Tr. Documentado desde el s. XVI en algunos textos alto-navarros y en el XVII en Etcheberri de Ziburu, a partir del XVIII y sobre todo del XIX se hace frecuente tanto al Sur como al Norte (aunque en textos suletinos sólo lo hallamos en AstLas, Inchauspe y PierKat). Usado como sust. es hasta el s. XX más frecuente entre los septentrionales.
sense-1
I .(Adj.).
azpiadiera-1.1
1.
(V, G, AN, L, BN, S, R-is-uzt; Lar, Añ, Izt 113v, H; -kh- Urt IV 418, Arch VocGr 207, VocBN , Gèze, Dv, H)
Ref.:
Bon-Ond 155; A; Satr VocP ; Iz ArOñ (zikiñ), Ulz , R 314 y 300; Etxba Eib (zikiña); Elexp Berg (zikiñ); ZestErret. Sucio. "Sucio, [...] zikiña", "puerco, sucio, [...]zikin", "asqueroso" Lar y Añ. "Poluto" Lar. "Bazofia, kondo likitsa, kondar zikiña" Ib. "Inmundo, garbieza, loia, zikiña" Añ. "Aura aldia oso zikiña, es muy sucia aquella parte" Etxba Eib. "Zikín dagó, está sucio" Iz Ulz. "Oso zikiñ dago dana" Elexp Berg. "Oso zikiña da taberna ori" Ib. Cf. VocNav s.v. ziquin y ziquiña. v. lohi (2), likits. Eskaratzeko gorotz loitsu zikiña. MbIArg I 194.
Burutik oñeraño zauriz betea ta anitz aldetik loi-zikiña ta materi ustela zeriola. Ib. 194 (v. tbn. 119).
Eri gaisoen egontegi illun zikinean. MbIArg II 344.
Erri andietan oi dana, kalea txit zikiña. CbEg III 390.
Lurpeko ar zikin kiratsen janari.Ib. 385.
Apaindurik, / zaia zikinak kendurik! Monho 34.
[Ladrillu edo tellia] zeinbat geijago garbitu gura dan, ainbat eta zikiñago geratuko da eskubak loi loi egiteraño. MgCO 87.
Tresena zikin zatartua . (257). LE-Ir(s.v. zatartu
).
Lurreko lekhurik zikhinenean, ongarupean nahiako lukek egon. Dh 221.
Loitu zioen aurpegi eder ura beren karkaixa, eta istu zikiñakin. AA I 520.
Sartu dezu goroztegirik zikiñena baño zikiñagoan. Ib. 421.
Lerde zikiñ puzoiez bete bat. AA II 145.
[Emakume ezkondua] badabill zikiña eta goragalea emateko eran. Ib. 92.
Txarra bete ur zikiñ. JJMgBasEsc 185.
Badaukatzigu / zikiñak zokoak, / ez zaizkigu faltako / tximitz kukusoak. ItFab 116.
Ikatztoki eta putzu zuloetako ur zikin ustelak. IztC 226.
Legenar zikin eta maizanre likitsakin tortikaturik daudenak. Ib. 81.
Haiña da ezen bethi, mihiz ausartena, / zoiñak baitu bere, linya zikiñena. Gy 136.
Arropa tzar, zirtzila, zikhina yarian.HbEsk 187.
[Senharra] behar dute maitatu, lagundu eta arthatu, izanik ere maingu, zikhin, mando, hordi eta lohi. HbEgia 64.
Ur-zulo zikin bat egiñik gelditu zan; zeñari geroztik, itsaso illa deritza. Lard 21.
Utzi zion, oñ, asko aldetatik zikin, aiek garbitzen. Ib. 439.
Ar-zikin-nazkagarriz josita.Ib. 505.
Ukitzen diona arrastakariren bat, edo edozeñ gauza likitsi, zeñaren ukitua dan zikiña, loia izango da arratsalderaño. UrLev 22, 5 (Dv khutsatzen baitu, BiblE kutsagarri den
).
[Azienden heiak] gehienek iduri dute zilho itsu eta zikhin batzuek. DvLab 213.
Zertako erraiten da bada urdea bezain zikhina? Ib. 281.
Baldin heia zikhin uzten baduzu. Ib. 219.
Athorra zikhina erauntzi dut. AxIp 549.
Ohe zikhin bat. Laph 168.
Eskale zikhin bat. Ib. 107.
Likistegi edo istingai zikin batera. AranSIgn 88.
Mando itsusi, zikhin, lotsagarria. ChantP 88.
[Soinekoak] izan ahala zikhinak ziren, usainduak eta erdi ustelduak. Prop 1880a, 88.
Zerriya zikiña dala esaten da, baño alimalirik garbiena da. SorBar 102.
Txit gaizki ta zarpa zikin ta urratuz jantziya. BvAsL 31.
Bere eskuaz garbitzen du gizon tratakaitz aren gorputz zikina. Ib. 101.
Sarnaz estaldua, / dana gaixotua, eta zauritua, / zikiñ atsitua, / satstegian etziñik errukarritua. ABAmaE 349.
Gorphutz guzia funditua zuela zorne edo materia zikhin bat zariola. JnnSBi 84.
Satan suntsitu zen khe zikhin bat zariolarik. Ib. 122.
Motho edo kofia tzar eta zikhin batzuekin, ileak desordrean. ElsbFram 82.
Urderik itxusi ta zikiñenak. ABeinB 91.
Sapo andi zikiñ bat. AgAL 64.
( s. XX)Jantzi zar, luze, zikiñ bat soñean. AgKr 82.
Tramanaren ule zikiñ batzuk eskuetan zituala. Ib. 176.
Gela zikin baten. EchtaJos 191.
Mozorro garbiyak beren petral zikiñakin.Iraola 115.
Zorrino zikin sorhaio batek.JEBur 15.
Zirristan igortzen omen zakoten beren gernu zikina. Ib. 14.
Ortz ori zikiñak bakan erakutsiaz. AgG 351.
Langille zikin zetakaz beteak. Ib. 216.
Estomagua dauka / askotan zikiña. JanEd I 63.
Txokolatera zikin batean / para ziguten kafea. JanEd II 63.
Sugearen lerde zikiñetik zaitzeko. InzaAzalp 155.
Kurruxka dabillen zerri zikin bat. Ib. 96.
Bi beharriak hits eta zabal, / buztana zikhin, zintzilik, aphal. Ox 115.
Erhauts zikhinak iretsiz. Ib. 75.
Beren pitzuntzi zikhinak. Oxald(
inOx 206
).
Olako arpegi zikin-iguingarririk beste bein ez ikusteko! Altuna 98.
Auzo zikin-zatarra baño ezta au. Ib. 83.
Lokatz zikiñez josirik zegon bidetik. JaukolBiozk 86.
Abo-sudurretatik odol beltz zikiña dario galgal. OrMi 60.
Kamixa zarra, zikiña gona, / [...] / txerritegin dago zure laguna, / urde zikiñen bandera duna. TxB 56.
Janzki zikiñok garbitu arte. Enb 49.
Tegi zikin batean sartu.FIr 151.
Zilo batzu lurpeko erreka zikinetaraino heltzen zirenak. Zub 90.
Emaiten diote edatera baso zikin batean. BarbLeg 61.
Zarpatsu ta zikiñagoa da gaxoa. LabEEguna 91.
--Sartu, bañan onelako zikin etorriko itzan ba? Zer esango duten ere. --Au ez den ezer. Zikiñagoa ere ibilli izan naun. Lanetik nola etortzea nai den. Ib. 95.
Mungijako ibai urdiña / len gardena, oin zikiña. LauxBBa 74.
Azkazal zikin ta atzapar zakarrez. LdiIL 36.
Yauregitik atera dira Oreste ta Pilade, iskilluak odoletan zikin. ZaitSof 49.
Tenploa arras zikhina kausiturik garbiarazi zuela. ZerbIxtS 77.
Aurpegira txu zikiña botaki... OrPoem 548.
Iñorkiñ zikiñaren gañean lo egiten ikasi zun. JAIrazBizia 82.
Garai batean ain zabar eta zikin euki zun adats ederra. EtxdeAlosT 56.
Belarrez betetako lastai zikin baten gañean [zetzan]. Ib. 53.
Parisko kale batean / etxe zikiñen artean / bat dago zikiñagoa. MdePo 41.
Lertu arte zenun edan / sabel bete ur zikin. Ib. 85.
Itsusi, biurri, zikin, itzaltsu, zauritsu bainintzan. OrAitork 197s.
Emaztea, ura ere gizen xamarra, itsusia, beltza, zikiña. AnabPoli 81.
Itxura zikiñeko jende ura.Ib. 120.
Euri zikin bat, lur kolore. JEtchep 44.
Biziki xuhurki jauntzia zen, krabata zikin batekin. Ib. 80.
Nik edan dedan ur zikin orrek / etzetxeukan ardo asko. Basarri 125.
Nire hezurretako zauritzar sakonok, / [...]; / materia zikina bertatik zerion. ArtiMaldanB 226 (v. tbn. Tobera 283).
Nire esku zikinok eznituen ikuzi. Ib. 199.
Gela usaintsuak, oe zikiñak, izara garbi izandakoak. ErkiagBatB 135.
Burdiñak txatarra zikiñagoetarik banantzen. Ib. 120.
Urbil artan bazen ostatu zar bat; leku zikiña eta illuna, an biltzen ziran yendajeak bezala. IzetaDirG 21.
Eskaintzen zioten gauza zikin bat jaten bazuan. OskKurl 160 (v. tbn. 86).
Errauts zikiña arlo akituetan edatzen. IbiñVirgil 71.
Urde zikiñak eztabiltza uzarka. Ib. 77.
[Oin txikiok] ain ondatuak elur zapaldu eta lokatza zikiñez. NEtxLBB 397.
Zerua, auts-kolore, ego-aldetik; / argia zikin zetorren, zeru-sapaitik. Ib. 206.
Gaixo eliza, oi zer bihotz mina! / arras tristerik zagon, hits eta zikina. XaOdol 94.
Beti zikinak hortxen dauzka / mantala bai eta zaia. Ib. 91.
Errenderi, paurrikaz betetako erri estu zikin bat besterik ez dala uste ditek askok. AtañoTxanKan 137.
Manta zar zikin bat emonda bakotxari.Gerrika 55.
Itxurari gengozkiola sakoneko bereizkuntzak tapatu genituen, zikin garbinahiak egin ohi duenez. MEIG VIII 109.
v. tbn.
ForuAB 155. Lh Yol 43. GMant Goi 92. Etcham 61. TAg Uzt 156. Gazt MusIx 101. MAtx Gazt 83. Uzt Sas 307. Azurm HitzB 61. Etxabu Kontu 203. Onaind STeresa 46.
azpiadiera-1.1.1
(Con reduplicación intensiva). Bayona handian zen kharrikarik hertsi hertsienaren eta zikhin zikhinenaren etxe batetarat. ElsbFram 175.
Ikusi izan ditut / nik presondegiak: / zikiñ-zikiñak dira orlako tokiak. JanEd II 114.
azpiadiera-1.1.2
Frantsesek diote, familia barrenean dela behar arropa zikiña garbitu. MdePr 46.
Etxeko arropa zikina nahiago dudala etxean garbitu. MIH 217.
azpiadiera-1.1.3
Nun arkitu galdera oien erantzuna? Egarri ori asetzeko potzu zikiñak nunnai arkitzen dira zoritxarrez. MAtxGazt 5.
Itz garbiz adieraziko dizut, eta ez lagun txarrak bezela. Irakurri zazu begi garbiz ta ez ur zikiñean xurgatzen dunak bezela. Ib. 16.
Ta orain, gauzak okertu diranean, denok nere gain ustutzen dezue guzion okerren ur zikiña. NEtxLBB 25.
Ago! Ez adi zapuztu / ur zikin nastuan. / Munduan, / izan adi aizena. Ib. 231.
Nihaurek garbituko dauzkitzut zure ezpain zikinak burdin gorriarekin, eta nik emanen dauzkitzut aborat, jendeeri erran beharko ditutzun hitzak. LarreArtzainE 261.
azpiadiera-1.1.4
Atorra lepo-zikin, Munoko. OrEus 62.
Eskeko agure bat, bizar zikin, ule luze, ugerdo koipatsu bat. ErkiagBatB 114 (cf. Iraola 79: "Or dagon gizon beltz ori da Ijito Bizar-zikin").
azpiadiera-1.1.5
(AN-ulz, BN-baig)
Ref.:
SatrVocP;
IzUlz
. (Ref. al sabor u olor)."También alimento de mal gusto"SatrVocP.
"
Zikiñe dá, tiene mal sabor"IzUlz.
Bazter guzietara zijoan kirats eta usai zikiñarekin. Lard 544.
Utzirik hor Baiona, / hain ona, / --phu zikhin!-- / abiatu zen behin. Ox 107.
Nire etsaien eskuak / usain zikinok dira, / eskeintzen didatenak / orain munduko jira. ArtiMaldanB 218.
azpiadiera-1.1.6
Lleno de maleza. Gure gizona tiroz asi zelarik lasterka eman zuten, urbiltzenago eta gutiago ikusten zituzten, leku zikiña eta malkorra baizen. FIr 144.
Alorrak zikin, pentzeak berdin / uztak ez deusetarako! Etcham 123.
Tokia zikin-xamarra bada, txillar edo ote dagolako, landarea ugari ipiñi orduan. Munita 60.
Ai, labradore alperrak dira trepetxu okerrak, latz eta zikin soluetako erdi ta bazterrak, beti labore kaxkarrak, ugaritu belar txarrak. AndAUzta 125.
Landa zikin eta etxola apaletan. IbiñVirgil 35.
Mendi zikin bat goitik bera.Albeniz 75s.
azpiadiera-1.1.6.1
(Ref. a la barba). Arpegi zikiñagaz nekusan jaietan, / bizarra kentzen beban illean birritan, / geienez izango zan, ez beintzat sarritan. ABAmaE 234.
azpiadiera-1.2
2.(-kh- Urt III 90).Vil, despreciable; repugnante, odioso."Avaritia, abarizia, diru gutizia, [...] gutizia zikhiña
"Urt III 90.
Xahutzake munduaren / bekhatu zikhiñenak. EZMan II 80.
España illunbean dago, / nola eklipse zikiñak / eguerdian kentzen dio / eguzkiari argia. "Grosero eclipse"
.LarGram 384.
Sartu ziran nork daki zenbat orien [Turkoen] lege-tzar zikiñean. MbIArg I 342.
Munduko ergelkeria, edo intres zikhin bati. Lg I 222.
Nahiko zuen diru hura eskuratu asetzekotzat bere abarizio zikhina. Lg II 218.
Lipizta zikin / arimen etsaia. Monho 94.
Onela bizi zan usuren irabazi zikiñetan. AA II 193.
Balantza ber-batean Jainko handia eta gauza zikhin bat ezarri, eta zikhin hura hautatu. DvLEd 41 (Cb Eg II 15 gauza billau bat
).
Sos zikhin baten ustean, hainitz gehiago galtzen du. DvLab 25.
Lehen ere erran darotzut lurrak zein duen on airea hartzea eta belhar zikhinik ez ekhartzea. Ib. 201.
Eta deiturik bere amabi ikasleak, eman zioten eskubidea espiritu zikiñen gañean, botatzeko berak, eta sendatzeko miñantze guzia eta eritasun guzia. UrMt 10, 1 (Samper, Hual, Ker zikin; Lç, Ol satsu, He, Ur (V), Dv, IBe lo(h)i, TB, EvL, Ip gaisto, Echn, SalabBN, Leon gaixto, Or, IBk likits, BiblE gaizto
).
Zuek eman zizkidazuten ogei ontzako zikiñagatikan, an egon nauk ogei astean itzalean, eta zuek, [...] berreun ontzako gorde zenduztenok, [...]. Apaol 96.
Hasteko irriz ase bat eginen zuten erlisionearen etsai errabiatuek. Denek batean gazeta zikinetan erran dutena: [...].HUZez 156.
Ago, ago; ez diat hire sos zikinen beharrik. Ib. 60.
Ogipekoen ondar zikiña, gizon zirzillen billutstasuna [...]: Ozinbeltzeko seme bategaz berbetan zagozana etzaite aztu. AgAL 94.
( s. XX)Mutil petral onekin uste det erori zaigula loteriya. Au suerte zikiña! Iraola 65.
Lan zikin guziak gu bezalako trixte bazuentzat dira. Lan zikinak, bestek nahi ez dituztenak, sekulan aberasteko menturarik gabe. JEtchep 72.
Auskalo igaroko urtietan zenbat irabazi duan ardo zikiña edo ibaiko ura salduaz. AgG 269.
Plazari ongi begiratzen diyo / [...] ezta langille zikiña. EusJok II 87.
Erhoen oihu, irri zikhinak Jesusek ditu entzuten. Ox 79.
Nik emanen dela zueri zer nahi, zer nahi, phestak, liburuak, kazetak, moda ederrak, sosa ere eta urhea oraino, ez papera zikina. BarbSup 59.
Ebrotik atxiña / juango zan betiko / erdera zikiña. Enb 127.
Erdalkari zikiñak bidaldu erbestera, / Geugaz bixi daitezan Euzkadi ta Euzkera. Ib. 41.
Zure dotriña / neretzat billatu det / oso zikiña. ImazAuspoa 24, 144.
Jende guziya nazkatu dezu / zere izketa zikiñez. (In TxB 141
).
Euskerari ez iltzen laguntzeko, ezin ditezke amar milla peseta zikin batu. LdiIL 105.
Jende arrotzak, beste berak beziñ arrotzekin sortu dute guda zikiñ au, eun urte bañan geiagorako isatsa utziko duana. JAIrazBizia 22.
Aingira irristakor madarikatua! [...] Aingira zikin bat dala ta eztala, [...].SMZirik 101.
Itsaso madarikatua! Gorputz bakarrarekin ezin asetu. Gorroto zikiña! AnabPoli 66.
Tiro batez zilatu zion burua. / Mendekantza zikina. / Bihotz gogorra. / Pagu zikoitza. ArtiTobera 272.
Erregeen denpora zikinetan, premioa ematen zitzaion goikoari, goian zegoelako, eta kastigua behekoari. Ib. 264.
Aundikien itza onartzea, orixe da joputzea. Buztarri zikiña da, ta besterik ez, aberats eta altsuen onurea zuzentzat izatea. ErkiagBatB 128.
Orai artio, larrukoloratu gizonak ez zituan libro, larru zurien ostatuetan. Orai, lege zikin bat egin ditek. Horiek ere non-nahi haizu dituk. LarzIru 64.
Bakia, bakia eta bakia... Lephoraino badiat zuen danga eta danga zikinarekin. LarzSenper 110.
Ori bai, diru zikiñari ongi begiratuta.NEtxLBB 14.
Auek ez dira izan zaldunak, oinpeko kasta zikiñekoak baizik. "Gente soez y de baja ralea"
.BerronKijote 164.
Txanpon zikin batzuk irabazteko pozez. AtañoTxanKan 46.
Soldaduzka zikin ori!TxGarmBordaB 51.
Istori zikin oiek utzi al de batera. Albeniz 103.
Arriskuak, gizon-hiltzeak, kraka, lanbide zikin eta eskasak maite ditu, baina urrutitik. MIH 141.
azpiadiera-1.2.1
(Ref. a personas; usado a menudo como insulto. En algunos ejs. podría tener el sdo. prop. de 'sucio')."Insulto gisa ere bai. Erek akaauta euken da (ardia), zikiñak alakuak
"ElexpBerg.
Frai zikin. (Valdorba, 1572). ReinEusk 72.
Zikin zarra.(Pamplona, 1599). Ib. 108.
Agot zikinok. (Olagüe, 1615). Ib. 130.
Txori-buru, puztua, / ero garbi, buztan latz, / nondik hiri, zikiñ orri, / bekaitz aldia eldu zak? LarDT CXCIV.
O gizon gogorrak! Illai bere parketan ezdeutsazube? O zikin zantarrak! MgPAb 52.
Uba igesi etsai gaizto zikiñ ori! Gco I 42.
Godoak gura leukez / geureak menpetu: / mauru zikinak bardin / danak azpiratu. ZavFab,
RIEV 1907, 93.
Gora mutillak, eguro goazen, / arrotz zikiñak illtera. ABAmaE 49.
Alde nire etxetik, / zek zakaz zikin ori? Ib. 389.
Bi bere kideko gizon tzar harmaturekin, Clerch zikin hura. HUZez 164.
Erriko Eskriba zikina. AzcPB 252.
Zeri barre egin bear ete deutsa gero berorrek, zantar zikiñ orrek? AgKr 13.
Arraio, arraioa, zirautsan, milla erreal, milla erreal andi atara deustaz dirua zer dan be eztakian agure zikiñ orrek! Ib. 150.
Ara, ara oin be zelan asten dan kaskamotz, zikin, ordiori. Ib. 68.
Jarri zazu eskoba nere gelako ate atzian, [...] bizkarra garbitzeko zikiñ arri etortzen bada berriz. Iraola 114.
--Zein da judu zikin ori? Ib. 35.
Petral, zikin, urde arraioa! AgG 120.
Ederki arrapatua daukak lenago ere, lotsagarri zikiña. IllTestim 9.
Hola duk, zirtzil, zikhina, / othoizten Ama Birjina? Ox 54.
Utikan! gaizto zikin deabrua! Ib. 78.
Danen aurrian erazten dautse / Jantzija [Josu-ri] jopu zikiñak. Enb 103.
Mingarri da, Sutegi-Katalin, / ain neska polit ori, gerta dadin sorgin, / [...] / ta zârtzen asterako biur debru zikin. OrEus 284.
Ago, egion / mando mula zikina, / nik lagunturen hait, / juaiten jendarmeiala. PiarKat 50.
Judu zikin batzuen aztaparretarik bi haur gaixo ateratzeko. ZerbAzk 84.
Nire etsai zikinek juntatu gaituzte, baina hilerrietan separatu dute gure amorioa. ArtiMaldanB 219.
A lapur zikiñok! OskKurl 148.
Khendu hadi hortik mozkorti zikin hori eure ardau usainagaz! Ib. 179.
Ago ixilik, Subemandile zikina! Goaie emendik! IzetaDirG 88.
Poliziek bear zuten egon beti erne karteristen bat, mozkorren bat edo bertze yende zikiñen batendako. Ib. 61.
Jakin-eta gizon hori zer mandila izana den, horren ikusteak berak, barne guzia nahasten daitak. Phu, zikina! Horren kontzientzia eta zerri-zola, berdin garbi dituk. [...] Bakero ustel zikina! LarzIru 62s.
Hi, hi, gizon hiltzale zikina! LarzSenper 130.
Atso zikin argi-ollarra aleena! AtañoTxanKan 134.
azpiadiera-1.2.2
(VP 22r, Lar, Añ, H(+ -kh-)). Sucio, indecente, lujurioso, deshonesto."Soez"VP,
Lar.
"
Emakume zikiña, ardionda"VP 26v.
"Torpe, deshonesto"Añ.
"Sale, contraire à la pudeur. Elhe zikhinak, paroles déshonnêtes. Egitate zikhina, action impudique"H.
--Zer da Luxuria? --Aragiaren gusto zikinen apetitu desordenatu bat. Iraz 42 (tbn. en CatBurg 40, Añ CatAN 58, CatB 77, CatLuz 25, CatAe 62, CatSal 63, CatR 63 y Legaz 47).
Aragiaren naikunz zikiñak. MbIArg I 65 (v. tbn. 97).
Nere eskuka, ezpainka eta ibiller loi-zikinekin. Ib. 143.
Itsuskeri zikin loiak esatea. Ib. 261.
Heren bekatuen loi zikiñak kentzeko.Ub 73.
Gusto zikin loiya.Zuzaeta 61.
Jókua, desórdena, desonestidádea, kánta zikiñak, akzióne ta atrebénzia indignoak. LEMatr5 301.
Pensamentu zantarrak, berba edo eskuka zikiñak.MgCO 124.
Aragizko gozaro zikin bereala igaro zan bategatik. AñEL1 57.
Adiskidetasun zikiña, maitetasun aragikorra. AñLoraS 26.
Loikeria edo gorputzaren atsegin likitsaren gurari zikiña. Gco I 418.
Pensamentu zikin loiak zer pekatu izan oi dira? Gco II 40.
Pintura ta imajiña zikiñ aek aienatu edo bota. AA III 626.
Berba, kanta, ta ipuiñ zikiñak esan. JJMgBasEsc 111.
Eskuka loi berba nasai, ta amore zikin gustijak. Ib. 121.
Egiten dira urtenera zikin atan neskeen, ta mutileen artian, [...] tokamentu loijak, [...]. fBOlg 71.
Mosuka zikinak ta errazoe indezentiak ta itxusijak. Ib. 100.
Saltsa zikin pekatuzkuan ibiltia gaiti, duazala dantzara. Ib. 101.
Pintura loi, zikin ta atsitubai begira daguanak. Astar II 137.
Hanbat laido eta halako ozarkeria itsusi, nola ni bezalako har zikhin batenganik egarri dituzu? DvLEd 74.
Bere asmo zikiñ loietan likiztera. AranSIgn 71.
Desonestidadeko griña zikiñ lotsagabeak. Ib. 81.
Abil, espiritü theyia; [...] untsa zikhin izan behar dük, holako zikhinkerien ene beharrietara erantzuteko. IpImit III 6, 6 (6, 4 SP hi hagitz likitza aiz, Ch hagitz behar haiz lohia, Mst hi theyü iz, Ol zantarra ta alaena bai-aizak
).
Erdel erritik sartu jakun bai, / suge bat zorigaiztuan, / [...]. / Suge zikiñ au buruan jo ta / ill bagendu lenenguan, / Euskel-erriko libertadea / gaur biziko zan munduan. ABAmaE 32.
Urrun detzagun laster gure begiak, usteldura zikin hortarik. Lap 6 (V 5).
Bere urguluaren edo pasione zikinen asetzeko Elizatik urrundu direnak. Ib. 339 (V 155).
Gauza ezainak eta zikinak eskribiduten dituezanak. ItzAzald 103.
( s. XX)Abadeak egindako itz neurtuak ereztuteari obeto deritxot erdalerritik erakarten dituen itz zikiñ nazkagarriak deadarka jarduteari baño. AgKr 98.
Ez zautalarik bizkitartean amodio hori hain bitxia, ez zikina, nola gizona gizonari jarraikarazten duena. JEBur 110.
Iñok asmau ezin leikezan itz zikin, irain eta txakurkerijak. KkAb I 33.
Borroka ta errita, / esaera miñak, / birao zakarrak eta / ausardi zikiñak, / danak beriak ditu / ardoz irakiñak! JanEd II 114.
Griña gaizto, donge zantar, ustel eta zikin guztiak. EguzkLEItz 124.
Zergatik bere biotz-barruan / inpernu beltzak jarri ote-du / aiñ beazun beltz-zikina? JaukolBiozk 22.
Olako dantza zikin bat egin zuen Salomek. IrYKBiz 205.
Utzi oitura zikin lotsagarrizkoak. SMitxAranz 216.
Iturri zikiñ ontatik sortzen ziran ene gaiñerako itsuskeriak. OrAitork 118.
[Lohitegitarrak] beren jauregian gauza zikin lohitsuak bururatzen zituztelakotz izan zirela hala izendatuak. MdePr 181.
Emakume haren likiskeria ezaguturik, beldur naiz badela hortan zeihar esan zikinen bat, hitz erdizka uler dezakezu. Ib. 180.
Galazia dute emakumeek gizonekin kalean itzegitea, are geiago kanpotarrekin. Etxe zikiñetara botatzen dituzte. AnabAprika 16.
Bizimodu zikiñari agur-egiñaz, izen onaren jabe egin barriro. ErkiagBatB 179.
Izketa txarrak, ipui eta abesti zikiñak esan al dituzu? MAtxGazt 85.
Biok berdin zaudete, kezkati... gauzak erdizka dakizkitzutela... edo iturri zikiñetan jakinda... Ib. 93.
Gaizki-esaka asi zitzaien Santxoren mantatzailleeri, itzik zikiñ lotsagarrienak esanaz. BerronKijote 191.
Birao gaizto ta izkuntza zikiñik gure sukaldean utziko ez duan seme-sail eder bat. AtañoTxanKan 130.
azpiadiera-1.2.2.1
(Ref. a personas)."Qui a des mauvaises mœurs. Gizon, emazte zikhina, homme, femme sale, impudique"H.
Elkarren erako mutil lapurrak, ezkondu zikiñak eta dirutsu itsuak. MbIArg I 202.
Iratzarri ta esnatu zen gisa-tzar zikin lotsagabea. MbIArg II 332.
Esta zerua urde zikinendako. (186). LE-Ir.
San Pablok emo eutsan Induljenzia Korintoko gizon zikin edo deshonestuari. CrIc 165.
Ebilli zerate emakume zikin baten arpegian lizuntzen mingain zatarrok. MgCC 255.
Ken zekiola arrika bizia onelako bekatari zikiñari. AA I 570.
Emakume limuri zikin bat, aintzakotzat Parisen ezagutua zegoana. AA II 5.
Igaz itzegite ta beste moduetan zikiña ta desonestoa zana, are zikiñagoa dala aurten. AA III 517.
Asten dira dantzan gabaz neskatilla ta mutil; an izango da kantora zikiñ bat.JJMgBasEsc 109.
Amak balin badire zikhin eta galdu, / itxura baizik hetan ungiak ez badu. HbEsk 173.
Ago ixillik, ama zikiñen umia ago ixillik, andra lotsagabia. Balad 49.
( s. XX)Ire ama ustel zikiñari. AgG 274.
Alper, gaizto, lotsagabe, ordi, zikiñ, lapur, gezurti, Barrabasa. UrruzZer 86.
Urde zikiña, alena, oiugin zun Balendinek sasiartetik. TAgUzt 102.
Zirtzil hastio zikhinak! Tripa ustel beltzak!LfMurtuts 8.
An emakume lastaira zikiñak gero etxekoandre aundik izango ziranak. JAIrazBizia 31.
Marcellen erruz. Urdanda! Urdanda zikiña! MdePr 151.
Azaldu zan guztien aurrean eme zikin bat kantari. AnabPoli 56.
Orain zikina, zitala banaiz / orduan nintzen garbia. ArtiMaldanB 190.
Zikin horrek ene alaba enganatu du. LarzSenper 86.
Bizio horiek onhartzen dituzten gizonak... zerriak baino zikinago dira, zakurrak eta beste kabala likitsak baino herrebesago! ArdoySFran 230.
[Nere senarrak] erriko edozeiñ itxusi, zazkar eta zikiñ naixago dabela bere emazte garbixa baño. EtxbaIbilt 472.
Mingain-luzerik ez da izango apika / eukiko zaituanik zikin-gizatxartzat. "Por home de obras viles y soeces"
.BerronKijote 30.
azpiadiera-1.2.3
(Alma, conciencia, etc.) culpable, pecadora. Gure arima bekhatuez zikhiña. EZEliç 267.
O ikusi albaleitez emen dauden konzienziak, eta zein zikin bidedauden bearbada. SermAN 7.
Sakramentura urreratzen diranean anima ta sentidu zikiñakin. MgCC 172 (
CO 254 arima ta sentidu zikiñakaz
).
Igaroko zara biotz zikin batekin injuriatzera Jesu-Kristo. Ib. 254 (v. otro ej. en la misma pág.).
Eiztari askoren gisan / kontzientzia zikiña. XaEzinB 127.
azpiadiera-1.2.4
Sucio, tramposo, engañoso, fraudulento."Sale, contraire à l'honneur, à la probité. Irabazi, egiteko, egitate zikhina
"H.
"
Joko zikiñakin irabazi zun
"ZestErret.
Tratu zikiñak, usurak, eta tranpak utzitzeko. AA III 514.
Konsideratu zenbat kastigu / etorri diran neretzat, / ezta konbeni pasatutzea / kontu zikiñak garbitzat. Noe 31.
Ministro framazonak, zoinen artean asko abokat txar edo negoziant afera zikhin edo frodazko batzuen egile izanik. ElsbFram 153.
Ago, ago; ez diat hire sos zikinen beharrik, alferra, zikoitza, barea, ohoina... HUZez 60.
Eragabeko ta lege guzien aurrezka edo kontra zijoan auzi zikiña egin eta berak erabaki zuten Jesuseri eriotza ematea. InzaAzalp 67.
Biziyatua zaude zurrutak gañera joku zikiñak. ImazAuspoa 24, 158.
Barriro bere, irabazi yok diru zikiñak. ErkiagBatB 105.
Agintea igarotzen da eskuz esku indarrez, odolez, saldukeriaz edo joku zikiña dela bide. VillJaink 177.
Botereak beti bezala ari dira beren joku zikiñetan. Ib. 178.
Ori eztut siñesten. Ergelkeri ori egiteko, etzuen zuengana goan bearrik. Emen bada gauz zikinen bat eta garbitu bear dugu. IzetaDirG 80.
Guk eztugu beñere boltsa ori ikusi. Yoko zikinetan ari zerate. Ib. 79.
Eni iduritzen, gaxtaginak atzeman estakuruan, aisegi ditutzuela jendeak funditzen, sobera saltsa zikinak muntatzen, batzuetan hobengabeak kondenatzen. LarzSenper 22.
Gitxi izaten ziran [...] alako autarki zikiñak.EtxabuKontu 66.
Apustua beti izan da zikiña, eta izango ere bai. Dirua jokatzen dan lekuan kontuz ibili. Albeniz 139.
Hasten da salataritzan lehenbiziko hartan, gogo onez edo gaiztoz, baina ari ahala gero eta zailago zaio egotzi dioten egiteko zikina. MEIG I 195s.
azpiadiera-1.2.4.1
(Uso pred.).(Jugar) sucio. Ez dirade portatu / jaun oiek nerekiñ, / [...] / goiko Juez aundiyak / danak berak jakiñ, / ari kontuz ekiñ, / zeiñ gabiltzan zikiñ, / testigubak berekiñ, / bildur naiz arekiñ. AzpPr 69.
Oraindaño ez da izan / okerrik gurekiñ, / oraiñ e ez nerekiñ, / baizikan orrekiñ / ori dago zikiñ, / nai badezu jakiñ, / bistara azalduko da / denborarekiñ. Ib. 82.
Apustuetan / zikin zebiltzak aspaldi. OrEus 304.
Baiña legeak asko eskatzen ei eban bera ontzat emoteko, ta premiña barik zikin jokatu eben. EtxabuKontu 69.
azpiadiera-1.2.5
"
Aho zikhineko gizona, homme à la bouche ordurière"Dv.
Cf. AHO-ZIKIN. Nihon ez da gaizkitik beiratzen hobeki, / pilotan hari denak badu lanik aski; / aho zikhina balu, utzia liteke; / bertzen herrunzkaz kanpo, egon behar luke. HbEsk 217.
azpiadiera-1.2.6
Testimoniyoz jarri dituzu / familiako salsak, / mingaiñ zikiña dezun mediyoz / badira naiko mudantzak. TxB I 266 (cf. MINGAIN-ZIKIN).
azpiadiera-1.3
3.(Ref. al tiempo atmosférico). Eguraldi zikiña edo bustia baldin ba zan, [...].ErkiagBatB 17.
sense-2
II .(Sust.).
azpiadiera-2.1
1.
(V-gip, L, BN, S; Ht VocGr 343, Lar, Añ, Arch VocGr 204, Dv (G), H; -kh- SP, Urt I 31, VocBN, Dv (S), H), ziki (R-uzt). Ref.: A (ziki, zikin); Lrq (zikhina); Satr VocP; Etxba Eib (zikiña); Elexp Berg (zikiñ). Suciedad, porquería. "Crasse" SP. "Barreduras, zikin bilduak" Lar Añ. "Ordure" VocBN. "Saleté, ordure, balayure" Dv. "Sukhaldeko zikhinak biltzea eta zikhintegirat egoiztea" H. "Crasse que forme sur la peau la sueur desséchée" Lrq. "Suciedad. Zikinak artua, perdido" Satr VocP. "Zikiñak jan biarrian bizi da, vive que le come la porquería" Etxba Eib. Cf. VocS 139, nota 160 del editor. Khirats eta urrin gaixto lezeko zikhiñena / igaten zaio sudurpill meheetan barrena. EZMan I 105.
Igaran zortziko zikinak / aigardentez tuzie xahatu / bai etare hunat jiteko / egun oroz fardatu. AstLas 28.
Ikusten det zikiñetik eta usteltasunetik datozela gauza nazkagarriak eta gaitz asko. ItDial 38 (Dv zikhinetik, Ip zikhiñatik; Ur loikerijatik
).
Baderra [axeriak] bere xaindean: / zertako guk gibelean / karga alfer hori dilindan? / Zikiñ khentzen hari dela / ezkartza diduriela? / Buztan hau zertako dugu?Gy 69.
Sudur zilhotarik zikiña darian. Ib. 170.
Ez dakite gizonek, emaztek bezala, / zikhin bilhatzen edo aphaintzen oihala. HbEsk 203.
Hortzen eta haginen artean sortzen den zikhinaz. DvDial 36s (Ip zikhiñaz; It zikinkeriaz, Ur loikerija gaitik
).
Zeren zikhinean sortzen diren harrak. Ib. 34 (It, Ip zik(h)inkerian; Ur loikerijan
).
Zikhinak ezartzen du ustelkeria zokho guzietan, osagarriari bide-gabe egiten du. DvLab 215.
Orrazea garbitu behar duzula ezko edo ezti ez diren zikhin guzietarik. Ib. 301 (v. tbn. 45).
[Presondegian]dire gaxtagin handienekin nahas mahas, usainez eta zikhinez nihor ezin dagoken lekhu batean. Laph 96.
Goizero bear diyo / eraso lanari, / zikiñak bildu arte / erri danari. Bil 41.
Erropetan koipia, / zikiña ta kaka. Ib. 131.
A zer mokaruba! zikiñen gurdira botatzeko. AlzSTFer 120.
Basea ta zikiña iruntzi eragin. AgKr 36.
Zikinak janak ginen. Ez atorra bat aldatzeko, ez ur xorta bat garbitzeko. StPierre 23.
Zerk samur-arazten hu? Zikinaren hatzak?Ox 188.
Hiriko zikhinak aski lituzke ontasunetan hedatzea. ZerbMetsiko 324.
Ezin ikusi begiko zikina baiño. FIr 159 (v. tbn. begiko zikina baino [...] en Zait Plat 53 y JEtchep 46).
[Eiheran]dute porroskatzen, erhausten, garbitzen bere zikinetarik lur xuria, igortzeko gero Limoges-hirirat, porzelenakien gei. JEBer 8.
Beien edatekoa lezateke loitu / ur-joanak zikiña bosatzen ezpalu. OrEus 14.
Orrela beti daiteke / arlote gure etxea, / zikiña, atza, zolda, partza, / ta beste jendaki txêa. Ib. 66.
[Txerria] urratzean, jario bai laite zikiña, / esterik lêr ez daiten, erna da arakiña. Ib. 136.
Mutiltxoaren mukien eta zikiñaren nazkarik gabe, mosu mardul bi egotzi ziozkan. TAgUzt 156.
Iturrira eraman zun aurpegiko zikiñak garbitu ta odol-jarioa geldieraztera. Ib. 242.
Bertze mihikuek ez dute horren zapeta zolako zikina ere balio. GuilsouGH 1951, 97.
[Ene senarra ta anaiak] aintziretara joan dira gaur beren zizpekin, esan nahi baitu zikin ederrik egingo dutela nere gaixo oin-oihaletan. MdePr 98.
Autsak arrotzen eta zikiñak garbitzen. NEtxAntz 74.
Lurrean egozan orri, papertxu, saskara, zikin eta bizarrak bira-biraka. ErkiagArran 161.
Zikiña ta zaratea besterik ez daukan burdi astun orretan. ErkiagBatB 45.
Joan ziren azkenean gure Españolak, Amboineko portuan bere zikinak utzirik, bihotza garbiturik, gogoa arindurik. "Leur crasse"
.ArdoySFran 193.
Gure etxeak andre baten eskua bear du; bestela, zikiñak jango gaitu. NEtxLBB 157.
[Errekak] fabriketako zikin / askorikan gabe. UztSas 357.
Antxe, lepoa edo bizkarra okertuta, jo ta jo zikiñez beteta. EtxabuKontu 120.
Dana dala, aste batzuk igaro ziran Villel-en, egoera nazkagarri batean, zikiña nagusi. AZink 113.
Lasto, auts da zikiñez betetako zaku bitan. Gerrika 103.
azpiadiera-2.1.1
Arpegiko narrua ez yakiñat garbitu yonentz, baiña miinganeko zikiñak onezkero aldendurik izango yonaz berbearen berbeaz. ErkiagArran 138.
azpiadiera-2.1.2
Xerriak zikhinetan atzematen ditu gauza onak; bainan berak ez du zikinean lakhet. DvLab 279.
azpiadiera-2.1.3
Mancha.
"
Zikhin bat baduzu soinekoan lothua, vous avez une malpropreté qui s'est attachée à votre robe"H.
Aurrak ere orixe egiten du bere soiñekoan zikin bat oartzean. Zikin ori gorde ta ezkutatu al duan bezin luzaro. VillJaink 58.
azpiadiera-2.1.4
(Como primer miembro de comp.). Aberezainak thorra betza lasto zamuka batekin abereak eta urez garbi; [...]. Gero askatik khentzen ditu zikhin phorroska guziak. DvLab 226.
Eleiza ortako pasada eginda / eseri ziran soruan, / beren burubak errespetatzen / aundimendiyen moduan; / [...] / zikiñ mantxarik etzan arkitzen / oriyen belar onduan. Xe 312.
Baien gañetik, ura gelditu gabe lur eta zikiñ-zantzu guztik kentzeko. JAIrazBizia 84.
Gorputz guzitik, iguin egiterañoko izerdi ta zikin usaia zerion. EtxdeAlosT 55.
Ez dago munduan gizonak neurtzeko bae edo galbai bat baiño: daukana eta ez daukana, uruna ta algotza, emoia eta zikin-autsa. ErkiagBatB 140.
azpiadiera-2.1.5
(V-ger, G-to, B ap. A). "Maleza de un campo" A. Hori egiten da ondoa barna duten lur gizen, zikhin ekhartzaile-handi direnetan. DvLab 36.
Iraul zazu laster lur hura. Hilen dira belharrak eta geroko uztak zikhin guti izanen du. Ib. 26.
Landari ematen diozu arhaldi bat atheratzekotzat ongi zikhinak oro. Ib. 32 (v. tbn. 330).
Alor edo landa batean zikina garai dela adierazteko: "Zikinak galdu gu, zikinak jana du". FIr 158.
Gaztandiak galdu ziran; ariztiak gaizki zebiltzan; txillarra, sasia ta zikiña ugari ta indartsu. Munita 63.
Belarrak eta zikiñak kendu udaran. Ib. 41.
Sasi, ote edo beste zikiñik agertu bada itai edo segaz garbitu. Ib. 60.
azpiadiera-2.2
2.(Uso fig.).Indecencia, obscenidad; abyección, ignominia."Souillures morales"H.
v. zikinkeria. Iauna, khen dietzadatzu gogoetako harrak, / [...] eta dietzakidatzu xahu falten zikhiñak. EZMan I 10.
Purgatoriora zikhiñen xahutzera. Ib. 58.
Zuk xahutu behar tutzu munduaren zikhiñak. EZNoel 60.
Hala badire presuna batzuk zerukotz desira beroak ditustenak; ordean estire osoki garbi afekzione humanoen zikhiñetik. Ch III 49, 2 (SP haragizko pasionearen tentamendutik, Mst aragiaren tentazionerik, Ol aragi-irritsetiko ziltzarik
).
Graziaren ur harrek garbitzen ditu arimako zikhinak. Jaur 143.
Aingeruak garbirazi zuen eta zerurat eraman, begiak itsuturik: erran beza gero norbaitek zikhinak garbitzen direla eta gaxtaginak itsutzen! HbEgia 74.
Dena hasgarrikeriaz eta bere linburkeriako zikhinez bethea. DvApoc 17, 4 (
TB, Ur (V), Echn zikinkeria
).
Ez da nihor bekatuaren zikinetik garbi. Lap 137s (V 63).
Jesus maitia amoriuaz / daukagu guri begira, / garbitutzeko otsegiten du / animan degun zikiña. PE 30.
Bizkitartean haur gehienen baithan erlisionezko sinesteek jakitatearen irakaspenak ezti ditzaten, iragaz, beren zetabean zikin larrienetarik bederen garbi. JEBur 55.
Zure grazi ugariz ametsetako nere zikin lizunak itzaltzeko. OrAitork 279.
Arimeari buruz, errudunak autor-entzuleari egiten deutsan agerpen sakona, zikin, oben, utsegite ta ugarrak guztiak zintzo zintzo azalduaz. ErkiagBatB 195.
Ikusagun lehenbizi denen gaitza, gaitz soziala. Kondairako edozein garaian aurkitzen ditugu desordenuak, zikiñak, usteldurak. VillJaink 179.
Euskaldunok etziegu bildurrik gordinkeriei, baiña zikin-aldetik jo bearrean, gai orrek duan alderdi parregarriari begira oi zioagu. NEtxLBB 120.
Auxen da Grisostomo, gorputz, buruko argitasunean besterik gabea, plaza-legean bakarra, jendetasunean geiago-eziña, [...] zikiñik ez dun alaia. "Alegre sin bajeza"
.BerronKijote 150.
Orrek zikin guztiok egiak dirala dakienik badago. Gerrika 234.
azpiadiera-2.3
3.Cf. VocNav: "Ziquiña [...] o ciquiña, envidia. Ese crío le tiene ziquiña a su hermanica (Aoiz, Zona de Sangüesa, V. de Urraúl)".
azpisarrera-1
AHO-ZIKIN.
azpisarrerakoSense-1.1
a)
(-zikhin L, BNc, Sc ap. A; agozikin B ap. Izeta BHizt2). "Indecente, obsceno" A. "Cualidad de la persona malhablada. Au agozikine, zazi begien bistetik!" Izeta BHizt2. Aozikin lotsagabe ori! nor bezten dukala dirudik, nerau agure au, ala erori?ZaitSof 134.
Gorri omen zan batek apaiza eskatu, ta txapelgorri ago-zikin batek: "Apaiza diok? [...], oa ipernura berela". OrQA 81.
Asi Aristotelestik eta Xenofonte ta Zoilo edo Zeuxisengan bukatzeko, bata ao-zikiña ta margolaria bestea izan baziran-ere. "Fue maldiciente el uno"
.BerronKijote 18s.
azpisarrerakoSense-1.2
b)(auzikiñ G-goi ap. AEF 1955, 114). "Estomatitis (aulearra o auzikiñe). Los pastores rarísima vez se dan cuenta de la existencia de esta enfermedad en las ovejas" AEF 1955, 114.
azpisarrera-2
XIKIN.
azpisarrerakoSense-2.1
a)
(B ap. A; -kh- BN-ciz, Sal ap. A; VocBN, H). (Forma con palat.). "Sale. Ce mot s'applique à une personne ou à une chose petite et sale" VocBN. "Forme diminutive [...]. Haur xikhina, enfant malpropre. Zoaz hemendik xikhina, allez-vous d'ici, petite sale" H. "Sucio" A. Musu, jasta, murtxa, milika, ausiki, xurga, hunki, pereka, tinkatze, borroka, kutsatze bitxi bezain xikin. JEBur 110.
Bere galtza ederrak dena ixtil eta lohi dituela. [...] jo eta zafra emaiten da hor, ziliporta khentzen! [...] Ixtil xikinak ez nahi joan!BarbSup 46.
azpisarrerakoSense-2.2
b)Vil, despreciable.
Haurra baino haurrago [izan niz], ez ohartzeko lapur xikin batzuen lehia gaixtoari. JEBer 25.
Euria zen. Euri xikin bat txirtxirika. Herr 7-5-1959, 4.
Zirto batzuk irria jaliko dautzute... Irri mehar xikin bat, edo berdin larri bat. Herr 1-3-1962, 4.
Hozkia ematen dit esaldi honetan sumatzen dudan kristau xikiñen konpasio nazkagarri honek!PPerHarrip 70.
Burua eta bihotza tipiegiak eta xikinegiak dira: pentsamenduaren hunkipen eta huskeria batzuk baizik ez dituzte berenganatzen. Ib. 49.
Irria, moral xikiñez betetako presak izaten duen sangragera baizik ez da. Ib. 74.
azpisarrera-3
ZIKIN-ARTE . (En casos locales de decl., en sing.).(Entre) suciedad, (entre) porquería.
Zarma-kankarruetan eta olezko kaixetan, zikin-artean al dana bananduten: janariak, ogi-zatiak, eta abar. Txarrientzat eroateko gero. ErkiagBatB 129.
Etxeko guziak lanera irtenak zirala, mutikoa zikin-artean arkitzen zuan autsez eta muskeraz ederki ornitua. NEtxLBB 29.
azpisarrera-4
ZIKIN-HATS. "Adiposus, squalidus, zikhintsúa, lizun hátsa, satsúia, zikhiñ
"Urt I 177.
Salomonek bere azken egunetan bere aisia, alferkeria ta atsegin itsusi zikiñ-atsakin galdu zuan Jainkoak emanikako jakinduria. Ub 43.
Zer negargarria Jesusen arpegi ederrean esku-tzar zikin-ats hura ikustea!Lard 446.
azpisarrera-5
ZIKIN-AURKI. "Zikinen saila, multzoa adierazten du"ZestErret.
azpisarrerakoSense-5.1
"
Zikiñaurkiyak [="gehien ikusten den zikina] kendu ta poltsa hontan sartu
"ZestErret.
azpisarrera-6
ZIKIN-BERBETA"Berbeta zikina edo. Plazentziakua e, zikin-berbeta bat dok aura Plazentziakua
"ElexpBerg.
azpisarrera-7
ZIKINDUN. Que tiene (...) sucio.
Atso gerri lodi, gonamotz, esku zikindun batek. AgKr 12.
azpisarrera-8
ZIKIN-ESTALI (V-gip, G-azp-goi-to).
Ref.: Or Eusk 1926 (3-4), 45; JMB At; Elexp Berg; ZestErret. "Zikiñestali, vestido sufrido para las manchas. Soñeko o(r)i zikiñestalie da, ese vestido es buen 'disimula-manchas' (G-to)" Or Eusk 1926 (3-4), 45. "(G-goi), disimulo, disimulado" JMB At. "Se dice, sobre todo, de la ropa de color sufrido en la que no se notan las manchas. Jertse au kentzeke darabitt, ain da zikiñestalixa eze" Elexp Berg. v. LOHI-ESTALI.
azpisarrera-9
ZIKIN-GABEKO.
Limpio, incontaminado. Londres, Paris eta beste uri nagusiak, erri-barruan eta inguruan, zuaizti aundiak dauzkate, beren biztanleak iragazi-ta, zikin-gabeko aize garbia arnastu dezaten. Munita 140.
azpisarrera-10
ZIKIN-IHESLE.
Detergente. Zikin-iheslea hartu zuen eta hasi tapizen garbitzen. GH 1973, 279.
azpisarrera-11
ZIKIN-MIKIN.
Condimento, especia (?). Aztezkenian zien herrirako niz, eta eguerdiko phausa aldia zien etxian egin nahi nuke. [...] Beste deus hanbatekorik ezpada ere, diphiñan antzera azpi bat badikeizi, bere zikhin-mikhinekin. Lander(ap. DRA
).
azpisarrera-12
ZIKINPE(En casos locales de decl. sing.). Suciedad, lugar sucio. Laborariak nagikeriaz uzten ditu abere azpiak, aski maiz atheratu gabe. Ez axolakeriaz uzten ditu idiak eta behiak zikhinpean. DvLab 153.
Garbitasuna ez da beraz gauza bat alferra. Baldin gu ere bethi zikhinpean egon bagindedi, ontsa othe ginaizkete? Ez naski. Ib. 215.
Xerriak ezen lakhet du zikhinpean. Ib. 279.
azpisarrera-13
ZIKIN-POTO.
Cubo de basura. Norberari atsegin ez jakozanak, idazlanak zikin-potora botatzea be, demokrata lez jokatzea ete? Agur 21-7-1973 (ap. DRA
).
ZIKIN ZAR.
"Zikin zarra! Exclamación como la de ¡cochino!, para mostrar disgusto del deshonesto o de quien alardea de alguna cosa repugnante. Zikin zarra! beiñ ixilduko balitza!" Etxba Eib.
azpisarrera-17
ZIKIN-ZULO.
Letrina. v. zikintoki. Ez al duzue ulertzen ahotik sartzen den guztia sabelera doala, eta handik zikin-zulora botatzen dela? IBkMt 15, 17 (He sekreta, Dv zokho, Ur toki ezkutu, Echn, Hual leku sekretu, Ol, Ker sastegi, Leon ongarri-zilo, Or simaurtegi, IBe komun-zulo
).