Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

eta sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

gaiztoa eta bi da (bereak eta bi entzunda joan da moduko esapideetakoa, berriz, bere sarreran proposatua dago).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ETA BIAK, ETA BIOK. (En exprs. del tipo Peru eta biok (o biak) etorri ginen 'vinimos Peru y yo'). Cf. A (s.v. ta): "El modismo [del subdialecto español de Bilbao]: 'el padre y los dos', en vez de 'el padre y yo'". Tr. Antes del s. XX lo hallamos en Lazarraga, Añibarro y J.B. Elissamburu. Durante dicho siglo es frecuente su uso, sobre todo en autores meridionales. En los septentrionales y navarros --tbn. en Aresti y en un ej. de Uztapide (LEG II 310)-- se documenta -ak (eta biak, etc.) y entre los vizcaínos y guipuzcoanos -ok (eta biok). Amorea ta biok gabilza, / ez dogu beste lagunik. Lazarraga 1177v. Eskatu eikiozu berari zu eta biokaiti. Añ EL2 23. Guan ginen, Piarres eta biak, itzuli baten egitera. Elzb PAd 70. Badakixu, oiez, zu ta bijon artian dogun egijunea. Otx 28. Platero ta biok. Amez Plat (tít. de la obra). Afrikatik etorritako gizona, Afrikara joan gabeko gizona, bertan geunden haek eta hirurak. Arti Ipuin 65. Par pixka bat egingo zendun, Wili ta biok metxa neurtzen ikusi ba ginduzun. Lab SuEm 203. Yoan giñen Josetxo ta biak biaramonian retratuak ateratzera. Auspoa 77-78, 227. Rafael nere lagun ori eta biok, oso ongi alkartzen giñan. Alkain 344. Suiñak eta biok ankaz ibillaldi bat egitera urten genduen. Gerrika 223. Horra bada non egin dugun topo Altunak eta biok. MEIG IV 115

adib: adin izan da/du ad. Ipar. eta Naf. Adin berekoa izan. Pello eta biok adin gara. Hura adin dut. || Ene semea eta zurea adinak dira.

eta biak hainbat: Aizu (“Dena den, askotan egiten omen du piper, emaztea eta biak kanpora joaten direlako”), ElCorreo 2 (“buruz burukoan ari zinetela Maialen Ljanbio eta biak”), Elkar 2, Berria 20, EiTB, Karmel 2, etab.; eta biok hainbat: Aizu, ElCorreo, Deia, Elhuyar, Elkar, Consumer, HABE, Berria, EiTB, Euskaltzaindia, Jakin, Karmel, Argia, Erlea, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

eta biak hainbat : Berria (“Lehen astean, ordea, Asier Olaizola eta biak egon ziren buruan 54na punturekin”), Herria (“Huna non goazen beraz Lafitte eta biak Baionako irarkolarat”), Elizen arteko Biblia (“kanpora irten ziren Samuel eta biak”), Elena Tourayou (“Aita eta biak beti bakarrik izan ziren”), Bernardo Atxaga (“Osaba eta biak gelan sartu ondoren konturatu nintzen, bakarrik gelditzean”), Iñaki Mendiguren (“Ron eta biak gosaltzera jaitsi zirenean, jada sukaldeko mahaian zeuden Weasley jaun-andreak eta Ginny”), etab.; eta biok hainbat: Berria (“Xabi eta biok.”), Joan Mari Irigoien (“profitaturik ezen anaia eta biok aho zabalik utzi gintuela, eratxiki baitzuen”), Bernardo Atxaga (“David eta biok haur ginela, tximeletari deitzeko modua.”), Mirentxu Larrañaga (“Charlie eta biok istilu larritan sartu ginen, kontu harengatik”), etab.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ez da automatikoa, eta azpisarrera gisa jasotzekoak izan litezke bi formak (eta biak, eta biok).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoak dira biak eta eta bi sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

IE dira fini 2: Ox (adib.: "Hor agertu da Minini. / Krik, krak, biltzarrea fini"); eta fini 1 (Larz Senper: "Paper hau sina-zak eta fini"); fini izan 10 (Lf Murtuts 4, adib.: "Hortan fini da ixtorioa"; Larz Iru 2, adib.: "Fini, fini zera neretzat"; Xa 2, adib.: "ez da oraino ere fini zure lana"; Ox: "Ez dakik gerla Fini dugula?"; Xa ap. Mattin: "ezta dena hortan fini"); finirazi 1 (Etch: "sekursik ezin ükhen, hanko jana kuntre / finirasten nündian, emaztiak hanxe / ezpaleit Jinkuk heltü Xaho Atharratze").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

fini izan 5: Eskual 1902 2 ("Esperantxa dugu orano, zeren solasa ezta umen fini", "Zintzarrosa franko Maulen ere umen da, eta orano ez tute fini, bena Bildozen orano hanitx haboro"), A. Luku ("Hago ez diat fini"), Herr 1946-1961 2 ("Bainan ez dezatela uste izan lana fini dutela", "Goraintzi bero bat igorriko diok nere parthez xantza on bat desiratuz aneia Bettiri Algerian bere zerbitzua laster fini duen aneia sarjantari"); eta... fini 1, Herr 1965 ("Eta hortan fini, beste urte artio").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

fini : AB38 1 ('acabado') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

fini : EuskHizt (~ 1925. Ipar. [G. er.]. Akabo. Paper hau sina ezak eta fini. Fini izan (da-du ad.): amaitu); fini izan : Lur EF/FE (être terminé) // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Ahoz erabilia, nahiz testuetako lekukotasunik ez duen

"fini da, eta fini esapideei dagokien erabileremua (mailaz eta denboraz) argitu behar da" zioen lehen itzuliko oharrak; fini da argitutzat eman liteke (cf. fini izan arautua); eta fini, berriz, ahozkoan erabilia dela, dio P. Xarritonek, baina nekez idatziko lukeela: Beh. marka dagokio, beraz, eta AS nahiz adibide gisa eskain liteke fini izan sarreran (cf. kito sarrerako eta kito AS), "eta horretan fini".

Formatu erabaki gabeak

eta fini moduan eskaintzekoa, fini izan sarrerako azpisarrera (nahiz adibide) gisa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: adib. / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gainerako sarrerari dagokion azpisarrera.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: (partizipioaren ondotik erabiltzen da, ez izenaren ondotik: bilera bukatu eta gero etxera abiatu ziren; *bilera eta gero e. bileraren ondoren).

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ETA HOLA. Y así, y similar(es). Ezpaditio paratzen / tellak eta ola, ez da akabatuko / sekulan eskola. Auspoa 97, 27. Arranondon da beste Bizkaiko erri batzuetan itz baten azkenengo aots edegiak barriro esaten dira, itzaren oiarzunak legez: guk u, nik i, arek e, ta olan. Ag Kr 22n. Erantzun eben, bizi-bizi, eurek ezebela alako asmorik izan, barritxuen gauzak zirala, ta olan. Kk Ab II 179. Baita ere bertsotan, elkarri puntu paratuz ta ola. Auspoa 77-78, 34. Ba ginuen hiru egunen jatekoa segurik, dela oilasko, xingar, moleta eta hola. Etchebarne 76. Ez dudala aski mintzarazi bere lehenagoko balentriez, Arce baten aintzinean eginez eta hola. Larre ArtzainE 243s. v. tbn. AZink 141

adib: batetaratu, batetara/batetaratu, batetaratzen da/du ad. Ipar. Bateratu. Belokeko fraide-etxean loratu eta osoki batetaratu dira ene Jainko eta euskal amodioak. 1793an bi eskualdeak berriz batetaratu zituzten eta hola moldatu Vaucluse izeneko departamendua.

eta hola 98: Consumer 3, HABE, Berria 12, EiTB 25, Jakin 4, Karmel 26, Argia 21, Erlea 4, DiarioVasco 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

eta hola : Herria (“Denbora batez alabainan, etxeak aiseago egiten zituzten kasko batean edo mendixka baten mazelan, ur hegian irrisku gehiago bazela urak ateratzearekin eta hola”), Menane Oxandabaratz (“Ene neurrikoa, beharbada, Mozart eta hola... ez gorago”), Marzel Etxehandi (“Eta hola gertatzen zen.”), Michel Oronoz (“Herriko etxeak eskola honetan lanak abiatu zituen 1981ean, garbitzen, emokatzen, xuriz tindatzen eta hola”), Janbattitt Dirassar (“Baionako karriketan itzuliño bat egiten nuelarik, lanetik landa eta hola, noiznahi ikusten nituen mutiko eta neska, ene heintsukoak, bizkarretik hartuak ibilki”), Patziku Perurena (“Barañainen, bertako errotari, "Batan de Barañain" deitzen omen zioten 1837an, eta Astrainen bertan bada "Batanena" oikonimoa, eta Etxarri Aranazen ere bai "Bataniturri" lekuizena; eta hola, beste leku askotan”), Joxe Austin Arrieta, Xabier Mendiguren Elizegi…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Perpausaren amaieran erabilia, eta funtzio berezia duen esapidea denez, azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da eta eta hola sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ETA HORRELA. Y así. Izkera berriak eman ziezten: batari griegoa, besteari latiña, ta orrela. Cb EBO 7. Ta gezurretan badabill, estaen dio, Ernanikua bada, Tolosakua, ta orla. Sor Bar 105. Gaur jarriko diyote arri bat, biyar bestia, urrengo egunian ladrillu bat eta orla. Iraola 84. Batzuek Vitori aldera, besteak Bizkai aldera, eta orrela. Salav 73. Jostaketarik gogokoena makutsean jarri ta lasterka ibiltzea genduan: Katalan-soroko aldapa zeiñek bizkorrago igo eta orrela... AZink 42. v. tbn. Sor Bar 89. MMant 36. JAzpiroz 124. Insausti 233

eta horrela : Aizu (“Adibidez, udan, herrian nagoenean, bertako biblioteka bisitatu ohi dut maiz: ezagutzen ez ditudan hiruzpalau egile hautatu aliritzira, denak irakurtzen hasi, eta gehien gustatzen zaidanarekin jarraitu ohi dut; hurrengoan beste hiru hartu, eta horrela"), Berria (“elizako diren fundazioak fidagarriagoak egiten zaizkit, baina fidagaitza naiz hala ere fundazioekin zeren eskandaluak karitatearen negozioan aunitz izan baitira eta izaten dira, ez dela laguntza iristen fotografian agertzen den beltz gaixoari eta horrela”)…

Beste (edozein) iturritako erabilerak

eta horrela : Pello Zabala (“Iñuxenteen egunak, apiril biribilekoa; eta horrela...”, “Morroiak behar baitira orain, baserriko lanetan, sorokoetan eta horrela”), Filosofiako gida (“hau filosofia da, bestea ez da filosofia; filosofia hemen hasten da, lehenago ez zegoen filosofiarik, eta horrela”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Perpausaren amaieran erabilia, eta funtzio berezia duen esapidea denez, azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da eta eta horrela sarreretan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ta piku 1, Arti MaldanB ("Mendekantzak ditu / hamar mila musu, / eun mila ta piku / begitarte mutu").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

eta piko 3: M. Etxezarreta ("Emakumearen metro eta pikoa"), Azurm ("Hirutatik bat eta piko"), DV 1993 ("Bi urte eta piko"); eta piku 5: Zubk ("Eun eta piku urte"), Habe 1992 eta 1996 ("Ehun eta piku orri", "Hirurehun eta piku gara elkartean"), K. Biguri ("Hogeita piku urteko gizon bat"), J.M. Arrizabalaga ("Ordubete eta pikuko espektakuloa").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

eta piko : DFrec 1 (Egin: "Berrehun eta piko automatika") // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Mailegu baztertzekoa da, ez baita nazioartekoa formaz nahiz adieraz.

gaztelaniazkoaren kalkoa da, eta ezin onartuzkoa: eta zenbait / eta zerbait bezalakoez ordezka liteke.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

1900-1990 epeko testuetan eta zenbait lematizatuak "x eta zenbait urte" segidako 4 dira, IE-EB: StPierre GH 1921: "Hala zioen duela berrehun eta zenbeit urte Eskaliger idazlariak..."; Euskaltzaleen Biltzarra: "Nork erranen zaukun, duela hogoi eta zombeit urthe, Parisen elgarrekin eta bertze Eskualdun lagun batzuekin aurkitzen ginelarik, egun batez, holako ghertu handi batean buruz buru eginen ginuela!"; Otoizlari 1986: "Gure artean izan duzu, hogoi-ta zenbeit urtez, Artzain Onaren itxura"; Satr: "Zoragarri da larogei ta zenbait urteko ezpain hoietatik gauzak entzutea".

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Beste batzorde batek argitzekoa da

gutxitan erabili izan da, baina egokia dirudi, eta AS gisa eskaintzekoa, adibide batekin: gure artean izan da, hogei eta zenbait urtez.

Txostenaren laburpena

'x eta y nahiz x edo y' adierakoak lemazitzeko saio bat egin da; EEBSkoak 26 dira, eta EB: edo eta 1, edo/eta 3, eta edo 2, eta/edo 20; OEHn ez dugu aurkitu, ezta beste iturri-hiztegiotan ere: DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm, EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

edo eta : LehenZikloEsper 1987 2: "Beren esanahia ezagutzen ez den hitzak jaso (Ik). Aurreko ariketen emaitzak guztien artean ikusi (Ir-Ik). Jaso diren hitzen esanahia bilatu edo eta esplikatu (Ir edo/eta Ik)"; edo/eta : J.M. Apalategi: "batzutan hots bat errepikatzerakoan desberdintasunaz esana izan delako edo/eta lehenago idatzi dudanean zihurtasun osorik gabe egin nuelako desberdin idatzi dut aldi batetik bestera"; Programazioa 1984: "Hedakuntza edo/eta sakontzea. Pedagogi alorrera bereziki egokiturik"; eta edo : P. Saez: "Kontuan artuaz trafikoko lege-austeak batzuetan (Alemanian batez ere) lege-auste arruntaren % 50 baño geiago dela, bidezkoa dirudi geiago erabiltzea eta edo gidatzeko baimena kentzeko neurria artzea"; E. Diaz: "Funtsezko arazoa sortzen da puntu honetan irakasleek bete beharreko baldintzei dagokienean batipat, bai publiko eta edo pribatu homologatuetan irakasleek erdi mailako titulazioa eta EGA eduki behar bait dute"; eta/edo : KLLegea 1984 2: "Eskuarte hoien banakuntza, indarrean dagoen lege-erapidetzaren arauera Bateango Erakundeen eta Kondaira-Lurraldeetako Foru-Erakundeen jaurgopeko izan daitezen agintepide eta / edo zerbitzuen eretzean egingo da", "Estatutoa eta Lege hau egiteratuz agintepideak eta / edo zerbitzuak Autonomia-Elkarteari eta Kondaira-Lurraldeei eskuratzea bukatu ondoren..."; OinLegBizk 1990: "Zerga-sisteman sartutako edo ekonomiak edo salbuespenezko beste zirkunstantziaren batek ekar ditzakeen aldaketak direla eta, banaketa bertikal modeluan eta/edo banaketa horizontalaren koefizienteetan funtsezko aldaketak sartu beharra gerta dadinean, Finantza Publikoetarako Euskal Batzordeak, metodologia eta kalkulu mailako aldaketei buruzko proposamenak egin ahal izango ditu"; P. Saez: "Gaur egun ordain sariak, hobeto esanda, adingabekoen ezin-egokituari eta gazteen okertzeari erantzun gutxi edo asko pedagojiazkoak eta / edo menderakoiak, orain arte ez-ezagunak edo gutxi ezagutuak izan diran neurri, errealitate eta asmoak euki bear dituzte"; OrdenadoreP: "Periferikoa: Ordenadoreari datuen irteera eta / edo sarrerako ahalmena emateko gailua"; LehenZikloEsper 1987 2: "testu edo informazio egokia emanik, zerrendatu espezie mineral eta / edo animali espezie eta / edo landare espezie jakinen transformazio / erabilpen prozesuen elementu / urratsak"; UZEI 2: "Hitz honen, horren edo harako bestearen arazoa baino askozaz gehiago lanbide- eta ikasketa-sail gehienetara aplika dezakegun eta/edo aplikatu nahi dugun batezbesteko hiztegi-tipologia bait da hemen, itxura osoz, auzigai nagusia", "beraz [hauek] aukeratu ditugu adjektibo gisa jokatu behar dutenerako, eta ez L. M. Mujika eta/edo X. Kintanak proposatzen dituzten[en] antzekoak"; EHAA 1986-1992 artekoak 4: "Hirigintzazko Azterlanak egitea eta/edo Abenduaren 5eko 278/1983 Dekretoaren arauera Birregokitze-Egitamu Bereziak egitea du xede lankidetza-ituneak", "jatorrizko ikus-entzunezko ikasmaterialaren egile eta/edo argitalpen eskubidedunaren baimena eskuratu, eta horren kopia legeztatua aurkeztu beharko da", "Zuzendaritza Batzordeko kideak izendatu, berrautatu eta/edo berretsi", "Iragarpena, Eusko Jaurlaritzako Argitalpen Zerbitzu Nagusiak eta/edo Herri Arduralaritzaren Euskal Erakundeak 1992. urtean argitaratuko dituen liburuen fotokonposizio, fotomekanika, inpresio, enkuadernazio eta bidalketa lanak esleitzeari buruzkoa"; AAO 1989: "800 metro karratu lortu gabe, eraikitako edo leku zabalak, bide publikoak, antolapidetza eta/edo ez-urbanizatzeko zoluaren guneak bezala sailkatutako lurrez inguratua egon dadila"; A. Egaña: "Nolanahi ere, pekatari, matxista eta/edo erreprimitu pila bat bagarela ohartu naiz"; HerrizH 1988: "... ondoko oinarrietan zehaztera goazen baldintzak bete ditzaten itzulpen-egitasmoei beka moduko dirulaguntzak eskainiz: Literatur obrak behar dute izan, klasikoak eta/edo modernoak"; HezkSaila 1985 eta 1994: "Multzo hauek dagokien irakasgaiko gai sail batez osatuta daude eta bere garapenak, irakaslearen eta / edo ikaslearen ekintzen mailan, irakasgaiko ordu lektiboen %50 ingurua bete behar dute", "Orain, barne-energia eta bero eta/edo lan gisa sistema horien arteko elkarrekintza bidez aldatzeko aukera koalitatiboki aurkeztuz azaldu beharko lirateke"; GAO 1991: "zakar erradioaktiboak edo batazbesteko bizitza nahiz kontzentrazioagatik instalazioetan kalterik sor dezaketenak eta/edo instalazio horien mantenimenduan diharduen langilegoari arriskurik ekar diezaioketenak"; Egin 1993: " horiengandik ez baitugu ezer asko aterako: (...) Dogmatikoengandik (...) Eserleku erosoko euskaltzale eta/edo euskaldunengandik".

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Beste batzorde batek argitzekoa da

Euskaltzaindiak edo Gramatikak erabakitzekoa (edo/eta segidakoa baino erabiliagoa da).

Euskaltzaindiaren Arauak

(eta abar-en ohiko laburdura).

Formatu-arazoak

laburdurak

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ETAkide 1, AE Ituna.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ETAkide: P. Aintziart, I. Zaldua, J. Zulaika 6, Berria 9; etakide: M. Hz. Abaitua 5, I. Aranbarri, I. Arranz 2, R. Egiguren 4, A. Juanena 2, P. Salaburu, J. Sarrionandia, Txillardegi, J.L. Zabala, M. Zapiain 3, Berria 109.

Ongi eratua da

hedatua da, eta ongi eratua.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak.

Eratorri-sare sistematikoki osatzekoak

-kide.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Kim.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Kim.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Kim.