Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: ahoan gurutze, eskuak (besoak...) gurutze, gurutze-bide, gurutze-ganga, gurutzetara .

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: gurutze gorria / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "Gurutze gorria = Cruz roja" / Prestas: 11 lek. (B 7 / G 4) / EEgunk: "gurutze, gurutzefika (gurutze kristoduna), gurutzefikatu (=gurutziltzatu). Gurutze Gorria".

Marka-, pertsona- edo leku-izena

erakunde-izena, izen propioaren mugakoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gurutze (Ref. a la señal de la Cruz). "Signarse, kurutze santearena egin" Añ. "Gurutze-egin (G-to), hacer la (señal) de la cruz (signarse)" AEF 1924, 49. "Esan netsanian zelan ziran gauzak, kurutziak eitten geldittu zan" Etxba Eib. Cf. GURUTZE SANTU. * Bigarren gurutzearen señalea egiten du agoan. ntzearen seinalea egin. Laph 85. Egin zuen beraz gurutzearen seinalea, eta hila piztua zen. Ib. 101. Gurutzearen seinalea hiru aldiz egin. Barb Sup 139. seinale 1. Signo, símbolo; signo, señal distintiva; señal. "Signe, marque, cedulle" SP. "Señal" Lar y Añ. "Signo" Añ. "Signos sensibles, se- o siñale sentigarriak" Ib. "Signe, marque particulière" VocBN. "Marque", "signal" Gèze. "Kurutxiaren zeñhare, signe de croix" Dv. "Laneko, barazkariko, su hiltzera ioaiteko, etsaiari bihurtzeko seinalea, signal pour [...]. Untzietako seinaleak, les signaux dont on use sur les vaiseaux. [...] Gurutzearen seinalea, giristinoaren seinalea da, [...]" H. "Siñelé bat, una señal" Iz Ulz. * Kruze santearen señaleagaiti. Bet 3. Zeren gatik egiten da Gurutzearen señale hau? Ber Doc 97r. Nulaz khürütxiaren zeinharia da khiristiaren seiñalia? Gurutze santuaren señaleagatik. KIkG 4.

LB: 8 “Parte hartzaileak, adiskideak, hilkutxaren aurrera hurbiltzera gonbidatzen ditugu, azken keinu bat egin nahi badute, bakoitzak bere sinesteen arabera. Ez du zertan gurutzearen seinalea izan” (EiTB) / EPG: 1 “Urka-bilurrak Wardwellen lepoa inguratu zuenean, Hathorne epaileak gurutzearen seinale azkarra egin zuen eguerdi hartan hamabigarren aldiz” (Anjel Lertxundi) / ETC: 152 “Zaldunak gurutzearen seinalea egin zuen kalea zapaldu orduko” (Joseba Lozano).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: gurutzearen seinale (Erl.) señal de la cruz; Adorez: gurutzearen seinalea: la señal de la cruz; gurutzearen seinalea egin: signarse, hacer la señal de la cruz.; Labayru: gurutze santuaren egin 1 ad. lok., ad. dau persignarse, hacer la señal de la cruz;

gurutze 1 iz. Lurrean tinkatzen den habe batez eta zeharka ezartzen zaion ohol batez osatutako urkabea, bertan lotu edo iltzatutako gaizkileak hilarazteko erabiltzen zena; bereziki, Jesu Kristo hil zena. Gurutzean hil. Gurutzean josi, iltzatu. Gurutzeko heriotza. Gurutzean eman zuen bere bizia. Gurutzearen seinalea: gurutzea irudikatuz egiten den keinua. seinale 1 iz. Zerbait adierazten, ezagutarazten edo nabarmentzen duen ikurra. Ik. marka1 1. Nahasiak badabiltza ere onak eta gaiztoak, badituzte euren marka eta seinaleak, norenak diren eta norentzat dauden aditzera ematen dutenak. Xingola bat seinale zuelarik. Errespetuzko seinale xume bat. Udaberriaren seinale dira loreak eta ezkontza. Ezin duk eraman santutasunaren seinale den jantzi bat. Okosiasek, seinale hauetarik ezagutu zuen gizon hura Elias zela. Jainkoak erakusten zuen, kanpoko seinale hartaz, onesten zuela harentzat apainarazi zuen lekua. Utz ezazue herioak eraman dezan, inork eskurik zikindu gabe, herioak odolezko seinalez markaturik daukana. Gertari larri horren aurretik zeru-lurretan agertuko diren seinale harrigarriak. Gurutzearen seinalea egin.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa gurutze eta seinale sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-dun.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. iz. 'Kristoren irudia duen gurutzea'.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

gurutze kristoduna

Euskaltzaindiaren Arauak

gurutzefikatu, gurutzefika(tu), gurutzefikatzen. Ipar. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gurutzefikatu, gurutzefika(tu), gurutzefikatzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

gurutzegrama h. hitz gurutzatuak.

Euskara batuan hobestekoa

Ik. hitz gurutzatuak

OEHko datuak [laburduren azalpena]

gurutzeratu (eta k-) 3 ager.: a) 'gurutzean josi' adierako 2: B 1 (A BeinB: "Iaungoikozko irudi kurutzeratua ez ikustearren"), IE 1 (EZ Man II: "Sextan hameka orenetan zinen gurutzeratu, / eta saihetseko ohoiñ bien pare juiatu"); b) 'gurutzatu' adierako G 1: Or Eus ("Ortakoz iztarrak estu, / bat bestez gurutzeratu").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gurutzeratu (eta k-, krutzeratu) 6 ager.: a) 'gurutzean josi' adierako 5: B 4 (Meza Deuna: "Gurutzeratu zaitu inpernuak"; Ker ElizG 2: "Pontzio Pilato'ren menpean gurutzeratua izan zan", "Iñazio, Gurutzeratua bere barruan daroala diñoana, katez lotuta"; F. Beobide: "zenbat gizon eta emakume kurutzeratu"), EB 1 (J. Kalzada: "gurutzeratuaren alde predikatzera"); b) 'gurutzatu' adierako B 1: B. Otazua ("Loratxuak poliki-poliki krutzeratuta").

Beste (edozein) iturritako erabilerak

gurutzeratu : IrakBa 1 (Lk 24,7); Or MB 326, 353, 372, 623 (crucifixus), 908 (crucificare).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gurutzeratu : DFrec 2, AB38 1 (crucificar), AB50 1 (crucificar) // Ez dugu aurkitu ap. HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gurutzekatu : HaizeG BF (entrelacer); gurutzeratu : PMuj DVC (aspar, crucificar, clavar en una cruz) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

gurutzera(tu), gurutzeratzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

gurutziltzatu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

gurutzeria (eta gurutzeria-ganga) 5: SEIE ("Gurutzeriaren angeluetan ikus daitezke lau ebanjelariak beren tetramorfoekin"), I. Aldabe ("Katedraleak bere oinplanoan hiru nabe, gurutzeria eta XVI. mendean buruturiko burualdea girolarekin dauzka", "Estaldura-sistema nabean, gurutzeria sinpleaz baliatzen da, burualdean diseinua konplikatu egiten duelarik"), Bitez ("Absideak gurutzeriazko ganga dauka oraindik"), Markina-Xemein ("Oinplano karratua dauka, eta Iturretako San Kristobalen dagoan ganaldea bera dago baseliza honetan be: zurezko gurutzeria-gangea, bardin-bardina be izan ez arren").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

gurutzeria : HiztEn (Arkit.), Euskalterm (crucería) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Sektore jakin bateko informazioa

cf. supra gurtzeru.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

gurutzeria : ElhHizt (Arkit. crucería, crucero de la iglesia), HiruMila (Arkit. crucería), PMuj DVC (crucero) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF, Casve EF, Lh DBF, DRA.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal crucería, crucero / transept, croisée formen ordainak: HiztHand: Ø; transeptu, gurutzadura // ElhHizt: gurutzeria; gurutzadura // HiruMila: gurutzeria; gurutzadura, gurutzeria // HaizeG FB: kurutze; bide-kurutze // Casve FE: elizabeso, elizakürütxüne // PMuj DCV: Ø; eliz-gurutze, elizbeso, aien // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

gurutzeria cf. gurutzadura.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

Bebil.

Formen arteko bereizketa semantikoak

cf. gurutzadura

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ra: -tara.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gurutze sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

gurutzea eratuz.