Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Euskal Autonomia Erkidego: Euskal Autonomia Erkidegoaren baliabide ekonomikoak, Euskal Herri: Euskal Herriaren adiskideak, euskal herritar.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: euskal gaizto .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

Euskal Herria, euskal herritar

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

euskal-amerikar 11 (eta euskal amerikano 1): M.A. Elustondo (“lehenengo euskal-amerikarrek”, “ugaritu ziren euskal-amerikarrak”; “euskal-amerikar emakumezkoa”, “euskal-amerikar familia”, “euskal-amerikar etnia”, “euskal-amerikar komunitate” 3); E. Arozena (“eskerrik asko Euskal Amerikanoei”).

LBeh (2016-10-26): euskal(-)amerikar 47: Aizu, Berria 9, EiTB 8, Argia 28, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: euskal(-)amerikar 22, Berria.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: ez dugu aurkitu euskal(-)amerikar formarik.

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

euskal herritar arautua bere horretan utziz, libretzat eman ditu lantaldeak [euskal x-tar] moduko beste osatu eta garatu guztiak, nahiz ez diren denak berdinak, adieraren aldetik (hemengoa, adib., 'Ameriketan bizi den euskaldunen ondokoa' izan liteke.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta erabilgarria izan liteke, azpisarrera gisa.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa sartzekoa euskal sarreran.

Sektore jakin bateko informazioa

euskal antzara: EHAA 2004-01-13 ("AGINDUA, 2003ko abenduaren 9koa, Nekazaritza eta Arrantza sailburuarena, «euskal antzara» hegazti-arrazaren arauketa zehatza onesten duena").

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

Eraikuntza librea.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Arrazak

Txostenaren laburpena

Ez dugu aurkitu ez OEH-EEBS corpusetan, ez ap. LurE-Harluxet, ez ap. NekHizt.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

euskal arrazako kapoi: Karkara.com (“Nekane Gonzalezen euskal arrazako kapoia txapeldun”). // Ez dugu aurkitu ap. EPG.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Arrazak

Txostenaren laburpena

cf. infra mastin.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: artzain-(t)xakur (mastín, perro de pastor): Elsb Fram (“heien lan bera eta zeremonia berekin egiten zuten Libertateko arbolaren kontra gure herriko etxe-xakhur, artzain xakhur, hora handi, xakhur-alano eta xakhur xarlango guziek”), Basarri (“Artzai zakurren pesta”), NEtx LBB (“Artzai txakurra ere, Nabar, oitua zegoen lagunarte artara”); artzakur (mastín): Izt C (“Ataungo plazan bertako mutil batek esku utsik egin izan omen zion borroka, artzakur andi bati”), Or Mi (“Artzakur aundi ta lilia bezain zuriek etzanda zeuden artegiaren luzeran”), Or Eus (“Ara, kiketan Gorritikotik / odei gorriren adarra; / lênik illargi, gero ateraz / artzakur buru-zakarra”); artzanor (perro de pastor): Cb Just (“Deabruak aren anima garbian parte edo lekurik etzuela ikusi, eta arzanora edo zakur amorratu itsusi baten figuran etorri”), LE Urt (“Guardatzen dituela bere Artzai mutilakin […] eta bere artzanorakin”), LE-Ir (“Neuronek dut kulpa; il al nue oroat nola zakur artzanora nobleak”), Mg PAb (“Arzaien txakurrei esaten zaie artzanora”), It Fab (“Otsoak, zijoala bein mendia gora / topoz-topo arkitu zuen artzanora”), Etch (“Artzañ-hor gaixua gida eman”), Izt C ("Deitu omen zion zakur jabeari, bota zekiola bere artzanora andia”), Etxeg EE (“Artzanora-talde baten iges dijoan otso baten moduan”), Echve Dev (“utzi artzanorai edo mastin txakur oriei illargiaren kontra zanga egiten”), Ag Al (“Ni txakurra izan banintz, artzanora izango nintzan”), Ag G (“Txautu ta zukutu zuan etsai likitsa, artzanorak mendean daukan otsoa zukutzen duan bezela”), Eskual 1913 (“Pete eta haren artzain-hor ‘Pekart’ handia erne zagotzan”), Barb Sup (“Ardiak ondotik mee eta mee marrakaz, artzain-or zakurra sahetsetik erausika”), etab.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

artzai(n)-txakur eta -zakur: A. Albisu (“Laguntzaillerik onena, artzai-txakurra du”), E. Larre ("artzain zakur primak"), Egin 1986 (“Nafarroako artzai zakurren txapelketa”, “Nafarroako artzai zakurren txapelketa lurralde edota zonaldeen sistemaren arabera ospatuko da”, “Jakina denez, herri honek antolatu ohi du egun horretan Euskal Herriko mailako artzai zakurren txapelketa bat”), DNoticias 1994 (“artzai-txakurren leyaketak”), Artistas 1995 (“Pirinioetako artzain-zakur bat zen”); artzain zakur lehiaketa: Aiako udala, Aiurri, Berria, Tolosaldeko hitza, Ttipi-ttapa, etab.; artzain txakur txapelketa: adib., Goierritarra 1998 ("Gipuzkoako artzain txakur txapelketa"), Ttipi-ttapa 1994 ("Artzai Zakur Txapelketa"); artzakur: Egin 1983 (“Euskal Herriko artzakurren Txapelketa”, “Artzakurrik onenak zein diren jakiteko, aukera bikaina izango da”, “Gipuzkoako artzakurren lehiaketa probintziala jokatuko da”), J. Arretxe (“Artzakur alemana zeraman uhaletik oratuta”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

artzakur: LurE (txakur mota, handia eta sendoa, ileluzea, adoretsua eta leiala, abereak zaintzeko txit ona), Harluxet, artzanor: LurE (artzakurra, artzain txakurra), Harluxet.

Sektore jakin bateko informazioa

artzakur: EhiztEskulib, 172 ("artzakurren eta untxi-txakurren arteko nahasketaz —ia finkatuta dago— sortutako artzakur arinak"); euskal artzain-txakur: NekHizt; EHAA 2004-01-15 ("Agindua, 2003ko abenduaren 9koa, Nekazaritza eta Arrantza sailburuarena, «Euskal Artzain-txakurra» txakur-arrazaren arauketa zehatza onesten duena").

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Euskal Artzain Txakur: pastorvasco.com (“Euskal Artzain Txakurraren paperak nola eskuratu daitezken askok galdetzen didazutenez, hemen laburtzen dizuet prozedura”); cf. "euskal artzain arrazako txakur lehiaketa" (DV); cf. aleman ardizakur: G. Garate (“doberman, siberiar husky, setter, aleman ardizakur, Yorkshire terrier, dalmata, sanbernardo, boxer, collie”).

Euskaltzaindiaren Arauak

ardi(-)txakur, artzain-txakur, artzanor.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Arrazak

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Arrazak

OEHko datuak [laburduren azalpena]

EUSKAL-ETXE Casa vasca (lugar de reunión de los vascos fuera del país). Cf. euskaletxe 'casa vasca, casa del País Vasco' en Ag Serm 419. * Buenos Airesetako lur gorian izan bedi gure gizaldearentzat. Eskual-etxea bigarren ohantze bat. JE Bur 212.

LB: “OTSAILAREN 28ra arte, euskal ekoizpen ugari ikusteko aukera eskainiko du Bartzelonako Euskal Etxearen 13. Zinemaldiak” (Aizu); EPG: “Erakusketa, ikusgarri eta beste, Erramun Martikorena-ren kantaldi eder batekin, aste on bat iraun dute Parisen Euskal-Etxe berriaren estreinaldiko ekitaldiek.” (Herria);

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: euskal etxe casa vasca [casa de reunión de los vascos en el extranjero]; Adorez: euskal etxe: iz. casa vasca; Montevideoko euskal etxea: casa vasca de Montevideo; Labayru: Buenos Aireseko Euskal-etxean ezagutu genduan alkar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: adib. gisa / ElhHizt: - / EskolaHE: -

etxe 3 iz. Erabilera jakin bat duen etxea, askotan jendartekoa. Herriko etxea: udaletxea. Fraide, moja etxea. Auzi etxea: auzitegia. Salgai dago Euskaltzaindiaren etxean, Bilbon. Euskal etxea: atzerrian, euskaldunak biltzen diren etxea. Kultur etxea. Gaua igarotzera emakume galduen etxe batera. Bilboko Ellakuria etxean.

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa euskal eta etxe sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: euskal-gaizto - AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-gaizto.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

euskal sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

euskara gaiztoa.

Adierazle egokia da, eta horren premia dago

tradiziorik gabeko forma da; baina arazo larri bati erantzuteko proposatu da (inoiz euskotar proposatu zen bezala), Euskal Herriko biztanle guztiak, euskaldun nahiz ez-euskaldunak, izendatzeko

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak

OEHko datuak [laburduren azalpena]

izendegi * Gure Herriko udalen euskal izendegia. MEIG VIII 114. En DFrec hay 22 ejs.

LB: 42 “Badirudi egun kexatu den jendea ez dela hain gutxi, pasa den urtarrilean Euskaltzaindiak Justizia Ministerioari euskal izendegiarekin malguago joka dezala eskatuko dio eta, euskararen ezaugarri propioak kontuan izan ditzan” (Argia) / EPG: “Onomastika, Euskal Izendegia eta guzietakoak ere hor dira besteak beste.” (Herria) / ETC: 119 “Esan bezala, Satrustegiren lanak irauli egin zuen euskal izendegia eta handik geroko euskal izengintza osoa.” (UEU)

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: 0; Adorez: 0; Labayru: 0;

izendegi 1 iz. Pertsona-izenak edo toki izenak biltzen dituen zerrenda. Euskal izendegia: euskal pertsona-izenak biltzen dituena. Euskal Herriko udalen izendegia. Arabako herri eta hirien izendegia. XX. mendeko euskal idazleen izendegia.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, hobeto definitu ahal izateko, adibideko azalpena eta adieraren definizioa ez baitatoz bat.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa euskal eta izendegi sarreretan.

Txostenaren laburpena

Ez dugu aurkitu OEH-EEBS corpusetan, ez ap. LurE-Harluxet.

Sektore jakin bateko informazioa

euskal oilo: NekHizt.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

euskal oilo: Elhuyar (“arraza hauek oso larri daude: Enkarterriko astoa, ahuntz azpigorria, euskal txerria eta oiloa...”); Euskal Oilo arraza: Goierriko hitza (“Euskal Oilo arrazako aleak subastan erakusten, Pello Olariaga oilo-hazle gabiriarra”); euskal oiloa arraza: Santalutzi ("euskal oiloa arrazako kapoiak"); Euskal Oiloak arraza: amurrio ("«Euskal Oiloak» arrazako oilo"). // Ez dugu aurkitu ap. EPG.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Arrazak

Txostenaren laburpena

Ez dugu aurkitu OEH-EEBS corpusetan, ez ap. LurE-Harluxet, ez ap. NekHizt.

Sektore jakin bateko informazioa

euskal txerri: EHAA 2004-01-16 ("AGINDUA, 2003ko abenduaren 9koa, Nekazaritza eta Arrantza sailburuarena, «euskal txerria» txerri-arrazaren arauketa zehatza onesten duena").

Beste (edozein) iturritako erabilerak

euskal txerri: Berria (“'Euskal Txerria' ikerketa lana saritu dute”, “proiektu horrekin euskal txerriaren etorkizuna bermaturik geratuko da”, “Euskal txerria jateko erabiliko denez, bere iraupena ere bermatuko da”; “Aurreko urteetan 30etik gora animalia espezie ikusteko abagunea izan zuten hara bildu zirenek: Pirinioetako eta Enkarterrietako astoak, ahuntz azpigorriak, euskal txerriak, Baztango txerriak, ardi latxak, Akitaniako behi gorriak...”), Elhuyar (“arraza hauek oso larri daude: Enkarterriko astoa, ahuntz azpigorria, euskal txerria eta oiloa...”); euskal xerri: Porc Basque ("Hazten ditugu Manex buru beltz arrazako ardiak, Blondes d’Aquitaine arrazako behiak eta euskal xerriak"); euskal txerri arraza: Berria (“Mariano Gomezek ia desagertzear egon den azken euskal txerri arraza aztertu du”); Herria ("garai hartan euskal xerri arrazako 50 urde baizik ez zeuden"); cf. supra euskal arrazako txerri.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Arrazak

Sektore jakin bateko informazioa

euskal untxari: EhiztEskulib, 171 ("Bada bertako arraza bat ere, arraza moduan garrantzia handirik ez duena: Euskal untxariak edo iparraldekoak"); EhizAzter 81 ("539. Euskal untxaria edo Iparraldeko untxaria arrasto-txakurra da").

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Arrazak

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

euskalaritza EB 4: K. Zuazo 3 ("Bi lan nagusi hauetaz landa, makinatxo bat testu eta izkribu zahar eman da argitara Euskalaritzaz diharduten aldizkarietan", "1960-90 bitarteko Euskalaritzaz dihardugula, behin eta berriro azaldu zaigu K. Mitxelenaren izena", "Euskalaritzaren zutabe eta ardatz izan zen Mitxelena"); R. Gomez ("Aipu luze honetan aurreko euskalaritzaren kritika eta ikerketa berriek jarraitu behar duten bidearen proposamena kausitzen dira").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ohiko iturrietan (DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm), ez hiztegietan (EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Ongi eratua da

forma berri-egokia.

Atzizkien araberako erabakiak

-tza: -lari-tza.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: euskaldun berri, euskaldun garbi, euskaldun zahar.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

eskualdun berri (1: Zub); euskaldun berri (14: MEIG); euskaldun zahar (4: Vill Jaink 1; MEIG 3)

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

euskaldun barri (1: Maitena, in: Zer); euskaldun berri 29 aldiz jaso da (G 1: S. Onaindia; IE 2: JA Irigarai eta Artxeroa, in: Herria; EB 26: horietan 8 Elhuyar-ko art. batekoak eta 5 Bittor Kapanagaren beste batekoak); euskaldunberri 11 aldiz (Eb-EgAs: horietan 5 Felix Ibargutxi, in: DV Zabalik); euskaldun zahar (+ euskaldun zaar, euskaldun zar) 15 aldiz, 9 obratan; euskaldunzahar 14 aldiz, 4 obratan (horietan 7 A. Lasarte, eta 4 F. Ibargutxi)

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: euskaldun berri 10, euskaldun-berri 3, euskaldunberri 8; euskaldun za(h)r 6 (eta behin "euskaldun zahar-berriak"); AB50: euskaldun berri 8, euskaldun-berri 1, euskaldunberri 9; LurE: euskaldun berri, euskaldun zahar (s.u. euskaldun); HiztEn: euskaldunberri, euskaldunzahar; Euskalterm: euskaldunberri, euskaldunzahar

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Idazkera egoki(en)a eskainiko da

hitz-andana ihartutzat harturik ("euskaldun berri" guztiak ez baitira 'euskaldunberri', "euskaldun zahar" guztiak 'euskaldunzahar' ez diren bezala; eta alderantziz, "euskaldunzahar" guztiak ez dira 'euskaldun zahar'; cf. mutilzahar, etc.), loturik ematearen aldeko dira kide batzuk; besteek, berriz, ez dute bereizketa horren inolako premiarik ikusten.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

huts (Con euskaldun, erdaldun). "Liburu au euskaldun utsentzat egina da (Mb), ce libre est fait pour les purs basques" Dv. * Euskaldun utsak ezin aitu eikeezala berba oneek. Mg PAb 163. Euskaldun / uts ta garbia. AB AmaE 117. Euskaldun utsak izan zirean / beste guztien aurreti. Azc PB 43. Guziak ziran euskaldun uts. Mok 6. Euzkeldun utsa zan, ezekiyan erderaz. Kk Ab II 183. Euskararen ortkoiak, moldeak, uskaldun utsen baitan ditugu. FIr 161.

LB: 36 “Are gutxiago segregazio sozialik , Eduardo Landetak, garai bateko euskaldun hutsak gogoan, ondo asko deskribatu zuen egoera lazgarri hartan bezala. Gaur egun euskaldun gutxi dago euskaldun ezin izanaren minak erasanda: lautik bat edo, azken ikerketen arabera” (Berria) / EPG: 5 “Bai, gogaiderik apenas sumatzen dudan giro batean bizi naiz, esan dezadan garbi: kasik euskaldun huts naizen aldetik, nazkatuxea naukaten euskalkeria guzion erdi erditik atera behar izaten dut nire eguneroko poza.” (Patziku Perurena) / ETC: 89 “Garai batean bakar batzuk ziren gazteleraz bakarrik aritzen zirenak, elebidunak berriz euskal noblezia; euskaldun hutsak gehienak, herri xehe osoa.” (Berria).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: euskaldun hutsa: vasco neto (que solo habla euskera); Adorez: 0; Labayru: 0;

huts2 3 adj. (Izenondo baten eskuinean). Pertsonez edo animaliez mintzatuz, aipatzen den ezaugarria edo nolakotasuna nagusi duena. Bata zen egiazalea eta bestea gezurti hutsa. Hi, buruharro hutsa, oroit hadi hautsa haizela. Gizon on eta kartsua zen segurki Heli, baina ahul hutsa bere haurrekin. Eskuzabala eta behargin hutsa zen. Euskaldun hutsa: euskara baizik ez dakiena. || Labanek ikusi zuen ardi zuri huts edo beltz hutsak baino nabarrak askoz ere gehiago zirela.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azalpeneko definizioa egokia bada, ez dirudi bat datorrenik adierarekin. Azpisarrera egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa euskaldun eta huts sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

euskaldundu, euskaldun(du), euskalduntzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

euskaldundu, euskaldun(du), euskalduntzen

Euskaltzaindiaren Arauak

'euskalduntasuna'.

Forma batek ez d(it)uen adiera(k)

'euskalduntasuna' adierazten du, eta ez 'euskaldunen multzoa'

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gintza.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: euskaltzain oso, euskaltzain ohorezko, euskaltzain urgazle.

Ikusiko da eratorriari dagokion formatua

euskaltzain oso, euskaltzain ohorezko, euskaltzain urgazle

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

Euskaltzaindiaren webgunean euskaltzainburuorde darabilte.

LBeh (2016-10-26): euskaltzainburuorde 22: Deia 3, Berria 9, Jakin 6, DiarioVasco 4; euskaltzainburu orde 2, Elkar.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: euskaltzainburuorde 3, Berria; euskaltzainburu(-)orde : Berria 3, Herria 2.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: ez dugu aurkitu euskaltzainburuorde formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, eta jasotzekoa.

Euskaltzaindiaren Arauak

euskaltzaletu, euskaltzale(tu), euskaltzaletzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

euskaltzaletu, euskaltzale(tu), euskaltzaletzen