Jatorrizko forma

zenbaki baten bidergaiketa lehena; zenbaki lehen; zenbaki lehenen segida.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 adlag. 'lehenago'. 2 ord. 'lehenengo'. 3 iz. 'lehenaldia, iragana' / AS: lehen baino lehen 'lehenbailehen', lehen buruan.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: lehen auzo, lehenaz gain, lehenaz gainera, lehenean, lehen (edo lehenengo ) jaunartze, lehen mundu .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

lehen baino lehen, lehen buruan.

Forma baten adiera(k)

denborazko adierakoa argia da; gero argitzekoa, aldiz, ordinalaren adierazleen arteko hierarkia (lehen, lehenengo, lehen(da)biziko, etab.).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan auzo lehen, lehen auzo azpisarrera: Etch ("Ene lehen aizua, hi, eskandal gaxtua"), "Mundian Malerusik" in Etxde JJ ("Ene lehen aizua, bahin bai hiria, / utzirik enetzat ene emazte flakia!"), Arch Fab ("Hirur müthil gaztek, / haren aizo lehenek"), Gy ("Ermitaua nola lehen auzo zuen, / erratera ethorri hula zitzaioen: [...]"), HU Zez ("Izenak ematen dion bezala, elizaren aldean da; lehen auzo", "Ohoreak ditu egun hautan Hiriburuko elizak, ba eta Baionatik lehen auzo den herri eskualdun ttipiaren izenak"), Mde Pr ("Kornubiaren lehen auzo ziren Somerset eta Devon-go eskualdeak berendu zituzten"), Larz Iru ("Ui! Nola handitu zirezten? Ene bi lehen auzoak ez ditut gehiago ezagutzen").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

lehen auzo 28: StPierre GH 1921 ("iberotarrak [...] lehen auzo zituen, edo etxe bereko lagun, alde batetik ligurotarra, bertze aldetik keltotarra"), Etxahun Iruri ("Lehen aizuareki zin / Emaztiak trunpatzen"), Satr ("lehen hauzoa dudarik gabe, familia baten lagun hurrena da"), Herr 1971 ("Berak ere, dionaz solasta lezake berdin Pakiztaneko lehen auzo hori, hautsi-mautsi zerbaiten elgarrekin biltzeko"), Orhipean 3 (adib.: "Etxe batean norbait hilzorian zenean auzoa deitzen zen lehenbizi, kasu honetan elizarako bidean eskuineko lehenbiziko etxekoa — lehen auzoa / leenatea / kurutzeketaria"), S. Ott 20 (adib.: "orientazioaren, etxeen kokalekuen edo "lehen auzoen" arabera, esaterako"), Herr 1968 ("Lehenik Phetti Lazkarai, elizako lehen aizua, 92 urthetan"); auzo lehen segidakorik ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

lehen auzo, auzo lehen : EuskHizt (1840, 1848) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Casve EF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

BAgiria (2004-02-27 / 2004-03-26): "ERABAKIA: auzo 2 [...] AS gisa gehituz: auzo lehen Sin. lehen auzo".

Sinonimoa(k)

Sin. auzo lehen.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehen sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: 'lehenbailehen'.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Sektorekoei galdetzekoa da zer darabilten

Ik. oharra s.u. lehenengo meza.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehen sarrerari dagokion azpisarrera.

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "Lehen Mundua".

Esapideei dagokien sistematika

cf. bigarren mundu, hirugarren mundu.

Formatu erabaki gabeak

azpisarrera gisa proposatu da lehen sarreran eta adibide gisa mundu sarreran.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

lehen mundua, bigarren mundua, hirugarren mundua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu lehen plano segidarik.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

lehen plano (eta lehenengo plano 1) 17: X. Kintana ("Baina Luther alemanaren aldean Calvin frantsesa zegoen; beronek, egiazko frantses argitasun batez, Erreformaren burjes izaera lehen planora ekarri zuen eta Eliza demokratizatu eta errepublikanizatu zuen"), J. Sarrionandia ("lehen planoan mintzo da beltzarana"), J.M. Mendizabal 3 ("Kamaralariak ondo fokatu eta x jaunaren ongi argiztaturiko aurpegiaren lehen planoa prestatuko du", "Ariketa mota honetan, eta ikuspegi teknikoaren aldetik, sekuentzia edo leku beretik izango da onena hartzea: ez dadila etenik egon, ezta lehen planorik ere, eta aktoreek ez dute iruditik atera behar", "gainera, lehen planorik eta soinurik ez dagoenez, ez da beharrezkoa izango oso aktore trebeak izatea ere"), Informatika Atlasa ("Ordenadore pertsonal bateko disko-unitatearen argazkian argi ikus dezakegu lehen planoan bera osatzen duten elementuen banaketa, bai eta, goi-ezkerraldean, diskoen sarrerarako zirrikitua ere"), J. Otaegi ("Baina lehen plano horren atzean, historiaren aztarna luzea daraman herria errepresentatu nahi zaigu, bigarren plano gisa datorkigula"), J.A. Berriotxoa ("Giza-psikea, bere bizitzarekin eta mugimenduarekin, artisten atentzioaren lehen planora pasatuko da"), HizkLiter ("Plano orokorretan lehen planora urratsez urrats hurbildu da"), Hizkuntza/6 2 ("Hurrengo orrialdea egunkari baten lehen planoa duzu", "Egunkarian lehenengo planoan agertzen da"), UZEI ("lehen plano: Ik. aurreko plano"), U. Ruiz 3 (adib.: "Lehen planoan neska bi daude", "Adieraz ezazue zer ikusten den irudian: zer lehen planoan, zer bigarrenean"), I. Galarraga ("Airetik 1612ean hartutako mapa batek, itsasora inguratu duen Hiribilduaren taiuketa berri hau erakusten du, mapak bere osotasunean, hiriaren lehen planoa azaltzen du, hiru esparru orokorretan ongi errepresentatuta, Baiona Handia"), Matematika 1998 ("Marrazkiaren erdian dagoen zoru baldosatura ez ezik, lehen planoko zoru baldosatura ere begira daiteke").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

lehen plano : DFrec 1, HiztEn (s.u. plano), Euskalterm 3 (hauetako 1 aurreko plano sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

lehen plano : ElhHizt (AS: Zin.) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal primer plano / gros plan formen ordainak: HiztHand - ElhHizt: lehen plano (AS); HiruMila: oihal betekoa (AS) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve FE, HaizeG FB, PMuj DCV.

Erdaretako formak

fr (DLLF): gros plan; en (Collins): foreground, close-up; it (S. Carbonell): primo piano; de (Langenscheidts): Vordergrund.

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "lehen plano (kameraren ikuspegi mota bat)".

Elkarketako osagaia edo esapide-zatia

plano arautuaren adierak argitzean berrikustekoa izan liteke.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

lehen-lehen 4: Iñigo Astiz (“Lehen-lehenago, duela berrogei eta hamar bat urte”), Andoni Urbistondo 2 (“Lehen-lehena, bi partida galdu dituela errenkadan”, “Lehen-lehena, Lagun Arok 15 jardunalditan lor dezakeela zortzigarren garaipena”), Nora Arbelbide (“Itziarren semea lehen-lehena izan zen”); beste guztiak (25) lehen-lehenik dira, dagoeneko arautua.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: lehen-lehen 38: Herria 3 (“eüskalzale handia eta lehen-lehen abertzaleetarik bat”, “Lehen lehena Kofi AnnanONUko segetario nagusia izan da horren alde”, “saristatuak izanak beren lehen-lehena zuten filma batentzat”), Berria 9 (adib.: “sektoreko lehen lehen lan hitzarmena”, “lehen lehen aldikotz Alemaniakokantzilerrak parte hartzea”, “indar handiko lehen-lehen oroitzapena”, “lehen-lehen ere erromeria egiten zen”, “beren lehen-lehen lan literarioak izan zirenak”, “errejenta lehen-lehen aldikoz emakume bat izango dela”), Ibon Uribarri 3 (“lehen-lehenaren adigaian”, “lehen-lehenengo hasiera bat”, “oro har gure pentsatzearen oinarri-esakune lehen-lehena eta sintetikoa da”), Josu Zabaleta 4 (adib.: “Lehen-lehenengo filmetan”, “Balio honek, margolariarentzat beharbada lehen-lehenengoa, [...] diskurtso metaforikoak baizik ez ditu sortu”), Iñaki Segurola 6 (adib.: “Oroit zaitez lehen-lehenago hainbesteraino asaldatzen edo aztoratzen edo dena delako zera hartaraino zeratzen zituen harako pertsonatxo hartaz”, “lehen-lehen ez zen izaten komuneko paperik”), Aingeru Epaltza (“hamahiru urte ingurukoak ditut lehen-lehenak”), Karlos Zabala 2 (adib.: “Ofizial hura, zaldi bikain baten gainean, lehen-lehena dator”), Oskar Arana (“gaixoekiko betebeharra zen lehen-lehena”), Edorta Jimenez 2 (“lehen-lehenengo egunean”, “taldean lehen-lehenengotik parte hartu dut”), Xanti Iruretagoiena (“lehen-lehenengo, ordenak eskatzen duenaren arabera”), Filosofiako gida (“objektiboki lehen-lehenengoa”), Jon Alonso (“Heroiak eta traidoreak eduki ahal izateko, lehen-lehena kausa bat eduki behar da”), Iban Zaldua (“nire lehen-lehenengo literatur lanaz galdetu dit kazetariak”), Iñaki Mendiguren (“lehen-lehenetakoa litzateke”), Joxe Austin Arrieta (“han ere dena lehen-lehenean”), Xabier Mendiguren Elizegi (“lehen-lehen poema”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Lexia konplexua (erabileremu mugatukoa)

ordinalaren bikoiztapena libretzat eman liteke; adizlagun gisa, berriz, erabiliagoa da lehen-lehenik formakoa, eta hau proposatuko da, bakarra aski delakoan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa onartzekoa da lehen sarreraren barruan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: LEHEN-LEHENA. En primer lugar. v. LEHEN-LEHEN (b). Ortáko len lena eskatzendú Jangoikoak urriki dakigun. LE in BOEanm 594. Oni agertu zitzaion len-lena. Inza Azalp 76. Bortia lehen lehena / hebenko ardientako / haitia diagü. Casve SGrazi 100.

lehen-lehena 9: Consumer (“Lehen-lehena, gehien gustatzen zaiguna zer den zehaztea”), Berria 5 (“Lehen-lehena, bi partida galdu dituela errenkadan”), EiTB (“Niretzat familia da lehen-lehena”), Jakin (“lehen-lehena haur eta gazteentzako liburua da”), Argia (“eta hauetako lehen-lehena une honetan ezker abertzale osoa hauteskundeetan egotea da”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

lehen-lehena 6: Herria (“Lehen lehena Kofi Annan ONU ko segetario nagusia izan da horren alde”), Berria (“Eta lehen-lehena, testua literalki baino lerro artean idatzita zilegi bada, behintzat, behin ekintza armatuak bazter utzita bake-ekintzetara igarotzeko tenorean gaudela ondorioztatzea da, orain arte bidean zangotraba nagusia izan denak bidea ireki baitu”), Oskar Arana (“Medikua zen, eta horrenbeste urteren ondoren ama ikusteko irrikatan egon arren, gaixoekiko betebeharra zen lehen-lehena”), Jon Alonso (“Heroiak eta traidoreak eduki ahal izateko, lehen-lehena kausa bat eduki behar da”), Karlos Zabala (“Ofizial hura, zaldi bikain baten gainean, lehen-lehena dator, eta iheslaria harrapatzeko ez du asko falta”), Ibon Uribarri (“Kontzientzia enpiriko ezberdin oro autokontzientzia bakarrean lotu behar da" esakune sintetikoa oro har gure pentsatzearen oinarri-esakune lehen-lehena eta sintetikoa da”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa lehen sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: adib. / LurE: - / ElhHizt: adib. / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehenik sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: lehenagoko

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: lehenago izan, lehenagotik .

Atzizkien araberako erabakiak

-ago.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: LEHENAGO EDO GEROAGO (H), LEHENAGO EDO BERANDUAGO. Antes o después. "Suivi de edo geroago, tôt ou tard, une fois ou autre. Lehenago edo geroago" H. Pekatu gitxi egingo dira munduban, leenago edo geruago, asieran edo amaijan miina parte ez dala. fB Ic II 210. Ill biarko dogula leenago edo geruago. fB Ic III 268. Leenago edo geruago guztioi jagokun ikaskizuna da. Ib. 261. Baña leenago edo geruago, egoera arek bere emaitza saria emon biar eban. Gerrika 175. Askok irakurri dugu, [...] lehenago edo beranduago, baita erosi ere. MEIG VI 79.

adib.: lehenago adb. Aipatzen den unearen edo, eskuarki, mintzatzen den unearen aurreko denboran. Gaztelaniazko vi berria vide zen lehenago. Basagizon Ona misiolariek aurkitu zuten, Rousseauk baino bi mendez lehenago. Lehenago ezagutu nuen bestea. Berandu ohartu da, baina ez zitekeen lehenago ohartu. Idatzia begiek jasotzen dute bestek baino lehenago. Lizardi behar baino lehenago galdu genuen. Horrela uste banu, lehenago egingo nioke uko euskaltzaletasunari zentzuari baino. Diruak eragin ditu lehenago ere hori baino okerragoak. Lehenago eta geroago.

lehenago edo geroago 233: Aizu, ElCorreo, Deia, Elhuyar 11, Consumer 15, Berria 90, EiTB 83, Jakin 4, Argia 26, DiarioVasco; lehenago edo beranduago 112: Aizu 2, Deia 3, Elhuyar 8, Consumer 4, Berria 48, EiTB 23, Jakin 3, Argia 16, Laneki, DiarioVasco 4.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

lehenago edo geroago 98: Berria 29, Iñaki Mendiguren 6, Patxi Zubizarreta 5, Fernando Rey 4, Pedro Alberdi 3, Mirentxu Larrañaga 3, Iñaki Heras 3, Xabier Olarra 2, Edorta Jimenez 2…; lehenago edo beranduago 24: Berria 17, Pello Salaburu, Jon Alonso, Xabier Montoia, Xabier Mendiguren Elizegi, Fernando Morillo, Joanes Urkixo, Hasier Etxeberria.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, lokuzioa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa lehenago edo geroago forman bai lehenago edo beranduago forman ere.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa lehenago sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: LEHENAGO EDO GEROAGO (H), LEHENAGO EDO BERANDUAGO. Antes o después. "Suivi de edo geroago, tôt ou tard, une fois ou autre. Lehenago edo geroago" H. Pekatu gitxi egingo dira munduban, leenago edo geruago, asieran edo amaijan miina parte ez dala. fB Ic II 210. Ill biarko dogula leenago edo geruago. fB Ic III 268. Leenago edo geruago guztioi jagokun ikaskizuna da. Ib. 261. Baña leenago edo geruago, egoera arek bere emaitza saria emon biar eban. Gerrika 175. Askok irakurri dugu, [...] lehenago edo beranduago, baita erosi ere. MEIG VI 79.

adib.: lehenago adb. Aipatzen den unearen edo, eskuarki, mintzatzen den unearen aurreko denboran. Gaztelaniazko vi berria vide zen lehenago. Basagizon Ona misiolariek aurkitu zuten, Rousseauk baino bi mendez lehenago. Lehenago ezagutu nuen bestea. Berandu ohartu da, baina ez zitekeen lehenago ohartu. Idatzia begiek jasotzen dute bestek baino lehenago. Lizardi behar baino lehenago galdu genuen. Horrela uste banu, lehenago egingo nioke uko euskaltzaletasunari zentzuari baino. Diruak eragin ditu lehenago ere hori baino okerragoak. Lehenago eta geroago.

lehenago edo geroago 233: Aizu, ElCorreo, Deia, Elhuyar 11, Consumer 15, Berria 90, EiTB 83, Jakin 4, Argia 26, DiarioVasco; lehenago edo beranduago 112: Aizu 2, Deia 3, Elhuyar 8, Consumer 4, Berria 48, EiTB 23, Jakin 3, Argia 16, Laneki, DiarioVasco 4.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

lehenago edo geroago 98: Berria 29, Iñaki Mendiguren 6, Patxi Zubizarreta 5, Fernando Rey 4, Pedro Alberdi 3, Mirentxu Larrañaga 3, Iñaki Heras 3, Xabier Olarra 2, Edorta Jimenez 2…; lehenago edo beranduago 24: Berria 17, Pello Salaburu, Jon Alonso, Xabier Montoia, Xabier Mendiguren Elizegi, Fernando Morillo, Joanes Urkixo, Hasier Etxeberria.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, lokuzioa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa lehenago edo geroago forman bai lehenago edo beranduago forman ere.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa lehenago sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

izan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehenago sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

garrantzitsuagoa izan.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

zure iritzia baino lehenago da zure amarena.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ko: -ago-ko.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehenago sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

lehen-alaba . Cf. lehenseme. Frantze da Doibatza-ren len-alaba. "Francia es la primogénita de la Iglesia". Bera EEs 1914.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

lehen alaba 12, EiTB (adib.: “lehen alaba jaio ostean, etxe berria erosi zuen amak”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

lehen alaba 5: Herria (“Haitzaldeko Etxeberrian sortua ezkondu zen Urdos Karrikako Jan Battittekin; hura aski gazte galdu zuen bai eta ere lehen alaba eria zena eta 30 urtetan zendu zena”), Xabier Montoia (“Holdena eskuratu zutenerako jaioa zen Arantza, Karmen eta Joxeren lehen alaba”), Unai Elorriaga (“Rosak bere lehen alaba galdu zuenean erabaki zuen Mariak alferrekoa zela gauzak presaz egitea”), Itxaro Borda (“Bi hilabeteren buruan Maiana munduratu zuen, lehen alaba”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Nire amona Maria gutxi samar aipatu dut oraindaino, bere ezkontza eta lehen alabaren jaiotza azaltzeko ozta-ozta”).

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

Euskaltzaindiak erabakitzekoen artekoa da (ik. beherago lehen-jaio forma eta dagokion oharra); lantalde honen ustez, eta lehenseme parekoa kontuan izanik, grafia hori dagokio (hitz bakarrean idatzia, alegia).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Jatorrizko forma

iragan, lehenaldi.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehen sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

gaurko eguzkiak lehenaz gain kiskaliko ditu bazterrak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS: lehenaz, lehenez gainera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehen sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: lehenbizian, lehenbizitik .

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehenbizi sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: lehenbizikorik .

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: lehenbizi(ko)rik / HiztEn: lehenbizikorik / LurE: lehenbizi(ko)rik / ElhHizt: lehenbizikorik / EskolaHE: lehenbizi(ko)rik

Atzizkien araberako erabakiak

-ik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehenbiziko sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

lehenbizi, lehenik.

Euskaltzaindiaren Arauak

h. lehenbizi, lehenik.

Euskara batuan hobestekoa

Ik. lehenbizi, lehenik.

Atzizkien araberako erabakiak

-koz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehenbizi sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

hasieratik.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: lehendabiziko.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Jatorrizko forma

errepublika buru, errepublika lehendakari.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

E109: "Azken urteotan hedatu da, ene ustez, behar ez diren adieretara: Eusko Ikaskuntzaren lehendakaria, e.a. Nik gomendatuko nuke erabilera hori moztea".

lehendakarigai 448: Berria 380, Argia 4, EiTB 64. // lehendakarigai 1122: Argia 35, Berria 754, Deia 4, DiarioVasco 2, EiTB 314, Elkar, Jakin 2, Uztarria 10.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: lehendakarigai 102: Berria 99, Jokin Urain 2, Joxe Azurmendi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu lehendakarigai formarik.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-gai osaerako librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Oso erabilia, maiztasun handikoa eta jasotzekoa.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-orde.

Euskaltzaindiaren Arauak

Jas. h. lehendik.

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

Jas. Ik. lehendik.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tik/-danik.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehen sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

apustua lehenean dago; zu beti lehenean geratzen zara!

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. h. lehengo.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Ipar. Ik. lehengo.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: lehenengo eta behin, lehenengoz.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

lehenengo eta behin, lehenengoz.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehenengo sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: LEHENENGOKO a) Primero. Bere lenengoko oia / zan aska bat zarra. Azc PB 271. Lenengoko puntue. EusJok II 121. Goizean jagi eta / lenengoko lana. Enb 162. Irungo Ama Birjiñeari lenengoko ikustaldia. Alzola Atalak 108. Adan ta Eba zirean gure / lelengoko gurasoak. Ayesta 133. v. tbn. Lenengoko: AB AmaE 322. Ag Kr 65. Otx 134. Gerrika 86. Lelengoko: Akes Ipiñ 17. (Ref. al día del mes). Urrengo illaren lenengokuan. Kk Ab I 110. Otsailaren lenengoko Oroaginduak eta ondorengo oar argilariak diotena. EAEg 27-5-1937, 1711. b) Anterior. Orra zetan geratu dan lenengoko alabanza guztija. Astar II 190. c) Principal. Euren buru eta nagusi lenengokoetatik batenaren esanari. Itz Azald 207.

lehenengoko 57: Deia 25 (“Horrela Xabierren ahotsa lehenengoko planora ekarri nahi izan du idazleak, "belarrira ariko balitz bezala guri liburua irakurtzen”), Berria 5 (“Gustavok azaldu zigun antzeko esperimentuak gizakietan egiten ari zirela, eta udaberrian agertu zirela lehenengoko emaitzak”), EiTB 21 (“Mugikorren arloan konpainiaren lehenengoko sartu-irtena da”), Jakin 2 (“Eta beste gauza bat esango dizut: gu Derion azken urteko ikasle ginela, Jakin aldizkaria hartu genuen Arantzazutik. Lehenengoko zenbakia. Gordeta daukat”), Argia 4 (“Lehenengoko sarrera itzela izan da casa de ejercicios-en”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

lehenengoko 8: Berria 3 (“Lehenengoko ezustekoaren atzetik, giroa berotzen joan zen, eta askok eta askok malkoak lehortu behar izan zituzten emanaldiak iraun bitartean”), Joseba Sarrionandia 3 (“Juan Jose Urtiaga Inchaurraga, edalontzi ipurdi lako betaurrekoak zituena, notetan klaseko lehenengokoa beti; gaur egun putetxe baten jabea dena Mallorcan”), Edorta Jimenez (“Aditzen dudan lehenengokoak tresna nik inoiz ikusi gabeak ditu”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Teilatua konpontzea zen lehenengoko lana, aski zulatua eta hondatua baitzegoen, eta horrela utziz gero neguan botako zuen elurrak egundoko kalteak egingo baitzituen”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu baztertzekoa da, lehiakide hedatuagoa duenez

aski da lehenengo.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, eta egokia izan liteke azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa lehenengo sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

lenengoetan 3: Mg CO ("[Tabakuak] lenenguetan ez dau atsegiñik emoten"), Ag G ("Lenengoetan, [...] sorterriko mendi berdeak ikusteko gogo aundia piztu zitzaion"), Kk Ab I ("Lenengoetan lotsatzen zan piskat"); lenengotan 10: Añ GGero ("Azkenez, gauza guztiak lenengotan artzen dabe euren oitura, ekandua, orma ta moldea ta, bein artu ezkero, nekez itxiten dabe" — Ax: lehenbizian), A BeinB ("Aurrenean edo lenengotan esan dot eta egia da; gaur emen Txantoni iazo iakona, angoaren aldean ezta ezer"), A BGuzur ("Lenengotan loa neriola ioaten nintzen, baie gero, Abe Marie!"), Kk Ab II ("Nik lenengotan pentsau naiunan baserritarra zala ta euzkeraz berba ein nutxenan, da berak barreka bai bai bai erantzuten yunan bakarrik"), Otx ("Burubegittalluba apurtuteko aginddu dau, lenengotan esan eban lez, eta aren erdija beste andreari emoteko"), Eguzk GizAuz 2 ("Onezaz gañera, Bazkun onetako ordezkariak azeri zarrak dira-ta, euren asmuak, lenengotan beintzat, erdiz-erdi baño eztabez agertzen", "Lenengotan ezker-eskoma ebezan arerioak eta bete betean ibilli ziran"), Erkiag Arran 2 ("Kerman alabearen irakasletzat etxeratu ebanean bere, ez eban belarririk agertu lenengotan", "Itzok algarregaz jostea ez zan lanbide argia izan lenengotan"), Munita ("Piñudiak aldatu ezkero ez digu esateko batere lanik eman lenengotan lar banakan batzuek jotzea ez bada").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

lenengoetan 3: BAizk Ipuin ("Lenenguetan Andoni ittun ixillik eguan, sarrittan negarrez, baña gerotxu ibittu ta alattu zan"), M.M. Apalategi ("Asistarrak lenengoetan, aren itxura zurpil-makala ikusirik, arriturik gelditu ziran; baño bereala, "erotu egin dek" esanaz"), J. Garitaonaindia ("Baiña, lenengoetan beintzat, eragozpen aundiak izan zituen Europa'n zabaltzeko"); le(he)nengotan 31: K. Basabe ("neu be lenengotan begitaziñoren bat etezalakuan nenguan; baña ez, sarritan ikusi dot"), Eguzk ItzBik ("Euskaldunak, lenengotan, itz biak osorik, bata-bestearen jarrai esaten ebezala dirudit"), Otx ("OEHko testuinguru bera"), KarmArgia 1934 2 (adib.: "Aprika'ra joatia erabagi eban; lenengotan ez eutsoen itxi bere Nagusiak, baña azkenerako eskuratu eban au be"), J.A. Goiria (""Igarleen Semeak" izenaz ezagutzen ebezan lenengotan Karmeldarrak, baña gaurko Karmeldarrak dira"), Gure Erria 1957 ("Lenengotan ondo: bariñagarrak nai eben jueza izentau eban: Logroño'ko kanonigo bat"), Manzi ("Lenengotan Elizarentzat erasorik orduan etzan izan"), A. Artiñano ("Baina lehenengotan abantailaz betea zirudien sistema hau ez da hain osoa"), K. Errotaetxe ("Lehenengotan, gauza triste bat ikusi neban"), B. Ansola ("Lehenengotan maitasun usaina bihotzean badauka, gero gorroto bizia agertzen dau"), Onaind 4 (adib.: "Lenengotan, sakristi osteko salea eben erakus-toki; baiña ikasleak ugarituaz joiazalako, txikia zan ainbeste gazterentzat"), GMant ("Lenengotan, eragozpen andiak izan zituan bretondarren izkuntzea ez ekialako"), KardaberazB 1976 ("Lenengotan, sei ikur onartu ziran bokal edo abots bakartiak [a, e, i, o, u, ü] eta 25, konsonanteak edo abots lagundunak idazteko"), Zubk 2 (adib.: "-Burua makur, erdi negarti, brixak urtenda... eskutatu zan Madalen nai ta lenengotan sututa madarikatzen asiko ete zan itxura erakutsi"), ErlijOEO/4 2 (adib.: "Beste gauza batzuk lenengotan ez zenituan ulertzen; eta ez zenekian zeatz zer egin bear zenduan"), X. Amuriza 2 (adib.: "Zuek lehenengotan geldi zeundeten, errege hura ez baitzen zuena ere, kanpoetatik etorritakoren bat baizik"), Erkiag ("Andresek ez eban halango berbarik aitatu, lehenengotan burle egin eutsiela, etxekoei azaldu eutsen arren"), Lore kontu ("Erdi ilunetan, lehenengotan ez eban aurrean begietako lausoa besterik"), J. Gorostiza ("Lehenengotan ez eban osaba Simonek zereginik emoten, oraindino sano bizi zala, eta lagundu ere laguntzen ginduzan solo arrakalduetan"), ArauErab 1988 ("Hiru urtetarako izango da lehenengotan izendapena eta beste hiru urtetarako luzatu daiteke"), B. de Arrizabalaga ("Lehenengotan errege nafarraren oboan errotua, zeinek Bizkaian bere baitarik ebazan errege-ondasunen banakari lez 36 urtean lagun izan ondoren, Iñigo Lopez-ek egundoko gaitasunez saihestu eban nafar hondamendia"), KontsumProi 1990 ("Lehenengotan, tratamendu puntuala izan zuen beste irakasgaien barruan"), L. Baraiazarra ("Lehenengotan Bilboko San Antongo zubiondotik ezkutu-gordeka, kukuka hasi jakun"), X. Mendiguren B. ("Onartzen dut lehenengotan onetik ateratzen ninduela eta entzun ere ez niola egiten, zeren esaten zuen guztiari erabateko kirtenkeria irizten bainion").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

lehenengoetan : DFrec 6 (L. Baraiazarra Euskal herriaren Historia 5; E. Arozena, X. Lete Antzerkia deuseztik izatera); lenengotan : DFrec 1 (Goiz Argi) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

lenengotan : PMuj DVC (en el principio) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Bere euskalkiko forman onartu da

batez ere bizkaitarrek erabili dute, eta -tan osaerakoa da hor nagusi.

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -tan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehenengo sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Batez ere Bizk.

Forma baten adiera(k)

hasieran, lehenbizian.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: LEHENENGOTIK. a) Desde el principio; al principio. "Instituir, egin barriro, lenengotik" Añ. Jakin baneu lenengoti barberu txar bat baño etziniala. Mg PAb 44. Obe dala auzirik artu gabe lenengotik eskatzen diotena ematea. VMg 5. Asi gaitezen lenengotik. AA III 340. Leleengoti azkenera. fB Olg 99 (Ic III 352 lelengoti). Jangoikuak leleengotik itxi zituban gizonaren borondatian ona ta txaarra. JJMg BasEsc 151. Oiei lenengotik ateak itxi naiez. Lard 14. Golok lenengotik Jenobebari obeditzen ziolakoa egiten zuen. Arr GB 16. Zeña dan leenengotik berealaxe herejetzarren tranpa. Aran SIgn 99 (73 lenengotik). Jakin daiala lenengotik. Ag Kr 28. Erne egon zabarkeri guziei lenengotik ateak ixteko. Inza Azalp 126. Ez da, ba, beti beti lenengoti asmatzea errez izaten-da. Lek EunD 35. Lenengotik asi eta erromatarren zabal-aldirarte. JMB ELG 13. Ardo-sagardoak oparotsu zabaldu ziran lenengotik. Etxde AlosT 78. Lenengotik igarri zion Xalbatek besteak baiño geiago nekatzen zala. Etxde JJ 259. Neu be asi nintzen lenengotik marmarren zentzuna ausnartzen. Gerrika 184. v. tbn. Lenengotik: Astar II XIII. Zav Fab RIEV 1907, 93. Bil 165. Zab Gabon 91. AB AmaE 398. TAg Uzt 308. Munita 79. JAzpiroz 59. AZink 99. Lenengotikan: Olea 60. Lelengotik: Ur MarIl 6. b) (Ref. al día del mes). Aitatutako Agindu orokarrak ezartzen dien eguna ezkeroz, urrillaren lenengotik alegia, indarrean da erabaki au. EAEg 18-12-1936, 580.

lehenengotik 26: Aizu (“Hiztegi Batua lehenengotik azkenera betetzeko adina hiztegi sarrera paratu ditugula gure orrialdeetan”), Deia 4 (“Eraman egiten ninduen. Garbitasun hori gustatzen zitzaidan, eta zuzenean lehenengotik hasten nintzen, tira eta tira”), Berria 14 (“Eta batzuen lan sofistikatuagoari beste batzuen klaustroko oihu basatiak jarraitu dio, ni isiltzeko agindu basatiak (botazioa egin aurretikoak, atzetikoak ere izan zitezkeen arren), aktan lehenengotik argi islatu direnak hauek, hain zuzen ere”), EiTB 2 (“Beharbada ama hizkuntzan naturalagoak gara, eta gauzak lehenengotik hobeto ateratzen zaizkigu, baina landuta, eta gure lana hori da...”), Jakin 3 (“Gure asmoa, bakoitzaren eguneroko lanak utzi gabe, asteburuetan denak lan egin eta produkzioa martxan jarri ahala bertaratuz joatea zen, baina diru laguntza horrekin lehenengotik denok joan gintezkeela pentsatu genuen”), Karmel (“Ikastola lehenengo lehenengotik bere sortzaileak, A. Migel Mariak, eroan eban amak umea“), Argia (“Lehenengotik hasita: doako transbordoarena arazo ekonomikoa da. Kasu batzuetan baloratzen ari gara zer kostu duen, adibidez Hondarribitik Bidasoako ospitalera joateko, ez baitute konexio zuzenik”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

lehenengotik : Berria 3 (“Lehenengotik normaltasun osoz atera zen, baina bigarrengoan poliziak atxilotu zuen”), Elizen arteko Biblia 8 (“David erregearen egintzak oro, lehenengotik azkenekora, "Samuel Ikuslearen Kronikak","Natan Profetaren Kronikak" eta "Gad Ikuslearen Kronikak" deritzen liburuetan daude idatziak”), Andoni Egaña 4 (“Lehenengotik ez dugu pista handiegia eman behar, antzeman ez diezaguten”), Joan Mari Irigoien 3 (“Nik ez dakit zer italiano molde erabiltzen zuen osabak, baina gitarra-joleak - edo gitarra-jolearen aita priorea ote zen, jaun André? - lehenengotik ulertu zion eta, baietz ihardetsirik, gurekin etorri zen”), Ibon Uribarri (“Batasun hura baino ez da objektiboki balioduna; hemen kontsideratzen ez dugun apertzepzioaren batasun enpirikoak, in concreto baldintza jakinen menpean lehenengotik abiatuta eratorria besterik ez den batasunak, baliotasun subjektiboa baino ez du”), Edorta Jimenez (“Galindez, gerra hasi denez geroztik Manuel Irujo eta Euzkadi'ko Ordezkaritza zaintzeaz arduratuko den Guardiako kidea da, lehenengo-lehenengotik, eta halako batean, gerraren bilakaerak horrelaxe aginduta, haren buru bilakatua da”), Iñaki Mendiguren (“Has gaitezen lehenengotik: zer da munduan gehien izutzen zaituena?”), Koldo Biguri (“Lehenengotik azkeneraino ezagutzen zituen morroi haiek, ondo ezagutu ere”), Xanti iruretagoiena (“ederki balio zuen etxola primitibo mitikotik Vitruvioren beste arketipo ideala izan zen eta lehenengotik sortua zen beste horretara igarotzeko”), Iñazio Mujika Iraola (“Bere baitan biltzen saiatu zela, eta zerrenda lehenengotik hasita, hamabosgarrenera iritsi eta trabatu egiten zela”)…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, eta egokia izan liteke azpisarrera gisa jasotzea.

Atzizkien araberako erabakiak

-tik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehenengo sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

hasieratik.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Atzizkien araberako erabakiak

-z.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: LEHENERA(T). A lo anterior, a lo de antes. "Volver a las andadas, lenera yo (V)" A EY III 244. Biurtzen da lenera. AA I 403. Goazen lenera. Urruz Zer 32. Lehenera jotzen degu berriz. Lek SClar 119. Berriz ere lenera joaz. Ib. 107. Etzala nunbait Txanton leenera biurtuko. Erkiag Arran 95. Nola lenera biurtzen diren berriz ere. Ibiñ Virgil 92. Itzul berriz lehenerat, haragi pikatzerat. Larre ArtzainE 101. v. tbn. Ag G 130. SMitx Aranz 95. Balad 198.

adib.: behingo 1 adj./iz. Behin gertatzen edo egiten dena. Behingo hutsa barkatzen da. Zauri gaiztotua ez da memento bateko medikuntzaz sendatzen, ez da behingo bisitaz erremediatzen. Behingoa ezer ez dela eta, berriz ere berera eta lehenera.

lehenera : Deia (“Egun bereizi honetan, iruzkina egitekotan, lehenera jo dut, aipatu erromantizismo langintza garaietara, alegia”), Berria (“Machadoren gorpuzkinak ekarri baino lehenago haren lanak oso-osorik argitaratu beharko lituzketela, inolako mozte eta faltsutzerik gabe, eta haren bizitza eredugarria lehenera ekarri beharko luketela”), EiTB 6 (“Tira, gauzak lehenera itzuli dituk”), Jakin 2 (“Hotelgintzan edo garraioan ere, oro har, ez dirudi gauzak lehenera itzuliko direnik”), Argia 4 (“Alabaina, desoreka handiegia denean, beste oreka bat bilatuko da, lehenera ezin baikara itzuli”), Laneki (“Seinale digitalak lehenera ekar ditzakegu loturaren luzera areagotzeko”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

lehenera : Berria (“Hark ere antzeko sintomak izan zituen, baina ez zuen lortu lehenera itzultzerik”), Patxi Zubizarreta (“Zure azala lehenera etorri dela begien bistan geratuko da lehen goizetik bertatik: fresko ageriko da, guria, inoiz ez bezain argia”), Imanol Unzurrunzaga (“Orainaldia, berriz, beti orain balitz, ez litzateke lehenera igaroko; aldi ez baina betiera (betidaino) litzateke”), Anjle Lertxundi (“Gauzak lehenera itzul daitezen, mundu katolikoak bere jakituria osoa jarriko du ortodoxia baten alde”), Elizen arteko Biblia (“Gizakia hauts bihurtzen duzu, esanez: "Itzul lehenera, gizakiok! "”), Bernardo Atxaga (“S-k T etorrarazten du - Monsieur le Traducteur - eta poema gaztelaniara itzultzeko eskatzen dio, edo zehatzago, berritzuli eta lehenera ekartzeko Borgesek "Límites" izenburuaz argitaratu zuen poema hau”), Ainegru Epaltza (“Ikusmena lehenera itzuli bezala, harriturik ohartu nintzen onik nengoela”), Juan Garzia (“Eta maitasuna deitzen diogun hori, berriz, elkarrekin bat egin eta elkarrengan urtu eta elkarren baitan nahasteko irrika da; lehenera itzultzekoa, alegia, halaxe baikeunden antzina, etsaitasunak hautsi duen jainko globularraren altzoan”), Xabier Amuriza (“Horrelaxe islatzen da irudia ispilutik ispilura, eta ezker ageri zena eskuin bilakatzen, berriro alderanzten eta lehenera itzultzen da”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, lokuzioa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa lehenera forman.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa lehen sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria da, eta lehiakideak ditu

Aski hedatua da gaur; eta lehen itzulian jasotako lehengoratu baino bakanxeago erabiltzen bada ere, hiztegi batuan onartzekoa dela uste du lantaldeak.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

lehenera(tu), leheneratzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

lehenetsi 1, Ip. Hil ("Lehenetsi düzü birjinitatia Jinkoaren Ama izateko loriari"); ez dugu aurkitu lehenespen, lehenespenezko formarik.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

lehenespen 6: GAO 1989 eta 1990 5 ("iraupen lehenespena izango dute langileen ordezkariek", "Transformadore hau lurperatuta kokatuko da lehenespenez", "euskarriak, ordenaturiko eraikinen gainean kokatuko dira lehenespenez", "Instalazio hauek lurpekoak izango dira lehenespenez", "31. Artikulua - Lehenespen Ordena"), UZEI ("gauza berri bat erosten da eduki komunaren kontura, harpidetza lehenespenezko harpidetza-eskubidearekin ere gertatzen den bezalaxe"); lehenetsi 10: P. Sastre ("produkzioa zabaldu baino, produkzio kapazitateen modernizazioa lehenetsiko da"), UZEI 2 (adib.: "implicite, par défaut: lehenetsi"), HezkSaila Txostena 1994 2 ("atzerriko hizkuntzari ?...? lehenetsi zaio", "LHko ikastetxeen arteko oreka eta Batxilergoko Institutuak lehenesten ziren"), P. Iztueta ("sorkuntza-lana bere garaian kokatzea lehenestera eta argitalpen-data bigarren mailara pasatzera eraman gaitu"), A. Elosegi ("Egitura sintaktiko sinpleenak [hitz bakarrekoak] lehenetsi dira"), P. Esnal ("Hor sortu eta sendotu da, pixkana-pixkana, praktika eta hezkuntza-jarduera lehenetsi duen ikuspegi praktikoa, oreka berriro ere apurtzeraino, baina oraingoan beste muturrera eramanez alderakarga"), EusBiziBer 1999 2 (" Euskara Biziberritzeko Plan Nagusiak lehenetsitako helburuak gauzatzeko ezinbestekoa", "urteotarako lehenetsi diren erronka berri nagusiei aurre egiteko").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

lehenespen : Euskalterm 10 (eta lehenespen-ordena 1); lehenetsi : AB38 1, HiztEn, Euskalterm 10 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE // Beste ordainak: a) preferencia: hobespen : AB38 1, Euskalterm 2; hobeste : Euskalterm 2; hobetsi : AB50 2; lehenengotasun : AB50 1; lehentasun : AB38 1, AB50 13, Euskalterm 14; lehentasunezko : AB50 1; preferentzia AB50 2; b) prelación: lehentasun : AB50 4, Euskalterm 10; c) priorizar / dar preferencia: hobetsi : AB50 1.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

lehenespen : HiruMila; lehenespenezko : HiruMila; lehenetsi : ElhHizt, HiruMila, Casve EF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC (leen-etsi) // Ez ditugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

a) preferencia/préférence: aitzintasun , aurreratasun (PMuj DCV); berezgoa (Casve FE); berezkeria (Casve FE, PMuj DCV); berezkunde : (Casve FE - berezkünte, HaizeG FB berexkunde, T-L LFB - berechkunde, PMuj DCV); berezkuntza (PMuj DCV); hobespen (HiztHand, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, PMuj DCV obespen); lehentasun (HiztHand, ElhHizt, HiruMila, Lur EF/FE, PMuj DCV- leentasun); maitasun (ElhHizt); maiteagotasun : (Casve FE -tarzün, HaizeG FB,T-L LFB); nahiagotasun : (Casve FE -tarzün, HaizeG FB, T-L LFB); obeste (PMuj DCV); zaletasun (ElhHizt); b) prelación/préséance: aurre , -buru (PMuj DCV); lehenespen (HiruMila); lehentasun (HiztHand, ElhHizt, HiruMila); lena , lengoa (PMuj DCV); nor lehen-eko lege (T-L LFB); c) priorizar/préférer: berezi (Casve FE); hobetsi (Lur EF/FE, Casve FE, HaizeG FB, T-L LFB); lehendatu (T-L LFB); lehenetsi (ElhHizt, Casve FE, T-L LFB); lehentasuna izan/eman (ElhHizt); maiteago (Casve FE - üken, T-L LFB); nahiago izan (Lur EF/FE, HaizeG FB); nahiago ukan (Casve FE - üken, HaizeG FB, T-L LFB).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: preferencia / prelación.

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

lehentasun (arautua) eta hobespen (orain proposatua) aski izan litezkeela, aipatu da.

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: priorizar.

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

Euskaltzaindiak erabakitzekoa.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-etsi.

Idazkera hedatuena da

idazkera hedatuena, loturik.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: lehengoan, lehengo batean, lehengo denboretan, lehengo egun .

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

bat-ean.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehengo sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: LEHENGO BIDETIK (Seguir, etc.) como antes. "Lengo bidetik dabil orain ere ori (G-azp)" Gte Erd 180. Ta Arranondotarrak, guztizko jolas zaleak izanda be lanetik bizi bear dabenak dira gizagaixoak eta eziñ izaten dabie jaso luzaroan jolasaren astuntasuna. Asi ziran, bada, lengo bidetik. Ag Kr 60s. Munduak, oker edo zuzen, lengo bidetik jarraitzen eban. SM Zirik 9. Eta --jakiña!-- esteak sosegua artzen zutela ta lengo bidetik gogoa. NEtx LBB 184.

lehengo bidetik : Consumer (“Hipotekaren kuotak lehengo bidetik iristen dira etxera, eta dirurik ezean, ezin ordaindu, eta ordaindu ezean...“), Berria 5 (“John McCainen arazo nagusia da lehengo bidetik jarraituko genukeela”), Argia (“Urteotan munduko agintariek lehengo bidetik segitu dutenez, orain berandu da beroketa gelditzeko”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

lehengo bidetik 9: Berria 5 (“PSOEk lehengo bidetik jarraitzen duela salatu du Askatasunak”), Herria 2 (“Hots norat ari den mundua jakin nahi lukeenari, ba ote litake huntaz beste erantzunik: lehengo bidetik?”), Jon Muñoz (“Gero, ez zidan utzi elkarrizketa lehengo bidetik eramaten”), Patxi Iturritegi (“Gozoa jarriko litzateke! Hortaz, ez diot kontra egin eta lehengo bidetik segitu dut ahalik eta aurpegirik zintzoena jarriz”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Lokuzio figuratibo bat da, eta komeni da azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa lehengo sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS: lehengo denbor(et)an.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -etan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehengo sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: LEHENGO EGUN BATEAN. El otro día. v. LEHENGO EGUNEAN. Lengo egun baten berak buruz ikasita, esaeuskun ipuin txito eder abade batek imini ebana. Mg PAb 96. Lengo egun batian / ai, San Antoniyo! / doi doi egin zeniran kalian ariyo. Bil 99. Lengo egun batian / zan komeriya. Xe 216. Lengo egun baten etxeratu zirean gudutik. Echta Jos 105. Simonenian izan naiz lengo egun batean agindu nion uztarriya egin ote duan. Apaol 82. Lengo egun batian / il diyot laguna. Tx B 29. Lengo egun baten izpar au irakurri gendun. Kk Ab II 94. Lengo egun baten neure artian / ori pentsatzen nenguan. Uzt Sas 137. Lengo egun batean entzun nuanaren modukoa da au ere. Insausti 130. (Lehengo egun bateko). Lengo egun bateko / funziyoa omen da. JanEd I 56

lehengo egun batean 1, Berria (“Lehengo egun batean, dispertsio politikaren 25. urteurrena gogoratuz, omenaldi xume eta sentibera eskaini genien politika anker horren ondorioz hildako Laudioko senide biri”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

lehengo egun batean 3: Berria (“Lehengo egun batean gauza kuriosoa irakurri nuen egunkari batean”), Fernando Rey (“Turkiarrari agur esatekotan nengoenean, orduan Fürst zakurra agertu zen, protestaka lehengo egun batean ostiko bat jo niolako ahoan”), Bernardo Atxaga (“Badakizu zer komentario egin zuen lehengo egun batean, bazkarian, sozio sartu naizen klubaren berri ematen ari nintzela?”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, baina aski izan liteke azpiadiera gisa gehitzea lehengo egunean azpisarreraren barruan.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa lehengo egunean azpisarreraren barruan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: adib. gisa

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

lehengo sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabilera-oharrak

batez ere leku-denborazko kasuetan erabiltzen da.