OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: MUNDUA UTZI, ITXI, LARGA, KITATU. a) Apartarse del mundo, de la vida mundana. Tr. Documentado al Norte ya desde Dechepare; al Sur se encuentra en Cardaberaz, Añibarro, Aguirre de Asteasu, J.J. Moguel y M. Atxaga. Mundu oro utzi niro zure amorekatik. E 195. [Delibera ezazu] zeure salbamenduagatik mundua kitatzera. Harb 129. Orhoit zarete maiz zertara ethorri zaren eta zergatik mundua utzi duzun. SP Imit I 25, 1 (Ch, Ip utzi duk mundua, Mst mündia kitatü düzün; Leon munduari uko egin). Itzulzaite bihotz guziaz Iainkoagana, eta largazazu mundu ondikozko hori. Ib. II 1, 1 (Ch, Ip utzazu mundu dohakabe hau, Mst eitz ezazü mündü miserable haur, Leon utz bere alde mundu hits hau). Mundua utzi ta erlijioan sartu. Cb Eg II 152 (76 mundu galdua utzi, 211 mundu guzia zeruagatik larga). Zergatik ez dugu mundu enganakhor hau alde baterat largatzen? Lg II 92 (194 mundua utzi). Komentuan sartzen denak ez du urrikirik behar mundua utzi izateaz. Mih 109. Bateo santuan larga ez genduan mundua? Añ LoraS 24. Mundu galdu au utzirik erlijioko bizimoduari jarraitzea. AA II 144. Mundua utz! eta idea hertsi batzuetan sar! Laph 130 (v. tbn. 233). Ützi zian mündia, sarthü Jesuiten ordrian. Ip Hil 87. Utzi mundua. Jarrai Kristori. MAtx Gazt 55. v. tbn. Mundua utzi: He Phil 433. Jaur 109. Arch Fab 209. Bordel 198. Dv LEd 269. Bv AsL 108. Arr May 159. Jnn SBi 128. Etcham 57. Iratz 142. Zerb IxtS 101. Mündia kitatü: Xarlem 973.Itxi eutseen mundubari, bakartade, penitenzija ta humilldadian Jesu Kristori jarraitute arren. JJMg BasEsc 165. b) Morir. Tr. Documentado en todos los dialectos, ya desde Leiçarraga. Utziten dut mundua eta banoa Aitaganát. Lç Io 16, 28 (He, TB, LE, Dv, EvS, BiblE mundua utzi, Ker mundua itzi). Zuregatik utzi zuen / Iaunak mundu gaixtoa. EZ Noel 173. Felipek mundua utzi du; / zeruan dago (1666). TAV 3.1.28. Kontentu andiiaz zuaz Zerura / mundu tristia itxirik. Urqz 86. Itxi biar da munduba, itxi biar da betiko. JJMg BasEsc 264. Nola han bainaiz sorthua, / han dut utziko mundua. Elzb Po 196. [Jinkoak] markatü thenoria mündü hiragarri hunen üzteko. Ip Hil 185. Gorriyak ikusita / utzi du mundua. Tx B II 127. [Poeta] mundu mugatua utzi eta [...] itsas handi mugarik gabean ondoratzera doala. Mde Pr 373. Mundu au uzteko unea ba-zetorkiola igarririk, [...]. Etxde JJ 279. Ama Euskal-herriaz naiz naigabetua, / uzterat doalakotz betikotz mundua. Xa Odol 207 (76 mundu hits hau utzi). Gero ta alderago degula mundua uzteko ordua. BAyerbe 16. v. tbn. Gç 82. Brtc 119. Barb Sup 106. Lek EunD 41. Munita 104. Erkiag Arran 9. Mattin 41. Mundu (h)au utzi: Mb IArg I 332. Laph 3. AB AmaE 118 (itxi). Sor Bar 55. Ir YKBiz 460. Or Aitork 231. Mundua larga: Xe 161. Mündü haur kitatü: UskLiB 68. Munduari utzi bearrak [gaixoari] burura ekarri leizkiokean atsekabe samiñak. Izt C 240.

mundua utzi 35: Argia 2 (“Hogei bat urtez iraun zion egoera, mundua utzi zuen arte”), Elkar 6 (“Eta andre zahar bat, hiru puntako kapela paperezko batekin, hoska ari da, mundua utzi aurretik bere azken aholkua balitz bezala, zeure burua salbatzeko edo zentzatzeko bide bakarra”), Deia (“Hau mundua utzi behar dot bizarra moztu barik”), Elhuyar (“eta ezin da Aliceren mundua utzi dibulgazioan izan duen eragina aipatu gabe”), Berria 19 (“Azken lau urtetan gure entrenatzaile izandako Igor Makazagak arraun mundua utziko duela jakinarazi berri digu”), EiTB 4 (“18 urtetan kantxan gogor aritu ostean pilotaren mundua uztea erabaki du”), Jakin (“Ezagutzen zuten mundua utzi dute: familia, lagunak, bizimodua, hizkuntza... eta ezagutzen ez duten mundu batean murgildu dira”), DiarioVasco (“Esan zuen etengabe galdetzen ziola jendeak bere buruari eta edonori ze demontreko mundua utzi behar diegun gure seme-alabei eta galdera hori okerra zela, gurasoen utzikeria adierazten zuela edo, are gehiago, haurrak gehiegi babesteko joera salatzen zuela”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

mundua utzi 36: Herria 12 (“Marijan Durruti Elixondoko etxekandere xaharrak mundua utzi du 93 urtetan”), Berria (“Orain, irratiaren mundua utzita, film zuzendaria eta ekoizlea bilakatu da Pedro Mari Santos”), Asisko Frantzizko 17 (“Berehala, hainbat eta hainbat gizaseme on eta egokik, kleriko nahiz laikok, Gorengoaren graziaz eta borondatez, mundua utzi eta deabruagandik kementsu ihes eginez, Frantziskori bere bizimodu eta asmoan jarraitu zion.”), Ibon Uribarri 2 (“Era berean, Platonek sentsuen mundua utzi zuen honek adimenari hain zedarri hertsiak ezartzen dizkiolako, eta hartaz haraindi ausartu zen ideien hegoen gainean adimen hutsaren lurralde hustuan barrena”), Xabier Olarra (“Gero, ordea, ikustearen baina ez ikustearen arazoak eta konponezintasunak agertu ziren, ikusmenezko mundua ulertu ezina eta, aldi berean, bere mundua utzi beharra”), Elizen arteko Biblia (“Aitarengandik irten eta mundura etorri nintzen; orain mundua utzi eta berriro Aitarengana noa"”), Imanol Unzurrunzaga (“Ez neukan neure burua zuritzerik ere, egia ongi atzeman ez nuelako aitzakian ez zintudala zerbitzatzen mundua utzirik; egia horretan tinko bainengoen”), Itxaro Borda (“Auzo batek mundua utzi zuen”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia, eta azpisarrera gisa sartzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa mundu sarreran.