ib. 110.
Ergai (une) labur bat zalantzan egon nintzen. MdePr 115.
Eta beste gizon biur ninteken une ua urbillago ta ni izutuago. OrAitork 205.
Zizkua atera ta une artan neraman diru guzi-guzia eman diot. TxillLet 64 (v. tbn. 39).
Iritxi da alkarri agurtzeko unea. Ib. 34.
Asarratuteaz zer besterik yaukoat une mingotz bat baiño? BilbaoIpuiB 200.
Une batez miñakin aaztuta.GandElorri 148.
Joandako unea, barriro biurtu eziña. ErkiagBatB 201.
Una libreak urri dituen bizi-modu estu baten sarturik. SMZirik 6 (v. tbn. 92).
Une ontantxe esan diteke / zeru erdian gaudela. Basarri 23.
Azken-uneetan ordea, iltzear zanean [...]. ZaitPlat 105.
Bizitzako aro eta une guztietan eztugu ala uste. VillJaink 127.
Ixildu egin ziran biak une labur batean. OskKurl 26.
Une bateko atsegiñak, bizitza guziko negarra!MAtxGazt 43.
Atzo ondiño izan zenduzan / une larri ta estuak. BEnbNereA 210.
Eta nere andrea une artan etorri izan ez balitz [...]. LabSuEm 191.
Une bateko kontua izan zan. NEtxLBB 23 (v. tbn. 122).
Onelako unetan itz-erdi bat naikoa izaten da gizona ondatzeko. Ib. 81.
Eta orduan une aretan bertan arri eginda gelditu ei zan. AlzolaAtalak 41.
Noiznai ez dira igaro izan / olako une pozgarriak. UztNoiz 18.
Oraingo unian baño geiago / gu ezin giñezke goza. Ib. 113.
Una aretan, [...] eriotzia naixago eban. EtxbaIbilt 488.
Une artako artzaien poza / ez da ez nolanaikua. UztSas 63.
Barka nik erran hitzak une garratz hunetan. XaOdol 183.
Izan al liteke, agian, une berean / uste on eta beldur? BerronKijote 154.
Gogoan det, une ontan balitz bezelaxe, zeiñen aur ederra zan. JAzpiroz 29.
Zenbat egongo zan une artan / Jaunari dei egitera?FEtxeb 38.
Abiatzeko ez da, beraz, une hoberik aurkituko. MEIG VII 116.
Lege sinkronikoek, oraingoek, hizkuntzaren une jakin batekoek. Ib. 175.
v. tbn. VMg 69. Aran SIgn 24. Zab Gabon 102. AB AmaE 98. A Ardi 56. ForuAG 325. Belaus Andoni 13. Inza Azalp 77. TP Kattalin 192. Otx 106. Ldi IL 100. TAg Uzt 166. EA OlBe 26. SMitx Aranz 169. JAIraz Bizia 50. Anab Poli 89. Onaind in Gazt MusIx 155. Lasa Poem 92. Etxabu Kontu 167. Ataño TxanKan 209.
azpiadiera-1.1
(En la expr. zen une batean 'érase una vez'). Zan une baten gerra tin itzal bat / Españarrakaz Frantzesen artean. ZavFab,
RIEV 1907, 534.
azpiadiera-1.2
Momento, época. Txipreko ugarteraño, zeña une artan Veneciatarrena zan. AranSIgn 37.
Ponzio Pilatos, Judeako agintari edo nagusi zan unian irago ebala Jesu Kristok pasinoerik itzaltsubena. Zav(
inEgan 1957 (5-6), 317; Astar I 64 nagusi zan denporan
).
azpiadiera-1.3
Momento, ocasión propicia. Unea eukan makala diru-apur bat boltsilloratuteko. BilbaoIpuiB 29.
Txakurrak lo, artzaia be lo. Une bat baeukan aproposago bere asmakizunak betetako! Ib. 52.
azpiadiera-1.4
Momento, rato. Kanta ariñak abestuaz, une gozoa emon eban taldeak. ErkiagArran 122.
Ospakizun ta jaien aintzitiko egun luzeak eta une amaitu eziñak. Ib. 30.
sense-2
2.
(V, G, AN, L, BN, S (ü-); Dv (V, G), H, Zam Voc),
una (V-gip)
Ref.:
A; Lh; SM EiTec1 (erreten); Iz ArOñ; Elexp Berg (una). Tramo, zona, espacio, trecho."Distance, espace"Dv.
"Intervalle d'un lieu à un autre"H.
"
Erretena, unaren baten zulatuta izan biar dok urak igesixa jaukak-eta
"SMEiTec1(s.v. erreten).
"
Úne bat, únia, (el) punto del espacio"Iz ArOñ..
"
Una bat, únia, un trecho, el trecho"Ib."
Basarriko bidia una baten ziero ondatuta dago
"Elexp Berg. .
Eta abere-taldeak bijoaz bat-banaka, edo batagandik besteagana zerbait bitarte edo une dutela. Lard 42.
Ingeles liburuek dinoe ze iretargiek [...] begirekune bategaz ikusten dauela lurreko ta itxasoko une andie; ta une orretan dabilzan gauzek ikusteko, eztaukela zirkin egin bearrik. ABGuzur 155.
Elizatik eta bide-erreal bitarteko une batean gazte batzuek zebiltzan dantzan itxu-soñuan. UrruzZer 97.
Une zurijan ipiñi biarko dira izki ta zenbakijok.ForuAB 97.
Eta dakije ezer ixarren unian?"¿Sabrán de este amor las estrellas del cielo?"
.LauxBBa 16.
An solo edarra egin eben, une lau-laue zan eta. Gerrika 24.
azpiadiera-2.1
"
Atzo Pello tabernan ikusi aluban? Bai, gure unian uban (gure ondoan zan, gure inguruan zan) (G-bet)"Zt.
sense-3
3.
(Lar, Hb, H),
ane (Hb)
"Desigualdad [...] en lo tejido, unea, meatsunea" Lar (s.v. desigualdad en plano). "Acanillado, paño texido con desigualdades, uneak dituen oiala, oial uneduna" Ib. "Une, inégalité, varieté en fil, en teinture" Hb. "Ane, inégalité dans le tissu" Ib. (tal vez error por u-). "Il se dit d'inégalités dans un ouvrage, pavé, dans un tissu. Uneak dituen oiala, étoffe qui a d'inégalités en son tissu" H.
sense-4
4.
(H),
una (V-oroz ap. AApend). "Il se prend pour raie, séparation de cheveux. Buruko uleetan egiten dan unea
"H.
"Canal pequeño"A Apend. .
sense-5
5."(BN), üne (S), rincón"A.
azpisarrera-1
UNEAN UNEAN.
azpisarrerakoSense-1.1
a)De vez en cuando.
Katillukada bi salda aurretik, [...] aza-lapikoa, [...]; arto-erregutadaak ugari edo iori, unean unean txakoliña. ABeinB 45s.
Unean unean euskerazko ereziren bat entzun eragin euskuen. AEzale 1897, 40a.
azpisarrerakoSense-1.2
b)"Unean-unean da lerro-lerro daukaz mastian landarak sartuta, [...] (V-m), de trecho en trecho y en líneas rectas [...]" A. Tornu bi jarriko zituen mai orretan [...]. Beste aldean, olak an bere, ormearen kontra, eta unean unean, untzeak untze. ErkiagBatB 60.
azpisarrera-2
UNE BATEAN.
En un instante, en un momento, en seguida. v. PUNTUTIK UNERA. Une baten Yainkoaren Semeak ainbeste oben ikaragarri / dakus ta ordaintzeko yasan bear dauna. GMantGoi 55.
Une batean edo bat-batean, begien iste batean [...] illak berriz piztuko dira. InzaAzalp 82.
Une batean gozatuko dituk gaitz guztiak. NEtxAntz 109.
Une batean, maitasun ura gorroto bizi biurtu zan. Ib. 83.
Une batean korrika agertu ziran etxeko bi alabatxoak. AnabPoli 73 (v. tbn. 16).
Une batean ezkutatu zan anaia nere begien aurretik.AZink 22.
azpisarrera-3
UNE BATETIK BESTERA.
De un momento a otro, en un instante. Geratu ziñaitekez une baterik bestera demonio bat eginik. UrMarIl 27.
Une batetik bestera etorri litekezan gure kanpamentua artutera. BilbaoIpuiB 106.
Andre Kattalinen bildurrez, une batetik bestera sar baitzitekean. EtxdeJJ 109.
Ta jaialdi bat antolatzean / bada denbora bustia, / une batetik bestera aixa / ondatutzen du guztia.Insausti 206.
v. tbn. Enb 82.
azpisarrera-4
UNEKO(Adnom. de (1)). Beti ni / uneko. / Beti zu / betiko.'Siempre yo tan contingente'
.GandElorri 86.
Uneko jai aldiz, / elorri loreak, / arantzen erdian, / pozez txundituta.'En breve fiesta'
.Ib. 152.
azpisarrera-5
UNE ORO,
UNORO.
A cada instante, en todo momento. v. unero. Eta ordu eta uneoro Franzesari illtzen ziozkaten langille asko. IztC 330.
Bixitza nork txastau leikian unoro! LauxBBa 2.
Une oro itzal berri bat ateratzen da. OrMi 63.
Geitzen da une oroz orro izugarri bat. Ib. 130.
Uneoro al dan añean, erritarren eta Agintarien ongi-naia eta laguntza merezi dute gudariok. EAEg 30-12-1936, 682.
Bere semea gogoan dauka ordu oro ta une oro, egun eta gau. OrQA 151.
Umeon aurpegia, unoro / gaztetzen badoan bezela. GandElorri 51 (210 tbn. unoro).
Eta orduan egiñiko ziña egunero ta uneoro berritzen diat. EtxdeJJ 43.
Uri aundietako begitarteak, une oro jente barria. ErkiagBatB 175.
v. tbn.
Unoro: J. Gerrika-Etxebarria in Onaind MEOE 704.
azpisarrera-6
UNE OROKO.
Continuo, constante. Nola diteke uneoroko arnas artze ori? Errekastoaren marmar bizia. MAtxGazt 90.
azpisarrera-7
UNERIK GALDU GABE,
UNERIK GALTZEKE.
Sin perder ni un instante, al instante. Unerik galdu gabe jarraitu zion Anjelek Franziskori. BvAsL 71.
Unerik galdu gabe, Piarresek kargatu zun berriro xixpa. EtxdeJJ 156.
Auzi ura unerik galtzeke zuritu bear zula ta.Ib. 124.
azpisarrera-8
UNERIK UNE.
Por momentos, rápidamente. Mendi-egalak unerik-une mandire zuri biurtzen ari ziran. EtxdeJJ 254.
azpisarrera-9
UNETIK UNERA.
azpisarrerakoSense-9.1
a)(Añ (G), Dv (que cita a Lard), H (que cita a Izt)). Cada poco (tanto en sentido temporal como espacial), de vez en cuando; de trecho en trecho. "Instante, momento, cada punto, (V) pitian pitian, [...] (G) unetik unera" Añ. "Unetik unera gazteluak jaso zituzten (Lard), ils élevèrent des forts des distance en distance" Dv. "1. [...] Unetik unera, de place en place, par intervalles; 2. [...] Unetik unera, de temps en temps, par intervalles" H (s.v. unea). Probinzia onetako mendietan unetik unera or emen arkitzen dira menasta balio andikoak. IztC 63.
Adunan unetik unera daude, ur garbia iori ematen duten iturriak. Ib. 77.
Erri-barru onetan unetik unera ikusten da iturri eroso naierakoa. Ib. 104.
[Katamotza] bere pikort beltx distiatuakin unetik unera or emen txit egoki apaingarritua. Ib. 193.
Jakobek zotz berde batzuek artu, eta unetik unera azala kendu zien, azala kendutako lekuan zuri eta gañerakoan berde gelditzen zirala. Lard 38.
[Uria iru] murru lodirekin itxia zan: unetik unera dorre txit goratuak zeuzkan. Ib. 541.
Anaiari zazpi aldiz agur egin zion, unetik unera auzpez jarriaz. Ib. 43.
Unetik unera, oartzaka bezala, garagar-buru batzuek bota zitzatela, Rutek bildu zitzan. Ib. 160.
Erosi zioten [...] muxaltxo bat, unetik unera beñepeiñ gañean joan zediñ Españara bitartean. AranSIgn 76.
Gisa onetan indar guztiaz San Franziskok bere semeai itz-alditxuak eginaz unetik-unera, birtutiari gogoz jarraitu zioten. BvAsL 193.
Unetik unera edo momentutik momentura, iduritzen zait, aditzen dedala tronpeta beldurgarriaren ots ikaragarria.UrruzZeruA 118.
azpisarrerakoSense-9.2
b)Por momentos.
Asi zan tronpetaren otsa eta unetik unera aziaz zijoan. AA II 6.
Amorio au unetik unera andiagoa zan. AA III 73.
Unetik unera bere ezagueraren jabetasuna galtzen ari zala igarri zion. EtxdeJJ 243.
azpisarrera-10
UNE-UNE. Momento preciso.
Alan egon zan azkenengo arnasa emoteko, une-unea etorkiola ezagutu eban arte. BelausAndoni 19.
azpisarrera-11
UNE-UNEKO.
Momentáneo. Une-uneko garaipenak zenbait lurraldetan lortu izanik.EAEg 26-11-1936, 393.
azpisarrera-12
UNEZ UNE.
azpisarrerakoSense-12.1
a)(Dv, que cita el ej. de EE). A cada instante. Unez un (por momentos) berriz jende berria / Botatzen zion ontzira. EE 1881a, 131.
Orduz-ordu ta unez-une, geroko bizikera narotsuaren amesez gabiltz. IbargGeroko 14.
azpisarrerakoSense-12.2
b)Trecho por trecho.
Ibili dabilena alderik alde dabil, aldean beste dabil [...] tarte bateko tinirik tini (unez une, puntuz puntu), alegia, ta ala muga gabeko tai-bageraino. ZaitPlat 41.