Euskaltzaindiaren Arauak

AS: esne(-)belar Euphorbia, esne(-)denda, esne(-)gain, esne(-)gauza, esne(-)hauts, esne(-)jaki, esneko hortz, esne(-)tela, esne(-)zopa.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: esne-behi , esne-bide , esne-harri , esne-lore , esne-perretxiko , esnetarako .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

esne-belar (53.9: Euphorbia); Esne-Bide; esne-denda; esne-gain; esne-gauza; esne-jaki; esne-hauts; esne-zopa; esne-tela (Ipar. eta Heg. da); esneko hortz

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Euphorbia.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Sin. esnetegi.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ESNE-MAMITAN "Vivir en la abundancia [...] esnemamitan bizi (G); litm.: vivir en nata de leche" EY III 238. v. ESNETAN (b). * Esne-mamitan bizi bearrak gaituk, adiskideak! Herr 26-4-1962 4.

Corpusak: LB: esne-mamitan egon, esne-mamitan bizi; EPG: esne-mamitan bizi, esne-mamitan hazi, esne-mamitan ibili, esne-mamitan izan, esne-mamitan eduki;

esne mamitan, esne-mamitan 1 adb. (egon, bizi eta kideko aditzekin). Oparotasunean. Izan ere, bizitza ez da beti esne mamitan egotea. Ondo begiratuta, esne mamitan haziak gara. [s.u. esne]

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kendu oharra eta gehitu adibide gehiago (oharreko bizi aditza falta da). (2021-11-23).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESNE-SALTZAILE (Urt IV 268, ezne-s. Lar, Añ, H). "Lechero" Lar. v. esnaldun (2), esnedun (2), esneketari, esnezale. Esne salzalia. Arch Fab 185. Esne-saltzaille, merkatari-baserritarrak. Alzola Atalak 139. Bidean zijoan [...] esne-saltzaille liraiña. NEtx LBB 221. v. tbn. It Fab 39. Ezne-s.: Osk Kurl 75

adib: esne 1 iz. Ugaztun emeen ugatzetan eratzen den isurkari zuria, ume jaio berrien berezko elikagaia. Haurrak esnea edoski. Dohatsua esnea eman dizun bularra! Erdi berriaren lehen esnea. Esnea hartu. Abatza bete esne edan. Esnea egosi. Esnetan zerbait egosi. Esnea mindu. Esne asko ematen duen ardia. Behi esnea. Esnea jetzi. Esne opilak. Talo-esneak eztiarekin. Esne-saltzailea. Esne industria. Esne zekorra (Ik. esneko).

esne(-)saltzaile 32: Deia 9, HABE, Berria 10, EiTB 5, Karmel, Argia 6.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

esne(-)saltzaile 12: Berria 5, Herria, Iñaki Segurola 2, Jokin Urain, Iñaki Mendiguren, Fernando Rey, Eider Rodriguez.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

izozki(-)saltzaile aztertzean azpisarrera diren saltzaile osaerakoak ohiko lexia egitea proposatu da: arrain(-)saltzaile, bertso(-)saltzaile, erloju(-)saltzaile, esne(-)saltzaile eta fruta(-)saltzaile.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-saltzaile.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa esne sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESNEA BATU (V-arr-gip; Dv (que cita a Ur)). Ref.: Gte Erd 74; Elexp Berg. Ordeñar. "Beieri esnea batu (V-arr-gip)" Gte Erd 74. "Esneak jeitsi. Esniak batutakuan afaldukou" Elexp Berg. Lelengo iraziten da ezne batu barrija. Ur Dial 86 (It jatzi, Dv daitzi, Ip jeitsi). Abereak zainddu, ezneak batu, gaztaiak egin eragin. Echta Jos 307. Nun-nai erakusten dok / abillaren antza; / esnia batzen, barriz, / aparteko jasa. Enb 161. Goizaldean eta egunez batzen dan esnea, gabaz kallatzen da. Ibiñ Virgil 102. Esneak batu, gaztaiak egin. FEtxeb 73.

Ez dugu aurkitu esnea batu formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu esnea batu formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, adibide gisa jasotzekoa, esnea jetzi bezala.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa esne sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESNEA BILDU. Ordeñar. Gero eznia biltan dei olaberratara. Mdg 136. Goizaldean eta egunez batzen dan esnea, gabaz kallatzen da: iluntzean, eguzkia etzaterakoan biltzen dana berriz, kantxiñetan eramaten da. Ibiñ Virgil 102. Ardi-jezteko edo esnea biltzeko erabilli izan dira ontzi oiek. Garm EskL I 100. Esne-bei txikiak genituan, lau bei, ta esne asko ezin bildu. BAyerbe 66

esnea bildu 11: Consumer, Berria 3, Argia 2, DiarioVasco 5.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

esnea bildu 2: Herria (“Esnea biltzen zuen eta Constitucioneko Marre fabrikara eremaiten”), Patxi Zubizarreta (“Esnea bilduta eta gainezka zuten bularretik zurrupatu, eta harraskatik behera botatzen zuen”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, adibide gisa jasotzekoa, esnea jetzi bezala.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa esne sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da adierak bereiziz: 1 amak umeari; 2 behiak berak esnea eman/ekoitzi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESNEA GALDU (V-gip). a) Cortar(se) la leche. "Cortarse la leche. Atzo, alperrik goixago egosten ipiñi, zure esnia galdu eiñ jakun" Etxba Eib. "Bero aaundixakin errez galtzen da esnia. Sin. esnia mudau edo esnia kortau" Elexp Berg. Urak eznea galtzen du, eske soberak adiskidea. O Pr 455. b) Perder la leche, dejar de producir leche. Horrek erran nahi du behiak, ernaldu ondoan, esnea laster galduko duela. Dv Lab 248

esnea galdu 1, Argia (“Irigoienek esnea galdu zuen hilabetetan, alabaina kalte handiena geroztik heldu da, egin beharreko analisiak direla-eta”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

esnea galdu 2: Herria (“Artoak ximurtzen, sorroa ez sortzen, baratzeek sofritzen, xaharrek hatsa galtzen, errekak agortzen, ardiek esnea galtzen eta hoinbertze gertakari zauzkit urruntzen prezioen goititzeaz ere, ez bainaiz orroitzen, bainan baratzekari berri bat zaiku sortu bezain laster emendatzen eta dirua ekartzen”), Michel Oronoz (“Uda egiazki jin aitzin, aroa hezea, hotza, lanotsua izaiten da eta hori ez da ardien onetan: batzuk eztulka, mainguka, besteak mehatzen, esnea galtzen; beha dago artzaina, kexu, agian eguzkiak laster berotuko duela eta bazterrak berdatuko direla”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da, adibide gisa jasotzekoa, esnea jetzi bezala.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa esne sarreran.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Zerrenda osagarriak

NekHizt: Sin. laktazio.

Ongi eratua da

forma berri, ongi eratua.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Kategoria

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Ahozko erabileraren testigantza fidagarria du

testuetan ageri ez den arren, ahozko erabileraren lekuko fidagarriak ditu (Iz, Gte).

Atzizkien araberako erabakiak

-bera.

Kategoria

izond.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 izond. 'esnea duena'. 2 iz. 'esneketaria'.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-dun/-ketari/-zale

Forma baten adiera(k)

1 esnea duena; 2 esneketaria

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-gorri.

Kategoria

iz.

Landare eta animalien taxonomi izena

Lactarius deliciosus.

Jatorrizko forma

esneketari, esnesaltzaile

Euskaltzaindiaren Arauak

'esne-banatzailea'.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ketari / -zain / -zale,...

Forma baten adiera(k)

esne-banatzailea

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

esne-ontzi 6: G 5 (Ag G 3: "ardi guztiak jetxi ta zelaira eraman, esne ontziak lepoan artu ta an izaten naiz laster, zazpiretako bai"; "Malenek kentzen zizkion sorbaldetako zorro ta esne ontziak"; "pipea piztuaz, esne-ontziak lepoan zituala, artzen zuan mendirako aldapa latza"; NEtx LBB: "Deadar egingo zion mutilak bere esne-ontzia jasotzen zuala"; Ugalde Iltz: "Elizondok oi zituan esne-ontzi garbitze soiñuak ere ixil-ixilik geratu ziran goiz artan"); IE 1 (Xa Odol: "Orroitzen naiz behin: menditik ardi esnearekin zatorrela, esne ontzia aldean pausaturik jarrita zagoela ikusi nuen"); esne-untzi 1 (Zerb Azk: "Gau guziez ximiniari behera Uhaldeko sukalderat sartzen ziren, firri-farra, eta han esne-untzi guziak husten"), eta OEH argitaratuan esnuntzi 1 (Herr 1956 ap. DRA: "Esnuntzia sahetsean [...] letxeroaren guait dago").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

esne-ontzi (eta esneontzi, esne ontzi bana) 7: G 4 (F. Urkia 2: "Kaiku.- Esnea jeizterakoan artzeko ontzia. Esne-ontzia.- Kaikuaren ordezko besterako ontzia. Marmita = (Esne-ontzi).- Esnea erabiltzeko ontzi txikia"; M. Oñatibia: "agiri au ez dutenak, esne saltzerik ez dute izango eta agiri ori, bei ukullu, esne-ontzi eta abar garbi erabiltzen dituztenai bakarrik emango zaie"; NEtx LBB, OEHko testuinguru berean); EB 3 (SGarm Heriotza: "esne ontzien prestaketa lana buka eta senarra esnatzera joan zen"; M. Etxezarreta: "irten zen ohetik, aurpegian oraindik izarren zimurrak nabari zitzaizkiolarik, esneontzi bila sukaldera"; Pello Zabaleta: "behia estu eta larri zebilen batera eta bestera, buztanaz belarrietan jo zuen, esne-ontzia hankaz jo zuen eta erroak azkenik hustu zizkionean isildu zituen bere marruak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

esne-ontzi : DFrec 1 ("artzainen zurezko esne ontzia"), AB38 2 (`marmita' eta `recipiente de leche' itzuliak), Euskalterm ('lechera') // Ez dugu aurkitu ap. AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

esne-ontzi : HiruMila (esneontzi: lechera, vasija para la leche, cántaro de la leche), DRA (cántaro de la leche), PMuj DVC (1 lecherón de los pastores; 2 lechera, vasija para la leche); esne-untzi : DRA (cuenco, colodra, lechera; eta esnuntzi: lechera, vasija para la leche) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrenda osagarriak

Prestas: 23 lek. (B 8 / G 15). / HitzIrud: "esneontzia = recipiente para la leche".

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-ontzi silaba bikoekin.

Kategoria

iz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ESNETAN. a) (Con jarri, egon, gelditu...). "Mar en leche, itxaso eznetan, geldi, malso dagoena" Lar. "Eznetan: [...] 2.º (V-ger), gozoso, consolado. 3.º (G), tranquilo" A. v. ESNE-ESNETAN. Biotza paketan eta esnetan bezala geratzeko. AA III 362. Itsasoari agindu zion gelditzeko eta eznetan jarri zan. Lard 388. Sart-aldera nago esnetan ni begira, / Itxasoa urdiñik aiñ dago ederra. AB AmaE 391. Maitea sendo dakusalarik, biotza dauka esnetan. Or Eus 320. b) "Vivir en la abundancia [...] esnetan bizi; litm.: vivir en leche (G)" EY III 238. "Bañarse en agua de rosas, eztitan egon (V); [...] eznetan bizi (V)" Ib. 241. v. ESNE-MAMITAN. c) "Eznetan (V), en leche, metido en leche" A. [Talo] arintxo erretakoak, / Esnetan ondo itorik. AB AmaE 369. Itxasoaren aserre orduetan, urazpian ezkutaurik edo alderdi guztietatik bitsa darioela egoten dira arkaitz danak, esnetan egosten dagozan arto zati lodien antzera. Ag Kr 139. Urtu itzatzu esnetan, aren omenez, ezti-orrazea. Ibiñ Virgil 76. Belar onen zaiñak esnetan egosi. Ostolaiz 146. Urtharaz zazu xokolat prisa bat hirur taza esnetan. ECocin 33. d) (Estar) en berza (un planta), tierna. Zimurrio bat ba ginun goizero landetan / artaburuak urratuz oraindik esnetan. "Cuando aún estaba en berza". Or Eus 47. e) Badira behiak yaten duten guzia esnetan ematen dutenak. "Toute la nourriture se convertit en lait". Dv Dial 72 (It esne biurtzen zaiotenak). f) Arria kare biurtzeko, esnetan jarri bear dik. TxGarm BordaB 23 (Interpr?)

adib: beratu, bera/beratu, beratzen 1 da/du ad. Bigundu. Ik. bigundu. Anton. gogortu. Eguzkiak beratzen du ezkoa eta gogortzen lurra. 2 da/du ad. Janariez mintzatuz, uretan edo beste isurkariren batean bigundu. Babarrunak, bakailaoa beratzen jarri. Zopak esnetan beratu. Ogi-puskak beratuta jaten zituen.

esnetan (egosi, murgildu, busti, sartu, ipini…) 67: Deia 3, Elhuyar 7, Elkar, Consumer 13, Berria 16, EiTB 13, Argia 11, Laneki 2, DiarioVasco.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

esnetan 28: Berria 2, Elizen arteko Biblia 4, Jasone Osoro 3, Anton Garikano 3, Koldo Izagirre, Jon Arretxe, Jon Alonso, Karlos Zabala, Pablo Sastre, Juan Garzia, Eider Rodriguez…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa esne sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

esnerako 2: J. Zubia ("Naia batutzen da batez ere andik onera esnerako beiak ekartzeakin, eta emendik ordañez ardiak, bai bizik edo akatuak"), I. Aldabe ("Haragi eta esnerako hazten diren ardi eta behi-aziendataldeak"); esnetako 2: Or ("Adibidez esne-beia: esnetako beia; aita-amak: aita-ta-ama"), M. Oñatibia ("lanerako, esnetako edo aragitako dauden ganaduak ez dute jan berdiña bear"); esnetarako 6: L. Egia ("Soro-lanerako ta esnetarako izan oi dira beiak"), A. Urcelay ("Hiru behi, esnetarakoak eta lanerakoak"), J. Agirreazkuenaga 2 ("Bertoko behi piriniarra, esnetarako zein haragitarako Europako beste arraza egokiak ekarrita ernaltzen saiatu ziren [...] haragitarako Ingalaterrako Durham arrazakoak eta esnetarako Flandes-ko behiak..."), Peillen ("Halaxe ardien saldoa, artaldea goiti joan da esnetarako"), U. Lopez ("Esne sortzailerik onena esnetarako behien artean").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

esnetako : DFrec 1 (Deia: "Bai esnetako eta haragitarako ganaduekin berdin ardiekin ere"); esnetarako : Euskalterm 6 (hauetan esnetarako [behi-]azienda, gaitasun, zekor, eta ez-esnetarako) // Ez ditugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

esnerako : PMuj DVC (hembra destinada a producir leche); esnetako : PMuj DVC (1 lactante, mamante; 2 G hembra destinada a producir leche); esnetarako : HiruMila (adib.: esnetarako gaitasuna aptitud para leche) // Ez ditugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-rako/-tarako: cf. haragitarako, hazitarako proposatuak (eta, bestelakoetan, aurrerako).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

esne sarrerari dagokion azpisarrera.

Jatorrizko forma

esnetegi, esnedenda

Euskaltzaindiaren Arauak

Sin. esne(-)denda.

Sinonimoa(k)

esne-denda

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

esne(tu), esnetzen.

Aditz-erregimena

da ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

1 esne bihurtu. 2 (erdi berriari) esnea etorri.

Euskaltzaindiaren Arauak

1 izond. 'esnea maite duena'. 2 iz. 'esneketaria'.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-zale/-ketari...

Forma baten adiera(k)

1 esnea maite duena; 2 esneketaria