Onom.: Et in Beorburu. (1198) Arzam 167.
Hurraca la behorra. (1330) Ib. 167.
sense-1
1.
(V, G, AN, B, L, BN, Sal, R; Lcc, IC, Mic, SP, HtVocGr, VP 7v, Lar, Añ, Lecl, ArchVocGr, VocBN, Dv, H, VocB, ZamVoc),
begor (B),
beur (R-uzt-is),
bior (V-gip, G, AN, B, Ae; Lar, Añ, H),
biur (V-ger),
bigor (H),
bohor (S; Gèze, Dv, H(S))
Ref.:
VocPir 404; Bon-Ond 142; A (beor, beur, bior, bohor); Lh (behor, bohor); Lrq /bohor/; Iz ArOñ (bior), R 287 y 303, Ulz (biórra); Etxba Eib (biorra); Holmer ASJU 1968, 93 (biúrra); EAEL 81; Elexp Berg (bior); Gte Erd 2; Izeta BHizt2 (begor); ZestErret
. Yegua. "Beorra, yegua" IC 446r (v. tbn. 443r). "Behorra, jument. Behorrak ilhor egin du, la jument a avorté" SP. "Béur bat, una yegua" (R-is) Iz R 303. "Béurra, la yegua" (R-uzt) Ib. 287. "Biórra, bi(y)órra, la yegua; biorrán kímek, las crines de la yegua" Iz Ulz. "Behorrak, astoak, zamariak, gereñoak zaldikundu dira (BN-ciz)" Gte Erd 2. Cf. Ech 76r.: "A las montañas que están a los lados del valle que se llama Beotibar, que quiere decir 'valle de yeguas'". Tr. De empleo general. La forma bohor se encuentra en los textos suletinos (Etchahun, Casenave); bior en Arrese Beitia (junto a beor ), Txirrita, Mendaro Txirristaka, Enbeita y Kirikiño; en PAb se pone en boca de un bajo-navarro una supuesta var. bihor . En DFrec hay 11 ejs. de behor .
Irin flore fin, eta ogi bihi, eta behor eta ardi, eta zaldi, eta karriot, eta sklabo. Lç Apoc 18, 13 (Ip zamariak). Beor zarrari orbiden neke da irakasten. "A yegua vieja mostrar andadura es trabajo". RS 104. Ezta behorrik edo mandorik. Volt 156. Mandoak nor du aita? Bortuko behor ederrena ama. Saug 101. Aek eraman dizkidate duda bage, eze beorrak eztire bere buruz joan. (Larraun, 1649). ReinEusk 142. Behorraren ustikoak, / eztitu sendi garanoak. O Pr 76 (cf. A: "bohorraren ostikoti ezta garaiñorik hiltzen (Sc)"). --Mandoa nor duk aita? --Bortuko behorrik ederrena ama. Ib. 311. Denbora hartan khendu behar tuzue burukitik zamari, behor, urde eta berze azienda guziak. Mong 590. Zuri andreak esaten dizu nere Janes Leorra / Zaldiak maizak jan diuzku ta arren dakargun beorra. LasBer 4. Otsondoko mendian / Nor bizi, nor bizi / Ustez asanblearen / Joan ziren ihesi, / Mutuia izan eta / Itz bat ez bihurtu / Urdaxuri aldeko / Bihorrak izutu. Mg PAb 170 (en boca de un baigorriano). Arkera, susara, yel, irausi, lau izen bakar oetatik dakite euskaldunak, ardia, beia, beorra edo zerria dan ume eske dagoena. Izt C 168. Phixtago kabal-zaiñek badie bereki / Hamabost ehün arres ehün behieki, / Urde zahar salduak, bohorrak hümeki. Etch 616. Abade baten mandoa / Bere hidalgiaz hazia kaskoa / Bere ama behorraz baizen etzen mintzo. Gy 139. Behorrei azken estalaldiak emanaraztea. Dv Lab 207. Jenobeba beor eder apañ baten gañean jarri. Arr GB 9. Beorrai lau ferra azaruan. HerVal 137. Lau ferra beor gaztiari. Ib. 155. Idi, bei, zezen, zekor ta txalakiñ aurten, / Urrengoan txarridun, bardiñ zan agertzen, / Gero beor, beoka, txiko, zaldiakaz, / Mula, mando, mandako, ta asto ostuakaz. AB AmaE 235. Auntza naiz ardia, bior ta zaldia. Ib. 350. Mendi gaillurretan beorrak; egaletan, artaldeak eta bei batzuek, eguzki epela artuaz bedar ianean. Ag AL 54. ( s. XX)Mendi goi gañean zaldi ta beor askatuak irrintzika. AgKr 205.
Otso ta beor-oñatzez, pitsez, korotzez ta odolez naspillatutako lokatz-ustai zabala zegoan Arteagako bizkarrean. AgG 159.
Ik, Antton, akura zak beor ongi ezi bat, Ibarretik gorakoa Andre Medelek berera egin dezan. AArdi 60.
Beorraren zurdea uretan suga egiten da. (G-goi)"Las crines de yegua se convierten en culebras en el agua"
.AEY I 80.
Erregeren deiari abreak oro gor; / Hartz, azeri, basurde, otso, basa behor. Ox 130.
Jauregiko behorraren, / Primetako lehenaren, / Alaba! / Donapoleon izan den / Garañorik gaitzenaren / Iloba!Ox 96.
Beorrak abokoa autsi nai dik izututa. OrMi 65.
Gizonak berriz mendiyetatik / biorrak eta astuak, / gauza gozorik senti badute / azkar erantxi eskuak. TxB II 66.
Txorijak euren abes ederrez / Baso ta mendi, goi ta be, / Zekor, bei ta txal, bior ta moxal, / Ardi ta bildots bai ta be. Enb 38.
Behiak, ardiak eta behorrak bazkatzeko. Zub 53.
Zalukara urrundu zen, hatzik ez zezaten nehon utz, aztaparrak behorreri oihalez inguraturik. BarbLeg 139.
Noiz astoaren urratsean, noiz mandoaren taka-takan; azkenik, arnasa ilhun batekin, behor español baten lauazka pisuan. JEBer 101.
Biorraren arrautzak dira onek. KkAb II 117 (refiriéndose a unas calabazas).
Sagarakoan isilgunea... / atarin beor-irrintzi, / ardi-joale, beor-kalaska / ta beien kaskoin-zintzarri. "Se escuchan relinchos, esquilas de ovejas y esquilones de yeguas"
.OrEus 229.
Buru-beorra, lurrean musu, / kizkurtzen zaie belarriz; / burua jasoz laugainka asten da / oiana astinduz irrintziz. "La capitana"
.Ib. 330.
Eultzian ala, lau beor, lerro; / laurak ozta doaz berdin; / bi laisterkari, bi erakustun, / bein ezker, beste bein eskuin. / Biurgunea ezkerretara / dunak, aurrea berekin: / esku-beorra Lekunberri da, / birunda guk bear egin. "La yegua de mano es el de Lecumberri"
.Ib. 233.
Gauko oihanetan lasterka / zure gainean zaldizka, / behor zalhu eta bizkor, / gau-bideetan gaindi, mozkor / banaramazu lasterka. MdePo 96.
Ez dut arkituko indar orrekin ene Iainkoa, ezagurik ez dun beor eta mandoak ere arki bailezake. OrAitork 252.
Beterinarioari deitu, jateko apartekoa emon, [...]. Baiña dana alperrik: beorra ezan umedun egiten. BilbaoIpuiB 116.
Behorra zegoen, zaldiaren parean, / ahalke gaberik, astoaren aurrean, / ema-galdu bat balitz, laket lizunetan. ArtiMaldanB 201.
Beorren berotasuna denetan gartsuena, noski; Venusek berak eman zien gar ori. IbiñVirgil 99.
Epiroko zaldiek aipatuak ziran oso, beorrak areago. Lasterragoak omen ziran zaldiak baiño. Ib. 80n.
Ango mendietako / beorren taldiak, / zabal askuak beren / ipurdi aldiak. UztSas 356.
Eta beste abelbüriak: / horiek ezin zinhesteko! / Behi, bohor, zamariak / dütützie gisa orotako. CasveSGrazi 90.
Behorra atelatzen Donibaneko garara joaiteko.Etchebarne 75.
Aralarko mendia pasatzen genduan, beor gazteari astindu batzuk emanez. BBarand 95.
v. tbn. Etxeg RIEV 1908, 118. Zait Sof 29. Etxde JJ 11. And AUzta 66. Berron Kijote 163.
azpiadiera-1.1
"
Beor zuria etorriko zaitzue, se dice a los chicos que se cansan en la labranza; litm. se os vendrá la yegua blanca (G-azp)"A EY III 257.
sense-2
2."Soporte del eje en el molino (V-ple). Ardatza beorraren gainean dabil
"AApend.
azpisarrera-1
BEHOR-AMA.
Yegua madre. Umeon atzetik joan zan, eurok besarkatu ta beor-amarengana eroan nairik. BilbaoIpuiB 118.
An ditu aurrean, beor-ama ta onen beorkume ederrak. NEtxLBB 188.
azpisarrera-2
BEHOR-BILTZAILE(bohor-biltzale Sc ap. A; Foix ap. Lh). "El viento que silba" A.
BEHOR-EULI(bohorülü S; bohilli S; bohüllü S; SP Dv y A; bohuli S; bühülli S). Ref.: A (bohorülü, bohilli, bohüli, bohülü, bühülli); Lrq (bohulu). "Bohulua, guêpe, bourdon, frelon" SP, que cita a O. "Bohülü 1.º (S) mosca de burro (v. bohorülü). 2.º avispa (SP)" Ib. "Bohilli, mosca borriquera. (De bohor-uli)" Ib. "Mouche des chevaux" Lrq. Zamal-xkotari büztan azotza alxatzen deio, eta, gibeleko begi ondotik ahürreto bat bohor-üllü idokiten. J. Berrionde GH 1930, 419.
Hartzen deio büria besarka, eta ahürreko behor-ülliak beharri zilo batetan sartzen. Ib. 420.
Segür bezala zen, Salgizeko bohor-ülliek haboroziz astoak etzeiela bere koxelia oihüstatüko. Ib. 420.
azpisarrera-5
BEHOR-GIDARI.
Yegüero. Larrain-erdian losa garbia, / bueltaka an beor-gidari: / eraztun beltxantz orren barnean / dirudila begi-nini. "Los conductores de las yeguas"
.OrEus 85.
Orren begien larrain bietan / nindeke beor-gidari. "Yegüero"
.Ib. 86.
azpisarrera-6
BEHOR-JABE.
Dueño de yeguas. Lengo urtean beorrak karutu ziran ainbeste. Eta beor-jabe danak uste eben: Aberastu gaituk!AndAUzta 96.
azpisarrera-7
BEHOR-SAIL.
Yeguada. v. BEHOR-TALDE. Beor-sailla arki dezatenean, / bilduko dira batera. OrEus 327.
azpisarrera-8
BEHOR-TALDE (Lar, Hb, A Morf 99),
BEHORRALDE (Hb).
Yeguada. "Yeguada, beordia, beortaldea, beorrelia" Lar. "Beortalde, yeguada" A Morf 99. Ibar artan bertan belar-jaten ari zan Galizi-kastako beor-talde bat. BerronKijote 163.
azpisarrera-9
BEHOR-TXORI(behor-xori L; H; bohor-txori S; Dv (S) A; behorzori BN-mix; beurtxori R). Ref.: A (beurtxori); Lh (bohor-txori); Premorena 4; Lrq (bohortxori). Estornino. "Beurtxori (R), estornino, lleguacero. Beurtxoria kantaten dianean, euria fite xinen da" A. "Bohor-txori (S-saug), -xori (L), étourneau" Lh. "Han-hemenka behorxoria erraten diote [artxipoteari]" Dass-Eliss GH 1923, 597. v artxipote. Behortxoria kantuz, haize gaixtoa bidean heldu hixtuz. ZerbProv 150.
azpisarrera-10
BEHOR-UZTARRI.
Aintziradi ontan, gure aitona gizagajoak iru beor-uztar zitun, [...]. Onezkero zazpi beor-uztarri baditugu. OrMi 46 (cf. en el original: 'Moun segne grand n'avié tres rodo; (fr.) mon vénérable aïeul avait trois rodes'; según se explica en nota a la versión francesa cada 'rode (roue, cercle)' consta de doce caballos).
Illabete artan Camargako beor-uztarri bat eultzian ari unan aterbage. Ib. 104.
Larraiñaren yabea, aizatzailea, agotza, azaoak, aurreko zaldiek, beor-uztarri osoa, dena lurrak irentsi bere osiñean. Ib. 105.