Tr. Gerezi es la única forma documentada al Norte (si exceptuamos un ej. seguro de gerezia en Pouvreau), y la que predomina entre los guipuzcoanos, mientras que entre los vizcaínos sólo hallamos variantes con k- inicial.
etimologikoa
Etim. De lat. ceresia .
Onom.: Fortunio Enecones de Gereci. (1104) Arzam 254.
Domenga de Guereçieta. (1396) Archivo Municipal de Tolosa I 95.
sense-1
1.
(G, AN, B, BN, Ae, Sal, S, R; IC 447r, Volt 60, O-SP 228, SP, Urt IV 413, HtVocGr, Lar, Añ, Lecl, ArchVocGr, VocBN, Gèze, Dv, H),
gerezia,
gerazi (AN-ulz),
gereiza (H),
gereizi,
gerizi,
gerixa,
geriza,
geizi (G-to),
gaizi (G-to),
kerexa (Lcc, Mic 6r, Lar <-eis->, Añ, H (-eis-); kerex V-gip),
kereiza (AN; Chaho(-sa), H),
kereixa,
keriza (V, G),
kerixa (V-gip),
keixa (V-gip, G-azp),
keiza (-eaG-goi),
keisaRef.:
A(gerezi, kereiza, keriza);
Bon-Ond 150;
VocPir 674;
VocZeg 286
Urkia EEs 1930, 46; Lrq; Iz ArOñ (keríxa), To , R 394, Ulz , IzG (gerazi); Etxba Eib (keixia); Elexp Berg (keixa). Cereza. Nahi baitute gerezia berririk [...] eta mahats freskorik. SPPhil 387.
Jadanik aseak diren usoei gereziak garratz zaizte. HePhil 492.
Gingak, gereziyak. Echag 174.
Laur libera gerezi, giderrak eta hexurrak khendurik. ECocin 49.
Gerezi marmelada. Ib. 49.
Arren arpegia geratu zala gerezi gorri bat bezela. ZabGabon 57.
Keixa batzuek biltzen. Apaol 23.
Kereizak, babak, irarrak / eta albertxiko ederrak.AzcPB 287 (Ur PoBasc 227 kerixak <-issac>).
Azur da guzti yan dau kerixia. ABGuzur 119.
Kerexak bata bestiagaz katigatuta otsaratik lez urteten. KkAb I 33.
Gaztaren ondotik gereziak. AArdi 30.
Baratzean nahi baditutzu zenbeit gerezi jan, hantxe ditutzu. ZerbIpuinak 334.
Ezpanak eukozan kerexa-antzera. Altuna 94.
Bina gerazi belarritako yarri zituen. OrMi 17.
Gogoeta egiñak, gereiziak gereizia bezala, euskel-egunkari ametsa dakargu. LdiIL 70.
Gerezi-mota asko. Munita 64.
Mendekoste gereziak, zer gerezi onak! Lehen gereziak!JEtchep 18.
Joan ziran ba astokada-kerizakin. AndAUzta 60.
Kerixa askok ez dabe kolore ain gorririk izango. ErkiagBatB 54.
Eguteran gerizak, ospelean masustak. EZBB I 89.
Ta ezin azi diren umeentzako, jan erazi gereziak. Ostolaiz 47.
Lehenago etzirena hor beren sasoinean Etxebertzeko gereziak! LarreArtzainE 29s.
v. tbn. Izt C 234. Hb Esk 236. Elsb Fram 93. Lh Yol 15. Jaukol Biozk 93. Tx B II 136. Barb Leg 62. Ldi UO 20. Lf Murtuts 2. Salav 27. EZBB II 102. Ataño TxanKan 67. Gerizi: Izt C 137. Gerixa: Izt C 154. Geriza: Insausti 291. Keriza: Mg PAb 188. Ag G 61. Bilbao IpuiB 110. Alzola Atalak 82. Keixa: And AUzta 139. Keisa: Ayerb EEs 1915, 261.
sense-2
2.(G-to; Ht VocGr, Lar, Arch VocGr, Lcq 77, H), gerixa,geizi (G-to), gaizi (G-to), kerezi (Arzdi Plant1 277), kerexi,kerexa (Lar <-eis->), kereixa (Arzdi Plant1 277), keriza (G-goi), kerixa (V-gip), keixa (V-gip, G-azp). Ref.: AEF 1955, 72; Etxba Eib (keixa); Iz ArOñ (kerixa), To.Cerezo.v. gereziondo. Ginga edo gerezi gañetan gañean jartzen dirala gaizki dirudian eran. AA II 120.
Garau eder gozoakin ondo janzitako gerixa. IztC 2.
Gereziak ere zur ederra du. DvLab 323.
Mundu huntako arbola guziak, gaztain, gerezi, pago, lizar, haitz eta bertze. LfMurtuts 22.
Ixil-ixila gereziaren gainerat iganen ziren. JEtchep 19.
Kereixak loretu. GandElorri 209.
An inguruen keixe eta makatz batzuk ikusten genduzan. Gerrika 73.
Henri, Xan, Guillaume eta Justin, hots, orduko haundien guziak gereziaren puntan. LarreArtzainE 30.
v. tbn. MendaroTx 90. Munita 35. Salav 12. Albeniz 15. Kerexi: ADonostia Itzald II 16. Kerixa: Alt EEs 1917, 44. Keixa: Apaol 24.
azpisarrera-1
GEREZI-ALE.
Cereza, fruto de cereza. Jan ondoan, gerezi-aleak, norberak ikusiko du zenbat artu. Ostolaiz 46.
azpisarrera-2
GEREZI ANPOLAI(g. anpolla Lar, H; g. anpulu Lar, H; keixa anpolari V-gip). "Cerezas mayores y negras" Lar. "Keixa anpolarixa, variedad de cereza, que se caracteriza por su gran tamaño" Etxba Eib. v. anpolai. Dauzkanean eskubatera gerezi anpollak. VMg XII.
azpisarrera-3
GEREZI-ARBOLA(Urt IV 413). Cerezo. v. gereziondo. Gerezi arbol bat galanta. EtxegEE 1885b, 314.
Beste keixa arbola batetik. Apaol 24.
Txori-txikiz betetzen dira keixa arbolak. SMZirik 72.
azpisarrerakoSense-3.1
Basoko keixa arbolapiak kazariz beteta izaten ziran.SM Zirik 73.
azpisarrera-4
GEREZI AZKENEKO.
"Gerezi azkenekoa bidarrara (faut dire bidarreaua), les dernières cerises ou bigarreaux" O-SP 228 SP.
azpisarrera-5
GEREZI BELTZ(SP, Urt, Lcq 78 (-beltx); keriza beltz G; keriza baltz V-ger-arr-oroz; keixa baltz V-gip). Ref.: A (keriza); Etxba Eib (keixa-baltza). Cereza negra. "Cerasum actium" Urt IV 413.
azpisarrera-6
GEREZI BERA.
(keriza bera V ap. A). a) "Cereza pequeña y silvestre" A. b) "Kereixbera (Cerassus duracina), cerezo garrafal" Arzdi Plant1 277.
azpisarrera-7
GEREZI BIDARRAI.
v. bidarreau.
azpisarrera-8
GEREZI-BRONDE (Lh).
Cerezo.
azpisarrera-9
GEREZI-DENBORA.
Temporada de las cerezas. Onek keriza-denporarako egingo dituela. AndAUzta 60.
Gerezi-denboran arbolara igotzen nintzan. Salav 27.
v. tbn. Ostolaiz 47.
azpisarrera-10
GEREZI-HEZUR(g. hexur SP; keixa azur V-gip ap. Etxba Eib). Hueso de cereza. Hartzen tuzu gerezi hexurrak. ECocin 52.
azpisarrera-11
GEREZI-GIDER (SP).
Pedúnculo de la cereza.
azpisarrera-12
GEREZI GINDOILA (SP).
Guinda.
azpisarrera-13
GEREZI GINDOILTXA ( (SP)).
Tipo de guinda más pequeña.
GEREZIRA.
"Keixara, se dice del criminal procemiento de caza que consiste en apostarse al lado de un cerezo para tirar contra los pájaros [...]. Gaur gabetik juan dira keixara" Etxba Eib.
azpisarrera-20
GEREZI-SASOI.
Temporada de cerezas. Han hasi gerezi saltzen, gerezi sasoina baitzen. ElsbFram 93.
azpisarrera-21
GEREZI-TXORTEN,
GEREZI-ZIRTOIN (SP).
"Queue de cerise" SP. Irureun gramo gerezi-txorten egosi litro bat uretan. Ostolaiz 47.
azpisarrera-22
GEREZI-ZALE.
Que gusta de comer cerezas. Konturatzen badira / xoxo ta beliak, / nola izaten diran / gerezi zaliak, / laixter bilduko dira / beroien jaliak.AZink 30.
azpisarrera-23
GEREZI-ZUHAITZ.
Cerezo. Arkaitz-tarteka oetan nunai arkituko dituk gerezi-zugaitzak. AtañoTxanKan 91.
Baserri-inguruetan, zelai-bazterretan ta abar, gerezi-zugaitz asko ikusten dela. Ostolaiz 46.
azpisarrera-24
TXORI-GEREZI.
(AN-gip; -keriza V-m; -keixa V-gip). Ref.: A (txori-keriza); Garbiz Lezo 240; Elexp Berg (txori-keixa). a) "Variedad de cereza muy pequeña y dulce" A. "Cereza silvestre" Garbiz Lezo 240. "Cerezo bravío. Keixa-ale txikixa emuten dau txori-keixiak" Elexp Berg. Nork txori gerezi txatarrai begiratzen dioe dauzkanean eskubatera gerezi anpollak? VMg XII. b) "Uste dugu haurrean xori-gerezia erraten giniola Azkainen elhorri-xuriari" Zerb GH 1932, 227.