1.
(G, L, B, Sal ap. A; SP, Urt I 121, Ht VocGr 405, Lar, VocBN , Dv, H, VocB ; -kh- Lecl). v. mosko . Punta. "Izkilinba mokoa, pointe d'aiguille" SP. "Mihiaren punta edo mokoa, le bout de la langue" Ib. (s.v. mihi). "Pico de jarra" Lar. "Morrico o el último extremo de una cosa. Sudur moko, punta de la nariz" VocB. Busta dezan bere erhi mokoa urean. LçLc 16, 24 (He, Dv moko; TB punta, Ol erpuru, Ker ertz, IBk, IBe mutur).
[Ugatzen] mokoetan xartaturik / koralez bi mohuri. OPo 37.
Ezen nola ezelentago baita eztia biltzen denean lore hoberenen mokoetan. SPPhil 283.
Dithi-mokoaren gaiñean. HePhil 503.
Ez dituzte nahi higitu bere erhi mokuez. SalabBNMt 23, 4 (EvAN punta).
Aski da bixikari mokoa haixturrez moztea. DvLab 291.
[Xerthoen] mokoak lur gizen puska batean sarthurik. Ib. 383.
Orratzaren mokoaz. DvDial 23 (It musu, Ur punta, Ip mosko).
Erori zitzaionean sudur mokorat hezkur erdi ondu bat. HbEgia 31.
Zorroa du biribila, moko meharra [xahattoak]. ElzbPo 206.
Beharriak fletxa batez zilhatuak zituzten, fletxaren mokoa beharritik goiti zagoelarik. Prop 1897, 19.
Zurezko askaño baten mokotik haratxago da erortzen xurruta. JEBur 35.
Santak zuti daude ontzi-mokoan. 'Sur la proue'
.OrMi 148.
azpiadiera-1.1
Endelgatzen düt Kontrizioniak izan behar diela bihotzian, eta eztela kontentatü behar haren akto baten egitiaz ezpaiñ-mokoz. CatLan 147.
azpiadiera-1.2
(A, que cita a Mic). Carámbano. --Señale ona. --Zena, xauna? --Leien mokoena. Mic 12v.
azpiadiera-1.3
Punta, lengua de tierra. Santa-Mariako mokoa, irla handiko moko eguerdi alderat gehienik atheratzen dena. Prop 1898, 32.
azpiadiera-1.4
"
Elorriak lendanik mokoa zorrotz (AN), muy temprano se descubren las inclinaciones de cada uno"Aq(pág.) 63.
azpiadiera-1.5
"(Tomar el) rábano por las hojas, kriselua mokotik
"Lar.
sense-2
2.
(L ap. A
; H). (Un) poco, (una) pizca. Atsegindasun mokho bat ere gabe. Ax 505 (V 325).
azpiadiera-2.1
Hitz moko bat asko da haren zaurtzeko eta minki ofensatzeko."Faciliter verbo movetur vituperationis."Ch III 46, 3 (quizá podría interpretarse como adj., con el valor de 'punzante' vel sim.
).
sense-3
3.
(V-och-gip, G, L, B, BN, S; SP, Ht VocGr 332 (-kh-), VP 63r, Lar, Añ (G), Arch VocGr,VocBN, Dv, H)
Ref.:
A;
ElexpBerg
. Pico de ave."En V-och aún se usa, pero concretándolo al pico de la becada (sorda)"A.
Cf. Echaide Orio 126. Tr. No se documenta en textos vizcaínos ni suletinos. En DFrec hay 4 ejs.
Xori beltz batzuk zeiñak baitute moko luxea. INav 120.
Sartu zion kurulloak bere mokoa eztarriraño. VMg 8.
Anzarak nai du beti mokoa iduki bustian. AA III 375.
Kantatzeko idiki ondoren mokoa. ItFab 259.
Gasna bat mokoan. Gy 1.
Olibo-adar osto berdeduna mokoan zuela itzuli zan [usoa]. Lard 9.
Orhe hori mokotik sartzen zaiote. DvLab 290.
Baldiñ ez badiozu [xoxuari] / mokorik moztutzen. JanEd I 62.
Mokua ebakita mutu dedan jarri [zenbait txori]. ABAmaE 405.
Lumapean mokoa gordeta. AgG 282.
Moko hura hegalpean. Ox 127.
Loro-mokoa. JMBELG 38.
Lênengoz atera nun kabitik mokoa. OrEus 251.
Egaztia mokotik zintzilik. AnabPoli 25.
Oiloek, guk sudurretik bezala, gauzak mokotik senditzen dituzte. LarzSenper 74.
Arantza bat mokoaz ateratzen dio. NEtxLBB 130.
Xori pareak ikusten ziren bel'izpi bana mokoan. XaOdol 197.
Txakurrak [ollagorra] ortzetan artu ta bere moko luzearekin eskura dakarkidala. AtañoTxanKan 208.
Ontzak besoa mokoarekin jotzen ziola. BBarand 40.
v. tbn. Izt Po 166. Hb Egia 140. Arr GB 60. Sor Bar 16. Jnn SBi 116. Zby RIEV 1908, 767. Iraola EEs 1913, 181. Noe 126. Altuna 22. Jaukol Biozk 12. Etcham 169. Ldi BB 164. EA OlBe 12. Zerb IxtS 14. JEtchep 26. Gazt MusIx 193. Ibiñ Virgil 108.
azpiadiera-3.1
Suge gaixto bat mokoa pozoaz betherik. TtOnsa 139.
azpiadiera-3.2
"
Mokoa urean, amuser avec des promesses"HbGH 1929, 84.
sense-4
4.
(AN-larr ap. AspLeiz2
; Lar, H) . (En contextos peyorativos).Lengua humana.
"Pico, boca de hombre"Lar.
"
Emakumeen moko zorrotzetik Iaungoikoak begira nazala
"H.
"Lengua. Moko zorrotza, lengua hiriente"AspLeiz2.
Cf. infra MOKO-BIPIL, MOKO-MEHE (c). Hauk dira amurusen adineko adiskidetasunak, zeinek ezpaitute oraino bertuterik luman eta illetan baizen, ez eta iujeamendurik mokoan baizen. SPPhil 285.
Oh! baiña hirur mokoak / eztire hoiñ labur ez gelditzekoak. Gy 200.
Goizean ibilirik sobera mokoak [emazteak]. HbEsk 228.
Errak, to, apez-jalea, / mokoa duk xorroxko!Etcham 52.
Aphaldu beharko dik ba oraino bere andere moko hori. LarzIru 132.
azpiadiera-4.1
Ezpaiñez ezin eta zangoz nai du moko. "Se expresa con los pies"
.OrEus 25.
sense-5
5.(Ref. a la cara de una persona, usado en tono despectivo o humorístico).Cf. Moko, Indalezio Moko, apodos de Bilintx (in Bil 12). Atso arren mokua ikusteko ixpillu-atzeko aldia're naikua dek!AlzSTFer 123.
Mokua zorroztuta. AzpPr 48.
Arpegiyaren ordez / esanaz mokua. Ib. 74.
Mokua luzatu-ta, antxeta bezela. InzagRIEV 1923, 504.
Beintzat [mutillen atzetik ibiltzeko] aukera izango genuke: non gure gogoa an geren mokoa. Nik neretzat bazekiñat nor mokoratuko nukean. AnabUsauri 87.
Moko estu, begi-pinporta, ezpain motx oiek ere. NEtxAntz 75.
Eta neskok, mutillen aurrean mokoa arro-arro jasotzen. NEtxLBB 146.
azpiadiera-5.1
Cara dura, desvergüenza."Visage déluré. Ikhusi duzu andre horren mokoa, avez-vous vu le bec de cette dame!"Lh.
azpiadiera-5.2
(AN-larr). "Cara seria. Ori emakumearen mokoa!
"AspLeiz2.
sense-6
6."
Elizaren mokoan ezarri dute orena, on a mis l'horloge sur la façade de l'église"Lh.
azpisarrera-1
BATEK MOKO ETA BESTEAK MOKO(G-azp ap. Gte Erd 150). (Estar, etc.) riñendo, discutiendo.
azpisarrera-2
IPURDIZ MOKO.
Dando la espalda. Ipurdiz moko diradenean. OrEus 395.
azpisarrera-3
MIHIAREN MOKORAZ GERO.
"Mihiraz gero, mihiaren mokoraz gero gibelatu dut, après m'être venu sur le bout de la langue, je l'ai retenu" SP (s.v. mihi).
azpisarrera-4
MOKO-ALDE.
v. mokalde.
azpisarrera-5
MOKO-ARRAIN.
"Centrina, moko arraña, puntarraña" Urt IV 403.
azpisarrera-6
MOKOA SARTU.
Entrometerse. "Zergatik zuk sartzen duzu mokoa bertzeren egitekoetan? pourquoi vous mettez-vous (entrez-vous) le bec dans les affaires des autres?" H.
azpisarrera-7
MOKOAZ HAIZERA.
"Pico a viento" Lar.
azpisarrera-8
MOKO-BEGIAN.
"(R), [...] a punto de evacuar o huevos o excrementos" A. v. MOKO-MOKOAN (c).
azpisarrera-9
MOKO-BELAR(Lar Lcq 60 A, H (-lh-); mokobedar LandHizt 371). Geranio. "Pico de cigüeña, mokobellarra" Lar. "(Geranium), geranio", "(Erodium ciconium), pico de cigüeña" Lcq 60. Itxuratik hartzeko, mando-perresilaren ahaide hurbila ditake moko-belharra. ZerbGH 1931, 324.
Mokobelar gorriek. AmezPlat 26.
azpisarrera-10
MOKO-BIPIL.
Mordaz, de lengua afilada. "Bon-bec, moko-biphil" T-L. Apho, mutxurdin, moko-bipila!ElzbPo 208.
Gaxuxa moko biphil, Gaxuxa kokina. Ox 164.
azpisarrera-11
MOKO-BIHUR.
"Avocette" Dass-Eliss GH 1925, 97 Lh.
azpisarrera-12
MOKO-FIER.
Soberbio, arrogante. Oilanda gazte moko fier bat. (In Etcham 34
).
Moko fier bat bethi bai, bere familiaren ohoreaz ezinago hartua. LfELit 318.
azpisarrera-13
MOKO-FIN.
Exquisito con los manjares. "
Hemen gure mokofiña! Hau Maria Kristina bialdu berko deu
"ZestErret.
Noizik beinka aiñ gustora gora-jasotzen zuan zatoa, inbidia lezaiokean baita Malagako ardo-zalerik moko-fiñenak ere. BerronKijote 97.
azpisarrerakoSense-13.1
(Fig.).Refinado. Bainan aho-xuri eta moko-fin horien kontra altxatu ziren [...]. Sustatu zituzten orduko bersulari xaharrak. LfELit 349.
Gozamen estetikoaren neurketa zehatza gu baino mokofinagoei utzirik. MEIG IV 75.
Uste gabean or altxa zaie ollagorra [...]. Perikok bi tiro bere eskupeta laputxekin, da moko-luzea osasun ederrarekin aurrera. TxGarmBordaB 21.
azpisarrerakoSense-22.2
b)Hablador, charlatán; entrometido.
Cf. Gy 181: Mokolux "Caquet-bon-bec", usado como nombre. Hirur neskatila pasatzen baitziren, / nola, ohi bezala, mokoluze ziren. Gy 200.
Ema moker, zikoitz ta mokoluzea. "Querelleuse, avare et jalouse"
.Ib. 203.
azpisarrerakoSense-22.3
c)MOKO-LUXE. Cariacontecido (?).
Begira Horn gizagaxoa, bakar-bakarrik, moko-luxe, erromazale otxan bati dagokion eratasunez. LdiIL 23.
azpisarrerakoSense-22.4
d)"
Mokoluxe, de cara delgada"(G-bet)
azpisarrerakoSense-22.5
e)"Sagar-mota. Kolore horia du. Forma aldetik, txurten aldea zabalagoa du beheko aldea baino"ZestErret.
azpisarrera-23
MOKO-MAKUR.
"Bec croisé (le). [...] Ez du ere eskuaraz izenik. Zer zaioten asko eta askori galdeturik moko-makurra deitzen dugu" Dass-Eliss GH 1923, 759.
azpisarrera-24
MOKO-MEHAR.
"Dícese de la persona de cara delgada. Neska moko mearra ta susie" Izeta BHizt2.
azpisarrerakoSense-24.1
"
Mokomiarra, apodo que los chicos de Vera de Bidasoa dan a los de Lesaca"VocNav.
azpisarrera-25
MOKO-MEHE.
azpisarrerakoSense-25.1
a)De pico estrecho. Jakiña da zigoña / dala egaztia, / lepa luze, moko me, / andi, beltz-zuria. ItFab 86.
azpisarrerakoSense-25.2
b)"Friand"Hb.
azpiadiera-2.1
Refinado.
Diren bezalako gizun müthür zuri eta emazte moko mehiak! Hola deramate gure üskara zaharra gabetzera bere hitz eta hizkuntza üskaldün güziez. ArmUs 1900, 64 (que cita --evidentemente no de forma literal-- a un autor labortano, a quien se debe probablemente la forma moko en lugar de la suletina mosko
).
Emazteki moko mehe bat hurbiltzen zako: Mariaren haurretako buruzagia. ZerbIpuinak 129s.
azpisarrerakoSense-25.3
c)Mordaz, de lengua afilada.
Andre moko mehea joko ginuen zuek eta guk. BarbSup 43.
Bein, emazte moko-me bati, irriz eta bozik galdeka ari nintzaiola gogoan-beartu bide zen eta neri: "Ba, orrek bizkarra mearra duenean, zabala du". FIr 156.
azpisarrerakoSense-25.4
d)(Sust.).Gorrión.
Argi-urratzean moko-meeak asten dire kantari. "Becs-fins"
.OrMi 67.
azpisarrera-26
MOKO-MOKO.
Riñendo, discutiendo. Bátak itzbát, bérzeak berzebát kóleran moko moko dá nola fú ta fú emátea itxekitzekó yago kolerain súa. LEMatr4 533.
azpisarrera-27
MOKO-MOKOAN.
azpisarrerakoSense-27.1
a)En la misma punta.
Arbola landatzerakoan, kapeta moztu izan zaio eta muthur hartan egiten da bethi usteldura zerbait; beraz, moko-mokoan uzten balitz adar luzagarria, zurak begira lezake dainu bat. DvLab 351s.
azpisarrerakoSense-27.2
b)
En la punta de la lengua. Cf. H: "Mihiaren moko-mokoan nuen, j'allais le dire, je l'avais tout au bout de la langue" H.
Zuri esateko mokomokoan neukan. JAIrazJoañixio 16.
azpisarrerakoSense-27.3
c)"(G, L, B, BN), a punto de evacuar o huevos o excrementos"A.
azpisarrera-28
MOKO-MOTX.
"Mokomotx, bec court" Hb.
azpisarrera-29
MOKO-OKER.
azpisarrerakoSense-29.1
a)(Adj.).De cara torcida.
Zer, ni Moko-okerra? Zuri bai iruritu, oker begiratzen dezulako!PArt(
inBil 174
).
azpisarrerakoSense-29.2
b)(Sust.).Piquituerto.
Moko-okerra eristen dautsogu geuk be, mokua (pikua) oker ta itxura onian daukolako sagarrak atrapau ta birrinduteko. AltunaEuzk 1930, 503.
Txori kaiolaz beterik dago, ainbat txori politez beteta: kanarioak, txontak [...] moko-okerrak, sosuak [...]. AlzolaZArg 1957, 249.
azpisarrera-30
MOKO-PUNTA.
"Acumen rostri" Urt I 121.
azpisarrera-31
MOKO-PUNTATU.
"Acuminare, [...] puntamokotu, mokopuntátu, ahozorroztu" Urt I 123.
azpisarrera-32
MOKO-UKALDIKA(BN-arb ap. Gte Erd 156). A picotazos. Nahi ziozkolakotz atheratu [beleak] begiak moko ukhaldika. JnnSBi 153.
azpisarrera-33
MOKO-HUTS.
azpisarrerakoSense-33.1
a)
(Lar, Hb (-ou-), H).
"Picotero, hablador"Lar.
azpisarrerakoSense-33.2
b)"
Mokohuts, qui n'a que le bec, maigre"Hb.
azpisarrera-34
MOKO-HUTS UTZI.
Dejar a dos velas. Ea areri neska kendu ta arrotza moko-uts uzten zuan. AnabDon 45.
azpisarrera-35
MOKOZ.
azpisarrerakoSense-35.1
a)Hablando, murmurando, criticando.
Artean, garbariek lanen aringarri / irauli dute lurra mokoz oni ta ari. OrEus 105.
azpisarrerakoSense-35.2
b)Berêla mutil gaztea gelditu da mokoz. "El mozo conductor para de repente"
.OrEus 54.
a)(L, BN ap. A; SP, H). Frente a frente; enfrentadamente.
"Bec à bec"SP.
Eztu erraiten harmetan mokhoz-mokho iar gakitzala [bekhatuari]. Ax 398 (V 259).
Zer-dana ta iduri duena mokoz-moko daude, baita iakitea ta ustea ere buruz-buru daude, alegia. ZaitPlat 46.
Latz eta sakatz bizi ziran erri aberats artako eguaro iori ta oparoan, beste erritarrekin mokoz-moko. Ib. 14.
azpisarrerakoSense-40.2
b)Codo con codo.
Lênengo txanpan alde egin nai, ta / iru [ontzi], mokoz moko, doaz. OrEus 393.
azpisarrera-41
MOKO-ZORROTZ (V-gip, B, BN).
Ref.: A; Elexp Berg. "De mal genio; litm., de pico afilado" A. "Gure amak eta sarrittan e oillar mokozorrotza dok ori burrukarixa ero baldin bazan" Elexp Berg.
azpisarrera-42
MOKO-ZURI.
azpisarrerakoSense-42.1
a)(Lc, BNc ap. A; -xuri Lh)."Persona que sólo sabe comer lo mejor"A.
Usoak [...] moko-xuriendako. BarbPiar I 127.
azpiadiera-1.1
(Fig.).Refinado, de gusto exquisito.
Ez duzu moko-zuri [Rabelais]. ZaitEG 1954, 93.
SUDUR-MOKO(L ap. Lh; Urt). "Acumen nasi, [...]sudur mokóa" Urt I 121. "Bout du nez" Lh. Erori zitzaionean sudur mokorat hezkur erdi ondu bat. HbEgia 31.
azpisarrera-44
ZOKO-MOKO.
azpisarrerakoSense-44.1
a)(L, BN, S, R ap. A; H).(Sust.).Rincón.
"
Zokho-mokhoak, cette locution s'emploie au pluriel, au propre et au fig.; les coins et recoins. Etxeko zokho mokhoak bilhatu eta eztut galdu dutana aurkhitu, ayant cherché dans les coins et recoins de la maison, je n'ai pas trouvé ce qeu j'ai perdu"H.
"
Zoko-moko guziek (L, BN, S, R), todos los rincones y escondrijos"A.
Orduan Jerusalemeko soko-moko guziak miratuko dira argiak pitzturik. SPImit III 43, 2.
Zoaz zure konfesora gana, zabal diozozu ongi zure bihotza, erakus diotzotzu zure arimako zoko-moko guziak. SPPhil 488.
Frantziaren zoko-moko guzietan. HUZez 121.
Arnegiko zubitik Gainekoletaraino errekako zoko-moko guziak ezagutzen zituen. Zub 21.
Harritzeko izanen zen Azkaineko zoko-mokoetan ez baginu lamina ixtoriorik kausitu. ZerbAzk 98.
Zoko moko guziak oihanez estaliak ziren, udan dena putzuka pherde, neguan hezur eta larru. JEtchep 15.
Eta Nola-ri buruzko zoko-moko guztiak argituagatik. VillJaink 62.
Holako jendeketak baditu Indiak zoko-moko denetan xinaurriak bezela tristi-trosta ibilki. SoEgHerr 17-12-1964, 1.
azpisarrerakoSense-44.2
b)(Adj.).Apartado.
Badakizue badirela anhitz pilotari edo pilotarien adixkide, herrixka zokho-mokho guzietan. SoEgGH 1960, 283.
azpiadiera-2.1
(Usado como apodo). Arrano-jale Biriatuko, / Ikatz-egile Sarako, / Belaun-buru handi Senpereko / Zoko-moko Azkaineko. ZerbAzk 98.