Tr. El primer testimonio corresponde a Lizarraga de Elcano (xabon en el manuscrito y jaboi en la edición de Iturriaga). La forma mejor documentada es jaboi, empleada por autores meridionales. Hay también jabon en Txirrita (rimando con gona ), saboi en Orixe (saboi-askillo ) y txaboe en Erkiaga. Al Norte sólo se encuentran las formas suletinas xabo y xabua (det.).
sense-1
1.
(R; Chaho, H(S), Lh),
jaboi (V, G; Añ),
jaboe (V; Lar, H(s.v. saboia)),
xabon (B, Sal, S; ZMoso 68),
jabon,
xabo (Lh; xaboa det., H (S; s.v. jaboa)),
xabu (S; Chaho(S), H(S)),
xaun (BN-baig),
txaboe (A),
txaboi (V, AN; Lar, Añ),
saboi (H),
saboa ((det.).SP, H),
jaboa (H(det., V, G)),
sabona (G-nav),
sagona (G-nav)
Ref.:
A (jaboe, txaboe, xaboi); Lh (xabu, xaun); Lrq /šabũ [oxítona]/; Ond Bac (sabona); Iz Als (sagoni); Etxba Eib (jaboi); Izeta HiztB2 (xabona); Elexp Berg (jaboe). Jabón."Xabón"Lar, Añ.
"
Jaboiak urrindu dittu gaitz asko
"Etxba Eib..
"
Eskuek ongi garbitu xabonakin
"Izeta BHizt2. v. salboin..
Garbitzekó oiál agitz mantxátua, eztá áski pasátzea ureán arín arína, beárda lixua óna, autses, ur béros, xabónas igórzis óngi. LEUrt(ms.) 81v (ed. 1846, 227 jaboiez
).
Onek ez du jaboyik ikutu egin zanetik. SorAuOst 94.
Marseilla deitzen den hiri handi batetan fabrikatzen die xabua. Eskual 24-4-1908 (ap. DRA
).
Munduko xaboak eta hurak oro / Bildurik ere, eztiek xurituko / sortzez beltz dena, Bohame ala Morro. AndurainUskIb 39.
Kamixa zarra, zikiña gona, / garbitutzeko falta jabona. TxB 56.
--A, ago pixka bat. Yantzi guziak artu ditun? --Bai, andre. --Jaboia ere bai?TPKattalin 189.
Jaboi-puska listari batekin lotuta. AnabUsauri 105.
Miesa-erropa zuriak txaboiaz edo kuztoreaz garbitu. ErkiagArran 134.
Lukainka, jaboi kaja ta babarrun zaku gañean exerita. UgaldeIltz 45.
Txaboe idorra, labain eta ipizki txikia. ErkiagBatB 122.
Aurreko gabean, gorputza jaboiaz ondo garbitu, ta beatzetako azkazalak moztu zizkidan amak. OskKurl 82.
Jaboi asko miñin eta ezpanak zikin. (V-m). EZBB II 7.
Errekara joan bear gero, jaboiarekin erropa dana garbitzera.BAyerbe 153.
v. tbn.
Jaboi: Azc PB 360. SM Zirik 115. Salav 59. JAzpiroz 130. Zendoia 209.
sense-2
2."
Txabũ (S), adulación"A.
azpisarrera-1
XABOI-APAR.
v. XABOI-BITS.
azpisarrera-2
XABOI-ASKILO.
Pompa de jabón. Lurbira au saboi-askilloa bezala ez al zezaken Iainkoak puztu, orain baño eun aldiz aundiago biurtzen dala? OrQA 205.
XABOI-LILI(R; xabu-lili Alth Bot 21 A, Foix ap. Lh). Ref.: Arzdi PlantR 450. "Hierba jabonera (bot.)" A. Cf. VocNav: "Saboilili o xaboilili, nombre vulgar de la saponaria o hierba jabonera (Isaba)".
azpisarrera-6
XABOI-OLA(Chaho; txaboi-ola Lar). "Almona, fábrica de jabón, txaboiola" Lar.
azpisarrera-7
XABOI-OPIL(saboi-ophil L ap. Lh; H; sabo-opil H). "Savonnette" H.
azpisarrera-8
XABOI-TAKO.
"Jaboi-tako, pastilla de jabón grande y rectangular" Elexp Berg.
azpisarrera-9
XABOI-UR.
"Agua de jabón, refrigerante de las máquinas antes de la taladrina y demás lubricantes. Gure denboran, jaboi ura makiñetarako; gero agertu zan taladrinia" Etxba Eib. Berenua artu dauenari jaboiura ugari emongo ddako. (V-ger). AEY IV 236.