Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

berun: LurE-Harluxet.

Sektore jakin bateko informazioa

Laburtzapenen hiztegian: Pb.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

berun: Zehazki, ElhHizt, HiruMila, HiztHand.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Elementu kimikoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BERUNEZKO (Urt Gram 51, Dv). De plomo; (fig.) plúmbeo, del color o peso del plomo. Balak daraman indarrarekin, berunezkoa izanagatik, batzen badu bidean gizon bat, urratzen diozka aragi-ezurrak eta igarotzen du batetik bestera. Mb IArg I 255. Berunezko pillot andiak muturretan zituzten sokekin lertzear zioten S. Lorenzori borrero berak bere gorputza. Mb IArg II 168. Gure lan eta nekeak, berunezkoak dirudiela-ere, urre eder biurtzen dira. AA III 359. Sazerdoten alizatia urrezkua, ta munduko andi guztien alizatia berunezkua da, Santubaren esanian. fB Ic III 294. Nere lagun eta adiskide maitea: artu ditut zure bi karta, eta emen ere berunezko oñen premiya dago [='hay que andar con cuidado']. CartAnd 396. Bada deitu beziñ laster, berandu gaberik dator [loa] nere begi nekatuak itxitzera, bigunkiro, beraunezko bere beatzakin. Otag EE 1882c, 535. Berunezkoa ala aragizkoa dot ene seme au? A BeinB 77. Berunezko gudariak. Ezale 1899, 127. Baña Pello añ triste dago, nola udazkenak, bere berunezko mantua Izarraitzen gañean zabaldu, eta basoak eta txarak, arboletatik eramantako osto igarrez betetzen dituenean. Etxeg EE 1885b, 370. Zergatik badira duruak, karton-piedra-kin egiñak, berunezkuak eta perkalezko platiatuak. Iraola 74. Zoazi, ori, halako uraren jastatzera berunezko tuta zikin horien ahotik! JE Bur 35. Zure esku berunezkuakin. Alz Bern 49s. Urria urhez, berunezko hazila, / Ene lagunak zahartu ni bezala. Ox 27. Berunezko bijotza euki-arren, negarra baño besterik eztot egitten. Altuna 14. Gabeko itzalez landu / berunezko illobija. Laux BBa 62. Oneik aberiok beraunezko sabela-edo dabe. Otx 113. Adiskide artean ez berunezko baizik illaunezko tiroa bear dala uste izaten dute askoek. Ldi IL 92. Autopsia eginez geroz... berunezko bala bat garako hutsunean. Arti Tobera 280. Bizitzako izakiak ere panpiñak eta berunezko soldaduak bezala dituzu. Vill Jaink 133. Ogorloko ori, berunezkua dozu. Etxba Eib. Berunezkua zidurixan aren maletiak. Ib. Dornuari berunezko auak ipintzen jakoz pieza fiñeri obatzerakuan, onek ez orbantzeko. SM EiTec 146. Orduan, negurriaren berunezko estalkia jaso eben, eta ontzi-barruan emakume bat jesarrita egoan. Ker Zach 5, 7.

adib: berun 1 iz. Metal iluna, astuna eta biguna, lantzeko erraza, 327 °C-tan urtzen dena eta 1.750 °C-tan dirakiena (Pb; zenbaki atomikoa, 82). Beruna baino pisuagoa. Berun urtua isuriz. Berunezko xaflak. Era honetan gure nekeak, berunezkoak diruditela ere, urre eder bihurtzen dira. Berun harria. Berun gatza. 2 iz. Hari batez eta haren muturrean lotzen den metalezko (berez berunezko) pieza batez osatutako tresna, zerbait zut jartzeko edo uraren sakontasuna neurtzeko erabiltzen dena. Berunean egindako horma.

berunezko 147: Deia 11, Elhuyar 13, Elkar, Consumer 7, Berria 37, EiTB 15, Jakin 6, Argia 17, Laneki 22, Erlea 4, DiarioVasco 14.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

berunezko 106: Berria 16, Xanti Iruretagoiena, Lopez de Arana, Joan Mari Irigoien, Juan Garzia, Hasier Etxeberria, Xabier Amuriza, Josu Zabaleta, Harkaitz Cano, Xabier Montoia, Ibon Uribarri, Txillardegi…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-zko.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-zko bukaera duten orain arte araututako guztiei tratamendu bera emateko berraztertzeko eskatuko zaio erredakzio-taldeari. Orain beirazko, berinazko, kristalezko, urrezko, zilarrezko… sarrera dira EHn, altzairuzko, metalezko… azpisarrera; eta brontzezko, burdinazko, aluminiozko, zurezko, egurrezko… adibide. EHLk urrezko eta zilarrezko sarrera gisa jasotzekoak direla uste du (adiera automatikoa baino gehiago jasotzen dituelako), baina besteek maila berean joan beharko luketela.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

berunezta, beruneztatzen.

Atzizkien araberako erabakiak

-tu/-ztatu.

Aditz-erregimena

du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-kara.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

berunaren kolorekoa.