Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Tradizioak baztertu duen forma

Er. gabea.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-epaile.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-hazi.

Zerrenda osagarriak

NekHizt: Ik. belar ondu.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-idor.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

belar sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

belar ondua.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: 'belar-zatia'

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-on.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

belar sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

usain oneko belarra.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: Ik. izpiliku / LurE: Ik. izpiliku / ElhHizt: AS: ik. izpiliku / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-xut.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

belar sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

izpilikua.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: belarbeltz: Scrophularia sp.; belarbeltz bikordun: Scrophularia nodosa.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-beltz.

Kategoria

iz.

Landare eta animalien taxonomi izena

Scrophularia sp.

Maileguaren beste forma, gaizki edo erdizka egokituaren ordez

Saih. Ik. belar 3.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

belargune (eta belar gune) 3: A. Juaristi ("Belargunearen erdiak ukigabe dirau"), M. Dupac ("Zinak eta minak nituelarik, belar gune erdian, esku hutsak gora, Mathias eta Jose aintzina joaten ari ziren..."), Hizkuntza/OHO ("Belargune zabal hartan artzantza indarrean dago").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm, ez ap. EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu isiltzekoa da

Bebil (ez dago hiztegian jaso beharrik).

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

belar-lana.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

belarkara 6: NZ/BBB1 ("Landare belarkarak"), J. Butron ("Honetan kaktus mota ugari hazten da zuhaitzezko landarediaren ondoan, bai eta zuhaixkak eta belarkarak ere"), Elhuyar 2 ("aixkol. iz. [Bot.] Leguminosoen familiako landare belarkara", "Apaingarri modura landatzen den landare belarkara"), Ingurugiro 1998 ("Ilara horiek 30 m-ko zabalera izatea eta, zuhaitzez bakarrik osatuak egon ordez, zuhaixkez eta landare belarkarez aberastea da egokiena"), S. Mendarte ("larrea osatzen duten landare-espezie belarkarak fotosintetizatzaile eta lehen mailako ekoizleak dira").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

belarkara : HiztEn (izond. belarraren antzekoa), LurE (Bot. belarraren antzekoa; eta landare belarkara AS: belarraren ezaugarriak dituena), Euskalterm 3 (hauetan 1 herbazeo sinonimoarekin; 1 landare belarkara, belarki sinonimoarekin; 1 zurtoin belarkara) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

belarkara : EuskHizt (ziguin eta zorna-belar sarreren definizioetan: "... landare belarkara"), ElhHizt (Bot. herbáceo, -a), HiruMila (izond. herbáceo, -a), EskolaHE (izond. Bot. Belarraren itxura edo egitura duena), PMuj DVC (herbáceo, vegetal) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

izond.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-keta 'pila'.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

belar-uzta.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-luze.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

txerria.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: belarmin: Centaurium erythraea subsp. Erythraea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Landare eta animalien taxonomi izena

Centaurium erythraea subsp. erythraea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldeko.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Zub.

Forma baten adiera(k)

belarrondokoa.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-teria.

Kategoria

iz.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

belar-multzoa.

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -etan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

belar sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Forma baten adiera(k)

belar-lanean.

Jatorrizko forma

belarri, beharri

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: belarriak berotu, belarri-luze, belarri(-)zulo

Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "belarria = hebilla"

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: belarri-belar, belarri-gingil, belarri-mami, belarrira esan .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

belarriak berotu, belarri-luze, belarri-zulo

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BELARRI-ERTZ. Borde, contorno de la oreja. Orra non artzai batek / bere etxolatik / zein dan ezagutzen du / belarri-ertzetik. It Fab 150. Belarri-ertzak epeldu zizkan [Paulino Uzkudunek]. MendaroTx 430. Ekaitza datorrelarik, / eguerdia geldi, / belarri-ertzean dabil / furrundakan euli. Or Eus 58. Or, an, zantzulariek Leitzara bidean / eskua sarri dute belarri-ertzean. Ib. 148. Gerrikoaren epelak belarri-ertzak goxatu egiten omen zituen. Zendoia 187. Kontu oriyek allegatzian / arren belarri-ertzeta. Auspoa 39, 12.

belarri(-)ertz 9: Consumer 3 (adib.: “Belarrian sartu dena intsektua baldin bada, baduzu ateratzen saiatzeko aukera, oliba-olio tanta batzuk belarri ertzetik sarraraziz”), Berria, EiTB, Argia 1, DiarioVasco 2, Jakin.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

belarri(-)ertz 12: Joxean Agirre 2 (adib.: “Pozik nago, erabat pozik, maite zaitut - esaten zuen eta belarri ertzak miazkatzen zizkidan”), Iñaki Segurola, Koldo Izagirre, Harkaitz Cano, Jose Angel Irigaray, Joseba Sarrionandia, Iñigo Aranbarri, Lutxo Egia, Inazio Mujika Iraola, Joxerra Garzia, Unai Iturriaga.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa belarri sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

BELARRI-GOGOR. "Belarri-gogorra, (adj.) sin oído musical. Belarri-gogorra izan arren, beti kanturako prest" Etxba Eib.

LB: 0 / EPG:0 /

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: belarri gogorra izan tener poco o mal oído para la música; oír mal o poco, ser duro de oído belarri gogorra izan arren beti kanturako prest: aunque tiene poco oído siempre está dispuesto a cantar; Adorez: 0; Labayru: belarri gogor 1 adj. sin oído, de mal oído, sin aptitudes cantoras

gogor 2 adj. (Hedaduraz). Ur gogorra: edateko ona denak baino gatz kopuru handiagoa duena. Ur batzuk dira gogor, besteak bera. R samurra eta R gogorra. Burua gogorra izan: burugogor izan. Belarri gogorra izan: gaizki edo gutxi entzun. belarri 2 iz. Musika-soinuak egoki hautemateko eta errepikatzeko gaitasuna. Ume-umetatik dakar horrek belarri ona. Belarri-gogorra izan arren, beti kanturako prest. Hauspoak baino belarri txarragoak ditu eta ordu guztietan kantari ari da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa, bi adieratan (1 gutxi entzutea; 2 musikarako gaitasun-eza izatea).

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa belarri eta gogor formetan.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BELARRIAK GORTU (Lar, Añ). "(Hacer) oídos de mercader" Lar. "Orejas, oídos de mercader, hacer que no se oye" Añ. Behar duzu halaber hainitz gauza iragan beharriak gorturik. SP Imit III 44, 1. Gorturik zeure belarrijak Jaunaren deijetara, egiten dozu demoninuak dirautsuna. Astar II 227. Ez bada arren, belarriak gortu ene deiai, ez ene eskariai. Añ EL2 166. Yupiterrek beharriak / Gorthuak ditu gaiñ hartan. Gy 239. (Belarriak gor egin). Kistar dirala diñoen ugazabak Aita Santuaren deiari belarriak gor egin dautsez. Eguzk GizAuz 156.

adib: gortu, gor/gortu, gortzen da/du ad. Gor bihurtu, entzumena galdu. Hezurrak zaizkit gogortu, belarriak ere gortu. Urteek arras gortu naute. Gaitz batek gortuta utzi zuen. Edozein gortzeko zarata.

Ez dugu aurkitu belarria(k) gortu formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

belarriak gortu 5: Txillardegi 2, Bernardo Atxaga, Anton Garikano, Gotzon Garate.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa belarri sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BELARRIAK ITXI (Lar, Añ), B. HERTSI. Taparse las orejas, hacer oídos sordos. "(Taparse los) oídos, belarriak itxi" Lar. Txoroen hitz belarriak itx. "(A palabras) locas, orejas sordas, txoroen hitz belarriak itx" Ib. "Orejas, oídos de mercader, hacer que no se oye" Añ. Nehor emaztez edo emaztetako gauzaz mintzo denean, ez ernaturik egon, herts beharriak, itzul burua bertze alderat. Ax 412 (V 268). Iende prestuek, halakorik ez enzuteagatik, beharriak hersteintuzte, burua bertze aldera itzultzen dute. Ib. 259 (V 173). [Jangoikoak] adirazten dizunari belarriak itsirik, sartzen bazara zu zere gauza gaistoetan. Mb OtGai I 119. Zenbat bider abisatua izan naz, ta belarriak itxi ditut? Cb Eg II 92. Au entzutean, ango / igel kantariak / itxi omen zituzten / beren belarriak, / ez aditzeagatik / aren deadarrak. It Fab 117. Ausentziyan da argureriyan, / mingañaren pikardiyak; / aditu nai eztuenik bada / itxi bitza belarriyak. Xe 344. Aldi hartan ere, Juduek hetsi zituzten beharriak Jainkoaren mintzoaren ez entzuteko. Jnn SBi 17. Tolosan sartu ziranean, ango emazteek, bai karlistenak ere, belarriak itxi bear txapelgorrien biraorik ez entzuteko. Or QA 83. Nork arotz eta nekazarien mintzo apal, beti zahar eta beti berri honi belarriak eta bihotza itxi? MEIG II 48.

adib: belarri 1 iz. Entzumenaren organoa; bereziki, organo horren kanpoko zatia, buruaren bi alboetan gertatzen dena. Belarriak apal atera nintzen, oihuen eta irrien azpian. Asto belarri-handia. Belarriak ernatu, ireki, zorroztu, eman. Belarriak itxi, tapatu. Belarriak erne dituela. Belarri batetik sartu eta bestetik atera. Begiak ikusi ez duena eta belarriak entzun ez duena. Belarriak ixten dituzte eta burua beste aldera itzultzen. Euskaldunen belarria ez dago punturik gabeko bertsora egina. Hots belarri-mingarriak. Albistea erregeren belarrietara heldu zenean. Belarri-gogorra izan arren, beti kanturako prest. Ahotik belarrira aritzen diren bertsolariak. Belarriz eta entzutez, Benveniste baztertuz gero, ez naiz inoren ikasle izan. Belarrira mintzatu. Belarri bat emango luke hori lortzeko. Barne belarria.

belarriak itxi 6: Elhuyar 2, Consumer, Berria, EiTB 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

belarriak itxi 12: Elizen arteko Biblia 4 (adib.: “Belarriak itxiko zaizkik, ezin izango duk aditu errotarri-hotsik, ez eta entzun ere txorien kanturik. Ahotsa moteldu egingo zaik”), Anton Garikano (“Hura mintzatu zitzaion azken aldian, haren hitzek belarriak itxi zizkioten”), Joxean Agirre (“belarriak itxi arren ozenki entzuten duena eta, idazle batek berea jasaten duen bezala, zigor baten antzera eraman beharrekoa”), Felipe Juaristi (“Bizitza galdu beldurrez, egun argiak logela luze-zabalean hartua zuenean, begi-belarriak itxi zituen, horregatik”), Ramon Etxezarreta (“Aho judu batetik bestera Alemaniako kontuak iristen dira, hain kontu izugarriak, non ausartuko banintz belarriak itxiko bainituzke, baina ezin dut”), Hasier Etxeberria (“Metamorfosi bat-batekoa ulertu ezinda, begi-belarriak itxi eta sudurra erabiltzen hasi nintzen, Patri”), Itziar Otegi (“Eskuekin belarriak itxi ditu”), Joan Mari Lekuona (“Belarriak ixten ez dituena eta jainkozko deiari adi dagoena, hura da salbatuko”), Pako Aristi (“Inoiz belarriak itxita egokitu zaizkiona (bestela, proba egin daiteke igeritarako edo auzokide zaparrastatsuek ezinbesteko bihurtzen dituzten tapoiak jarrita) ohartzen ahal da diodanaz”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

itxi1 2 da/du ad. Zerbaiten osagai higikorra mugituz edo jarriz, haren barnealderako irispidea eragotzi, edo barne eta kanpoaldearen arteko harremana galarazi. Gela itxi. Kutxa giltzaz itxi. Zuloa itxi. Eskutitza itxi baino lehen. Ahoa, begiak itxi. || Igarobidea langaz itxi. Sarrera itxi. || Zerbaiti belarriak itxi: entzungor egin. Gau guztia begirik itxi gabe igaro: lorik egin gabe igaro.[belarri] belarriak itxi du ad. Belarriak tapatu; entzungor egin. Aditu nahi ez duenik bada, itxi bitza belarriak. Zenbat bider abisatua izan naiz eta belarriak itxi ditut?

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Teknizismo hiztegi honen mailari ez dagokiona

Erabat ezabatu adibidea eta azalpena, lehendik ere jasoa dagoelako azpisarrera gisa belarri sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa belarri sarreran.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa itxi sarreran ere.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

eraikuntza librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

belarrietara(tu), belarrietaratzen.

Atzizkien araberako erabakiak

-tu: -ratu/-etaratu.

Aditz-erregimena

da/du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

esan: -ra.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

belarri sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

belarrira(tu), belarriratzen.

Atzizkien araberako erabakiak

-tu: -ratu/-etaratu.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tzar.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BELARRIZ. De oído, por medio del oído, auditivamente. Bixta eta ukitzea hagitz zaitkit nahasten / eta beharriz dut xoillki hor zarela sinhitsten. EZ Man II 79. Arengaz dakigun pixka ere belarriz sartu baitzaigu. Or QA 137. Eladeko arorik bikainenean ere, begiz baino areago belarriz ikasten zuten ango erritarrek. Zait Plat 111. Ezaguerari dagokio ederra, ta sortzetikoa begiz ta belarriz jaso oi dugu geienbat, auek baitira eder-zentzunik berezienak. Onaind in Gazt MusIx 145. Batipat begiz edo belarriz entzuten danez erabaki bear danean. Insausti 13. Beharriz eta entzutez, Benveniste baztertuz gero, ez naiz inoren ikasle izan. MIH 369.

adib: belarri 1 iz. Entzumenaren organoa; bereziki, organo horren kanpoko zatia, buruaren bi alboetan gertatzen dena. Belarriak apal atera nintzen, oihuen eta irrien azpian. Asto belarri-handia. Belarriak ernatu, ireki, zorroztu, eman. Belarriak itxi, tapatu. Belarriak erne dituela. Belarri batetik sartu eta bestetik atera. Begiak ikusi ez duena eta belarriak entzun ez duena. Belarriak ixten dituzte eta burua beste aldera itzultzen. Euskaldunen belarria ez dago punturik gabeko bertsora egina. Hots belarri-mingarriak. Albistea erregeren belarrietara heldu zenean. Belarri-gogorra izan arren, beti kanturako prest. Ahotik belarrira aritzen diren bertsolariak. Belarriz eta entzutez, Benveniste baztertuz gero, ez naiz inoren ikasle izan. Belarrira mintzatu. Belarri bat emango luke hori lortzeko. Barne belarria.

belarriz 40: Deia 2, Elhuyar 2, Elkar, Consumer, Berria 14, EiTB 6, Jakin, Argia 10, DiarioVasco 3.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

belarriz 41: Berria 8, Elizen arteko Biblia 5, Iñaki Segurola 3, Iñigo Aranbarri 2, Patxi Altuna 2, Asisko Frantzizko 2, Patziku Perurena2, Edorta Jimenez 2, Bat-bateko bertsolaritza…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa belarri sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

'aurpegian, belarri inguruko aldea'.

Euskaltzaindiaren Arauak

iz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Erabileremu dialektala

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Kategoria

izond.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

landa belartsu eta emankorrak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Tradizioak baztertu duen forma

Er. gabea.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-txo.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

1 belardia. 2 belar-mordoa.