Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

alegra, alegratzen.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Heg. Beh. Ik. alaitu, alegeratu.

Aditz-erregimena

da/du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Behe-mailako formaren aldean hobestekoa

Zah. Ik. alaitasun.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Tradizioak ez du besterik agintzen

gutxi erabili izan da ("g.er." marka dagokio); forma horretan ageri da, baina galdetzekoa da alehun -h-duna ote dagokion, kontu eginik, "ehunka eta ale(h)unka" bezalako testuinguruetakoa izan litekeela ezagunena.

Lexemen erregulartasuna

h.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Maiztasuna

g.er.

Txostenaren laburpena

corpusetan ez da jaso; bihi jale 1 (Prop 1897); bihi-jale 1 (J. Setien).

Zerrenda osagarriak

NekHizt: Sin. bihijaleak.

Ongi eratua da

berria da, baina egokia, ongi eratua.

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

bihijale.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-jale.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ALEKA HARTU. "Alekia artu, agarrotarse un eje en el cojinete. Makiña bati bein ejiak alekia artu ezkero arreglo zailla izaten jok eta obe dok olixo naikua ein da kontuz ibiltzia. Ba, okerra laster eitxen dok, baña gero konpontzen izaten ditxuk kontuak" SM EiTec1 . "Alekia artu detsa ardatzak" Etxba Eib .

LB: 53 (gehienak adb. dira, baina bi aleka hartu ageri dira (Laneki eta Consumer); ETC: 213

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: aleka 1 iz. (Teknol.) grano [viruta que entorpece un mecanismo], aleka 2 adb. (B) aje, achaque eztulaz gainera beste aleka bat ere badu horrek: además de la tos tiene también otro achaque; aleka hartu (Teknol.) agarrotarse, griparse [un mecanismo] / Adorez: aleka 1 iz. achaque, aje. 2 adb. grano a grano. 3 iz. (Tekn.) chaflán, viruta, grano / Labayru: aleka 1 adb. grano a grano; aleka 2 1 iz. grano, viruta o cuerpo extraño que entorpece las articulaciones o la rosca; 2 iz. aje, achaque / NolaErran: prix de vente à l'unité bederazkako saltze prezio – banakako saltze prezio – alekako saltze prezio nous ne les vendons pas à l'unité ez ditugu bederazka/banaka/aleka saltzen. // Euskalterm: aleka-hartze (es atascamiento, Teknologia mekanikoa).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Jasotzekoa da adberbio kategoriakoa. Eta aleka hartu azpisarrera egitea proposatu da.

Kategoria

adb.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

aleka forma aztertzean sartzeko proposatua, Teknol. markarekin

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa aleka eta hartu sarreretan.

Jakite-arloak

Teknol.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

aleki 7: J. Agirre ("Zaldi-simaurrari, lastoa, gariarena edo beste alekiren batena, naastu, pillatu eta irakin eraziz egiten da konposta"), J.A. Agirre ("Lehorte ikaragarriak sortu zirelarik, Egipto-rantz bultzatuak izan ziren hebertarrak jateko alekiak erostera"), K. Olaetxea 5 ("Tresna hauekin bai polen analisietan ikusitako alekiak, bai jasotako ezkurrak eho zitezkeen", "Elikadura aldetik ezkurrak alekien antzekoak dira", "Karbohidratoak, proteinak, koipea eta zuntza dituzte. Hots, gizakiaren iraupenean alekien papera bete dezakete eta ezaguna da historian zehar janaren osagai garrantzitsu eta finkoa izan direna", "Haritzen emankortasuna ere alekienarekin pareka daiteke", "alekien labore tradizionalak 650 kg/Ha besterik ez du ematen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

aleki : DFrec 1 (J.A. Agirre, EEBSko testuinguru bera), AB50 1 ('legumbre') // Ez dugu aurkitu ap. AB38, HiztEn, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

alekia artu : PMuj DVC (agarrotarse un eje en el cojinete #mdash# hots: aleka hartu) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

EB dira alelu 1 (NZ) eta alelomorfo 2 (UZEI: "alelomorfo-bikote").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

alelo : AB38 4, HiztEn, Euskalterm 2 (alelo-pareen banantze, alelo-pareen segregazio); alelomorfo : HiztEn-LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

alelo : ElhHizt, EskolaHE; alelomorfo : ElhHizt, EskolaHE. Ez dira agertu ap. HiruMila, HLEH, EuskHizt, Lur EG/CE, Lur EF/FE, Casve FE, HaizeG, Lh DBF, PMuj, DRA, Azkue Aurkibidea.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-elo.

Jakite-arloak

Tekn.

Euskaltzaindiaren Arauak

aleman 1 (herritarra) Sin. alemaniar. 2 (hizkuntza).

Onomastika batzordeak argitzekoa

ez da alemaniar bezalako gentilizioen kasu bera; baina oraingo zerrendatik baztertzea erabaki da, uler ez dadin hori bakarrik onartu dela, eta besteak baztertu

Onomastika batzordeak argitzekoa

Batasuna egiteko bidea eskaintzen duen forma

Ik. aleman.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-era/-ø.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

a) izlag.: a1) J.M. Arrieta (“Espainiar, genoviar eta alemaniar bankariek”), J. Gorostiza (“Arabietarako aldatzean antxinetik bizi dan alemaniar aberatsarekin izandako alkarriz-ketaren laburpena”), DV Zabalik (“Dorrie alemaniar emakumea”), I. Iñurrieta (“Pfluger alemaniar fisiologoa”), J. Sudupe (“alemaniar intelektualak”); a2) Azurm (“gaurko alemaniar poesian”), Kondairan zehar (“alemandar ejerzitoari oldar egiteko”), AKManifestua (“beraz, Alemaniar burjes iraultza, ondo ondoko proletal iraultzaren preludioa besterik izanen ez delako”), P. Iparragirre (“Alemaniar Errepublika Federaleko kristau-demokratak”), K. Mujika (“alemaniar hizkuntzan”), Gabai/8 (“alemaniar teknikaren gailurra....“), J.R. Bengoetxea (“Alemaniar industria”, “Alemaniar nazioa”), X. Mendiguren B. (“alemaniar gizartean”), J. Arruti (“Alemaniar Inperioa”, “alemaniar inbasio”, “Austria alemaniar Reich-arekin batuarazi zuenean”, “italiar eta alemaniar flotekin bat eginez”), Egin (“alemaniar talde honi”); b) izond.: b1) Hemen (“Ricki Ostertun alemaniarra”), MAtx (“Schleiermacher alemaniarra”), Baietz ba! (“K. Zuse alemaniarra”), Getxoberri (“Alejandro Hammer alemaniarra”), M. Arregi (“Rolf Golz alemaniarra”, “Golz alemaniarra”); I. Irazabalbeitia (“nahiz eta Lother Meyer kimikari alemaniarrak honetaz ere lan egin”), Hemen ("kide alemaniarrarekin”), Punto y Hora (“kide alemaniarrekin”), K. Navarro (“begirale alemaniar bakarti bat”), GaztEntz (“emigratzaile ingeles, irlandar, alemaniar eta escandinaviarrak”), Kimika/3 2 (“Röentgen fisikari alemaniarrak”, “G. E. Stahl kimikari alemaniarrak”), P. Aristi ("historigile alemaniarra”), J. Legarreta (“soldadu alemaniarrak”), Egunk (“Theo Waigel Finantza ministro alemaniarraren proposamenarekin”), Harluxet HE (“Astronomo alemaniarra”), Habe (“Karl Muller mezenas alemaniar bat”), Historia eta Artea/DBH 2 (“sindikalista britainiar eta alemaniarrak”), A. Irigoien (“senargai alemaniar bat”), H. Etxeberria (“Hans Lauer terrorista alemaniarra”); b2) I. Irazabalbeitia (“urpekontzi alemaniarrei buruzko kezkak”), UZEI (“gizarte alemaniarrean”), Kondairan zehar (“ejerzito alemandarra”, “tropa alemandarrak”, “tropa alemandarrak behar zutenaz hornitzea”, “ejerzito alemandarra”), Punto y Hora 1982 2 (“Orain, Bardenetako zeruetan Phanton amerikarrak bakarrik ez, frantziarrak, alemaniarrak, eta inglaterrarrak, ere txoke egingo dute”), X. Mendiguren B. (“Stern aldizkari alemaniarra”), K. Cid (“liburu alemandar mardul hori”), J. Sudupe (“Nazio alemaniarrari hitzaldiak”), J. Juaristi (“Gobernu alemaniarra”).

Euskaltzaindiaren Arauak

alemaniar (herritarra) Sin. aleman.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

kategoriak aipatzea komeni da, lantaldearen ustez: «iz. eta izond. edo izlag.» (2007-07-04).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

LBeh (2016-10-26): alergeniko 27: a) [adj.] 26: Consumer 22 (adib.: “horien proteina parte batek bere ahalmen alergeniko osoa izan dezakeelako “), Berria (“Loiuko Lauro ikastolakoek erreakzio kimikoen bidez elikagaien osagai alergenikoa detektatzen duen egitasmoa aurkeztu zioten FLLko epaimahaiari eta Eneko Atxa sukaldariari”), Argia 3 (adib.: “Helenek lehen aipatu duen kasuan, Brasilgo intxaurraren gene bat txertatu zioten sojari, eta probak egitean ohartu ziren soja alergenikoa zela“); b) [iz.] 1, Berria (“Etiketa horietan azaldu behar dute legez alergeniko ohikoenak, baldin badaude”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: Ez dugu aurkitu alergeniko formarik.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: Ez dugu aurkitu.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es alergénico / fr allergénique: Elhuyar: - / NolaErran: - / Zehazki: - / Labayru: - / Adorez5000: -.

Nazioarteko forma da, beste gabe onartzekoa

Nazioarteko forma da, eta beste gabe onartzekoa.

LBeh (2013-11-06): alergeno 91: Eroski 90 (adib.: “Alergenoari saihets egiteaz gainera, immunoterapia dugu gaur errinitis alergikoari berezko ibilbidea aldaraz diezaiokeen terapia bakarra eta, batez ere, gerora asma gisa garatzea galaraziko duena”, “Alergenoaren eta eskualde geografikoaren arabera aldatzen da gaitzaren urtaroko izatea ere”), Berria (“Janariek eragindako alergiez aritu ginen aurrekoan: alergiak noiz eta nola agertzen diren, zein sintomarekin, janarien alergenoak nolakoak diren...”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ez dugu aurkitu alergeno formarik.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es alérgeno / fr allergène: Elhuyar: alergeno / Nolaerran: - / Zehazki: alergeno / Labayru: - / Adorez5000: alergeno (Med.).

Zerrenda osagarriak

NekHizt.

Zalantzazkoa da mailegua, teknizismo mugakoa baita

Tekn.

Nazioarteko forma da

Nazioarteko forma da, onartzekoa.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Med.

Izenondo erreferentzialak

-iko izond. erref.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

alero-dantza.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ero.

Forma baten adiera(k)

ala, gabarra gidatzen duena.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 15 (Berria 12, EiTB 2, Elkar 1); ETC 101

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: aleroi iz. alerón / Adorez: 0 / Labayru: 0 / NolaErran: 0. // Euskalterm: aleroi (Autom. TN da; es alerón; fr aileron).

Erdaretako formak

es alerón / fr aileron: Elhuyar: aleroi / Adorez: aleroi / Labayru: aleroi / NolaErran: aleroi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Badirudi horrela erabiltzen dela, eta gutxienekoak betetzen ditu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

alerta 6, Xarlem ("Alerta jaunak alerta! Etsaiez üngüratürik gira", "Alerta jaunak alerta / ene dozepariak oro / Gaskoignan badügü / berri gaizto haboro", "Alerta jaunak alerta, / bertan jalki zitaie!").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

alerta 3 (alerta gorria 2 eta alerta eman): Hemen 1989 ("Valencian berriz, ejerzitoa alerta gorrian dago"), LarrialdiLegea 1996 ("Larrialdietan parte hartzeko zerbitzuak sortzea eta edukitzea, eta baita ohartarazteko eta alerta emateko sistemak ere"), A. Zuberogoitia ("Horrekin batera alerta gorria piztu zen Kuban").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

alerta : DFrec 1 (ZArg: "alerta orokorraren deia"), AB50 6 (hauetan 1 alerta gorria), HiztEn, Euskalterm 3 (alerta-seinale, alerta-sare, alerta-sistema); alertatu : DFrec 1 (ZArg: "ezezkoan gaude eta horregatik alertatu egin nahi ditugu xxx eta xxx jauna"), HiztEn; alertatze : DFrec 1 (Deia: "alertatze honek gu jende arrunta hau ere kezkaz jartzen gaitu") // Ez dugu aurkitu ap. AB38, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

alerta : ElhHizt-HiruMila (alerta); alertatu : ElhHizt-HiruMila (alertar) // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

alerta/alerte formen ordainak: ElhHizt: 1 adv. erne, ernai, adi, atzarri, zurt; 2 interj. erne!, atzarri!, kontu(z)!, kasu!; 3 alerta ; alerta-egoera , alerta gorria // HiruMila: 1 adv. (seguido generalmente del verbo egon) adi, erne, ernai, prest, zurt; 2 alerta , zurtasun; 3 adj. jazarri, erne, zurt; espíritu alerta: gogoa jazarria // Lur EG/CE: 1 kontuz, adi, erne; 2 zurt // Lur EF/FE: 1 kontuz, adi, erne; 2 zurt; donner l'alerte: deiadarra jo; être en alerte: ernai egon, erne egon // Vox es-eu: 1 adv. kontuz, erne, adi; 2 alerta ; 3 interj. kontuz!, erne!; dar la (voz de) alerta: alerta jo //Casve FE: adjectif bizitore, belatz, erne, traholari, zale; (nom) ailo, deiadar // HaizeG FB: adj. lerden, erne; nom deiadar; (incendie, accident) su-deia, ordara; (exclamation): kasu!, kontu! // PMuj DCV: 1 vigilante, atento: atzarri, erne, zurt, aillert, ernai, adi, esna; estar muy alerta: adi-adi egon; 2 ¡alerta!, ¡atención!: erne!, atzar!, kontu!; 3 alarma: asaldu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

alerta jo.

Esapideei dagokien sistematika

jo.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

alerta sarrerari dagokion azpisarrera.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: alertze europar: Larix decidua; alertze japoniar: Larix kaempferi; eta perretxikoetan: alertze-ardagai: Ungulina officinalis; alertze-lerdeki: Gomphidius maculatus; alertze-tximitx laranja: Lachynellula hahniana; alertzedi-espatula: Spathularia clavata; tximitx alertzehilkari: Propolis versicolor.

Zerrenda osagarriak

NekHizt: Sin.: laritz; eta alertze europar, alertze japoniar. / HitzIrud: "alertzea = alerce".

Zerrendakoaren pareko forma(k)

laritz.

Landare eta animalien taxonomi izena

Larix decidua.

Euskaltzaindiaren Arauak

Alesia / alesiar.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

kategoriak aipatzea komeni da, lantaldearen ustez: «iz. eta izond. edo izlag.» (2007-07-04).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

bihitegi, garautegi.

Atzizkien araberako erabakiak

-tegi.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

bihitsu, garautsu.

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

ale(tu), aletzen.

Forma baten adiera(k)

1 da ad. 'alez bete'. 2 du ad. 'aleak bereizi'

LBeh (2016-10-26): aletxo 40: ElCorreo (“Bakoitzak bere neurriko aletxoa jartzea”), Deia 2 (adib.: “Ondoren, elkarrekin adostu beharreko kontua etorriko da, sistema publikoa salbatzeko guztiok gure hondar aletxoak jarri behar ditugula eta abar”), Consumer 2 (adib.: “gure aletxoa jartzen ari gara klima aldaketaren eragin kaltegarriak saihesteko”), Berria 22 (adib.: “zer egin dezaket nik, zapalduen esperantzari atetxo bat irekitzen saiatzen ari garen honetan, zer egin dezaket nik nire aletxoa jartzeko”), Argia 6 (adib.: “Eskerrik zintzoena, beraz, ARGIAren izena bere marka desberdinetan gaurdaino iristeko bere aletxoa jarri duen guztiari”), DiarioVasco 7 (“añorgatarrek beraien hondar aletxoa ezarriko dute, urtero bezala, ahalik eta aldarterik onenean”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: aletxo 17: Berria 4 (adib.: “Porrotxen hitzetan, halako aletxo asko beharko dira auzipetuen alde egiteko”), Oskar Arana 2 (adib.: “Ilea anbarrezko aletxoz txirikordatan bildua, aurpegiaren alde banatara erortzen zaiola”), Juan Garzia 2 (adib.: “Lehen urtekadak 300 edo 440 orriko aletxoak dira: gaur egun, urtean-urtean, 1.300na orriko hamalau liburuki moldiztatzen dira kontu beraz”), Pello Zabala 2 (adib.: “Azaro umelean, gari-aletxoa lurraren ilun buxti eta hotzari enkargatuta gero, haretxen esperoan zihoan negua, parte onekoa ote zenentz, ikara punttu batekin, gariaren ernetze eta ernamuintzea zaintzen”), Joxerra Garzia (“Zer da, izan ere, urte bat, zer mende bat eta are zer mila urte gizakiaren historian? Hasperen eutsi bat, hondar aletxo bat hondartzan, tantaño bat itsasoan”), Patxi Iturritegi (“Aletxo erdia pasaidak”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Ama txukatu malkoak" izeneko bertso-saileko aletxo bat da hilobian idatzitakoa”), Gotzon Garate (“Hostro berde batzuk dira, gainean kare biziko aletxo batzuk eta intxaur puskatxoak ipinita”), Jokin Urain (“Eta neure aletxoa uztartu nahi izan diot Mariorenari”), Txiliku (“Zomorro txiki honek babarrunaren lekan - oraindik berdea eta txikia denean - jartzen ditu bere arrautzak, babarrun ale bihurtuko diren aletxo berdeetan”), Luis Elberdin (“Klitoria, zer hori, kozkortxo, aletxo hori...”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: Ez dugu aurkitu aletxo formarik.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es granito / fr pierre: Elhuyar: (granito de arena) harri-koskor / NolaErran: apporter sa pierre à qch zerbaiti (nork) bere harria ekarri / Zehazki: - / Labayru: (aportar su granito de arena) nork bere ahalegintxoa egin, nork bere zertxoa eman, nork bere harri-koskorra ekarri, -(r)i laguntasuna eman, -(r)i laguntza eman, -(r)i laguntza eskaini / Adorez5000: -.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta jasotzekoa, ez delako automatikoa.

Kategoria

iz.

Mailak

Adkor. marka erantsi behar zaio.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

denok jarri beharko genuke gure aletxoa.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

aleutiar: Berria 2 ("Aleutiar uharte"). // ZTC (UEU: “Bisoiaren eritasun aleutiarra").

Txostenaren laburpena

Ez dugu aurkitu OEH-EEBS corpusetan.

Euskaltzaindiaren Arauak

Aleutiar uharteak / Aleutiarrak // Aleutiar uharteetan / Aleutiarretan.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

kategoriak aipatzea komeni da, lantaldearen ustez: «iz. eta izond. edo izlag.» (2007-07-04).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

alexandriar: J. Gabilondo (“Atxagak berak dioen bezala, literatur tradizio guztiak historiatik at batzen dituen liburutegi alexandriarra dugu literatur tradizioa”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

alexandriar: Erlijioa Hiztegia (s.u. Errito alexandriarra); Azurm Teknika ("papiro alexandriar"); ZTC 4, I.Iñurrieta (“alexandriar egutegia”, “alexandriar urte”, “urte alexandriar finkoa”); aletsandriar: Dv ("Aletsandriar untzi bat" — Eg 27,6; 28,11).

Euskaltzaindiaren Arauak

Alexandria / alexandriar.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

kategoriak aipatzea komeni da, lantaldearen ustez: «iz. eta izond. edo izlag.» (2007-07-04).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

alexandrino: J. Garzia 3 ("neurtitz alexandrino", "Iralaren alexandrinoen bikaintasuna"); X. Olarra 4 ("alexandrinoaren neurria — 7 + 7", "alexandrinoz osatua, 12-13 silabako lerroz alegia").

Euskaltzaindiaren Arauak

alexandriar (EArau147); alexandrino (LTH).

Erdaretako formak

OfQuLF: vers de douze syllabes || Alexandre le Grand || personnage évoqué dans Le roman d'Alexandre, dans lequel on utilise ce type de vers.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Izen propiotikoak.

Kategoria

iz. eta izond.

Jakite-arloak

Liter.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

1 erbatza. 2 izpi gogorra.

Txostenaren laburpena

ez dugu OEH-EEBS corpusetan aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

alezuri : HiztEn, Euskalterm 2.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Hiztegietan, alezuri : HiruMila, ElhHizt. Ez dugu aurkitu hiztegiotan: EskolaHE, HLEH, EuskHizt, Lur EG/CE, Lur EF/FE, HaizeG, Casve FE, Lh DBF, PMuj, DRA.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. NekHizt: alezuri . Ik. Izendegiaren hustuketan, denak PMuj DCV: andurra, gaukarra, maus, senmark-lilia.

Zerrenda osagarriak

NekHizt

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-zuri.

Landare eta animalien taxonomi izena

Symphoricarpos albus.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu. Cf. Lç Ap 1,8 (eta 20,6; 21,13): "Ni naiz α eta ω".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

alfa (eta alfa bertsio, alfa koefiziente, alfa talasemia) 6: Anai elkarte bat ("Hitz batean: Jesukristo, alfa eta omega, hasiera eta amaiera, Jainko eta gizon"), CProgramazio-Lengoaia ("Urrats hau gainditu ondoren alfa bertsioa lortzen dela esaten da"), Bakearen DK 2 ("Honen Alfa 0.65koa izan zen", "Eskala honen Alfa koefizientea 0.65 izan zen"), Genetika eta Osasuna 2 ("Ekialdekoek arrisku handiagoa dute alfa eta beta talasemiarako", "Alfa edo beta talasemiaren genea duten pertsonek anemia arina dute").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

alfa : DFrec 1, AB38 5 (hauetan alfa izpi, alfa angelu, alfa deribatu, alfa partikula), HiztEn (eta AS: alfa eta omega, alfa izpi, alfa partikula), LurE (eta AS: alfa izpiak edo zatikiak), Euskalterm 19 (hauetan alfa brontze, alfa burdina, alfa zatiki, alfa izpiak, alfa-zetoester, alfa erradiazio, arku alfa, alfa erregela, alfa letoi, alfa indize, alfa eta omega, alfa aktibitate...) // Ez dugu aurkitu ap. AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

alfa : ElhHizt (eta alfa izpiak), HiruMila (eta alfa izpia, alfa partikula), EskolaHE // Ez dugu aurkitu ap. EIH, EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

alfabeto grekoa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: alfa alpha. Alfa. * Ni naiz alpha eta omega, hastapena eta akhabantza, diotsa Jainko Jaunak. He Apoc 1, 8 (TB, Echn alpha, Ur (V y G), Ip, Ker, IBk, IBe alfa). omega Omega. * Ni naiz alpha eta omega, hastapena eta akhabantza, diotsa Jainko Jaunak. He Apoc 1, 8 (TB, Ur (V y G), Ip, Echn, Ker IBk, IBe omega).

LB: 11 “Askatasun indibidualen sasoia omen da, indibiduoa baita denaren alfa eta omega (Argia); EPG: 8 “Axularri buruz abenturatu ditudanak horrela balira ere: itzalaren metafora bera da, literatur talaiatik begiraturik, gorabehera honen guztiaren alfa eta omega” (Anjel Lertxundi); ETC: 0.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: alfa eta omega alfa y omega, principio y fin; Adorez: 0; Labayru: alfa eta omega.

alfa 2 iz. (Alfa eta Omega esapidean). Hasiera. Neu naiz Alfa eta Omega, lehena eta azkena, hasiera eta bukaera. omega 2 iz. (Alfa eta Omega esapidean). Amaiera. Neu naiz Alfa eta Omega, lehena eta azkena, hasiera eta bukaera.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapidea da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adierak bereizi behar dira; Jainkoari dagokiona letra larriz idazten dela adierazi eta adibidea jaso. Ondorioz, alfa 2 eta omega 2 adierak ezabatzekoak dira.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa da alfa eta omega sarreretan. Lehendik zegoen adibidea jaso azpisarrera proposatu berrian.

Euskaltzaindiaren Arauak

alfabetatu, alfabeta, alfabetatzen. da/du ad.

Zerrendako formak eraginda, hitz oinarria erantsi da

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

alfabetatu, alfabeta, alfabetatzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Izenondo erreferentzialak

-iko izond. erref.

Txostenaren laburpena

ik. supra abezekiro.

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

Kategoria

izond.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

kode alfanumerikoa.

Berrestekoa da, nahiz beste bat den bizkaiera eta gipuzkerakoa

OEH-aren arabera, alper nagusitua zen hegoaldean. Gaurko erabileretan badago bitasunik: zalantzazko kasuotan, Euskaltzaindiaren lehendiko erabakia hobetsiko da, euskaldun alfabetatuak, gainera, hori ikasi eta ikasten baitu. Nekazaritzako tresnaren izena, ordea, alper da.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: alfer gaiztoan , alfer-lur , alferreko , alferretan ; eta ik. indargarrietan hobets daitezenak (ik. alfer-putz).

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

alfer-lan

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ALFER EGON (Dv, H). Estar ocioso, inactivo. "Rester oisif" Dv. "Alfer egoitea, ne rien faire (rester paresseux)" H. v. ALFERRIK EGON. Tr. Documentado al Norte desde Leiçarraga y al Sur en Capanga, Mendiburu y, ya en el s. XX, en Kirikiño, Iraizoz, Orixe e Izeta. Eta ilkhirik hirur orenén inguruan, ikhus zitzan berze alfer zeuden batzu plazán. Beraz, hire erranaren araura, Iainkoaren botherea eztiagok behin-ere alfer, baina estimatzen duk hik ezen bethiere eskua lanean duela Lç Ins. Egiazko fedea iagoitik ez alfer egon. Ib. Haragiaren bekhatutik begiratzeko laurgarren erremedioa: ez alfer egoitea Ax. Zerbaitetan enplega zaite, alfer egoitetik begira zaite Ib. Gaitz da, alfer, aise, eta ase egoitea, eta haragiaren bekhatutik eskapatzea Ib. Eta hura guztia egiten zuen, baldin bat ere astirik bazuten, edo alfer bazeuden, handik zerbait ethor zekion gogan beharrez eta beldurrez. Ib. 27 (V 15). Inex egin begi konpañia deungaetarean eta alper egotereanik. "Y de la ociosidad". Cap 126. Alfer egonez gaizki egiten nehork ikas diro. O Pr 544. Bardin da alfer egoitea, eta alfer lan egitea. Ib. 552. Hobe da alfer egoitea ezenez gaizki egitea. Ib. 623. Naturalezari on zaio alfer egoitea, eta maite du gorputzeko pausua SP Imit. Konpainien billa dabillanak aditzera emaiten du alfer dagoela eta egitekorik eztuela SP Phil 325. Iraiz bethi honkite ahalke gabiak; eta ez egon auher behin ere Bp I. Zoñez arranküra berhezi bat ükenen baitie [...] auher eztaudian, nontik sortzen baitira bizioak. Ib. 23. Kontent eta alegera, ahalik lausterrena libro izateaz, eta alfer egoteko denbora gehiago ardiesteaz He Gudu. Joan zen, zion Jesusek, bein gizon aberats bat urrutiko bazterren batera, ta alfer egon etzitezen, utzi zion itxeko bere mutil bakoitzari bere diru-zatia Mb IArg. Zertan nago nagi eta alfer? Nor da ene salbamenduko egitekoan intresaturik ni baizen? Brtc. Aiton seme gisan bizi nahiturik, egin gabe deusik; alderdiek egin zuten, egun batez, zin alfer zirela egonen. Arch Fab. Hamalau urthe dute muthilek adina, / Non baitzaite yoaiten eskolako mina; / Handik goiti ahalke egotea alfer Hb Esk. Oihanak iduriagatik lo dagoen onthasuna, ez dago alfer; bethi egiten hari da Dv Lab. Arte hartan, ezin zagozken alfer gure sainduak. Erruman berean ukhan zuten lana, bakhotxari berea Iñaziok emanik Laph 174. Ez naiz mintzo ase eta pasea, alfer daudenez edo dabiltzanez HU Zez 12. Edo zoin egunez, edo zoin tenorez, auzoetako gizon guziak ostatu hetarat bilduak; gau eta egun osoak han alfer, arnoaren izena ematen dioten pozoinkeria batzuetarik edan eta edan: hanxet daudezila gizon gazte langileak, aita familiako zaharrak, oro baltsan batzu bertzen galgarri. Ib. Etzuen laket horrela alfer egoitea luzaz; indarrak berritu zituen bezain sarri [...]. JE Bur 62. Danak darabille esku-artian zeregiña, iñor eztago alper, baña iñor be ez ixillik. Kk Ab I 68. Xoriek ez dagite hazilik, uztarik, / Eta badute zer jan, auher daudelarik Ox. Ez ditake erran bazter hunen ederra. [...] Ordu osoa banagoke hemen gogotik, alfer, begiak bakarrik alha. JE Ber 51. Erri-zelaian zutik alper zeuden batzuek ikusi zituen ta esan zien: zoazte zuek ere nere mastira. Ir YKBiz 353. Ikastetxe maite huntan nehor ez dago alfer, / Jainkoarentzat gudua hasiko baita laster. Iratz 54. Alper gauden ala ari geran, ez dezaiokegu igarri ordu artan. Or QA 6. Etxekoen eziñez eskolak utzirik, gurasoenean alper nindagola, griña tzarren sasia iekitzen asi zitzaidan Or Aitork, etab.

adib.: alferlan iz. Alferreko lana. Alferlana izango litzateke hori. Alferlan gertatu zaio bere lehengo zuhurtzia guztia. Beti alferlanean ari dela. Alfer egon eta alferlana egin, biak berdin (esr. zah.).

alper egon 1, Karmel (“alper egon eta alperreko lana egin, biak bardin”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: alfer egon 10: Herria 8 (adib.: “Segur ez dira alfer egonak eta ez daude alfer!”), Joan Mari Irigoien, Lourdes Oñederra.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS.

Eraikuntza librea, lexikalizatu gabea

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa. Ipar. marka behar du?

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa alfer sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS (4 ager.: Izt, Bv, Lab, Or).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

gaizto-an.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

alfer sarrerari dagokion azpisarrera.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: adib. / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

alferrik sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

alferez forma 8 aldiz ageri da, B-G (AB AmaE, Alzola Atalak; Mb IArg, Izt C 2, Salav 3); alferitz behin, IE (O Po).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

alferez forma 5 aldiz: G 1 (A. Arrinda), EB 4 (Baietz. Ikaslearen liburua, A. Lasarte); alferitz behin, IE (Eskualduna 1919).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

alferez : LurE; alferiz : HiztEn. Besteetan (DFrec, AB38, AB50, Euskalterm) ez da ageri.

Hiztegietako informazioa

Hiztegietan, alferez : EskolaHE, EuskHizt; alferiz : HiruMila, ElhHizt, HLEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: alferiz / EuskHizt: + / HiztEn: alferiz / LurE: + / ElhHizt: alferiz / EskolaHE: +

Erabileremu dialektala

Heg.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ALFERKERIAN (IBILI (Lar, Añ (+ arpelerian)), EGON (V-gip ap. Elexp Berg; Lar), IZAN...) Holgazaneando, zanganeando; en la pereza, en la holgazanería. "(Andarse a) picos pardos, alperkerian ibilli" Lar. "Holgazanear, [...] alperkerian ibilli, egon, alpertu" Ib. (v. tbn. Añ). "Zanganear, erlasogisa, alperkerian ibilli" Ib. "Abribonarse, hacerse bribón, alperkerian sartzea" Ib. "Benga, lanera ortik, beti alperkerixan egon barik" Elexp Berg. [Bi] oren etarik bata, alferkerian, ian edanean eta arloterian iragan duzunean. Ax 168 (V 114). Guk ere geure denbora, hunerainokoan alferkerian eta gaixtakerian gaizki enplegatu duguna, [...]. Ib. 169 (V 114). Ezta ez iakitia, doktrina akisitzen, bonaxeran, aurherkerian, ohe hunian eztiki eta plazenki lo eginik. Tt Onsa 11s. Zertako daramazue egun osoa alferrerian? Lg II 196. Etzuan Jaunak nai, alperkerian egotea gizona. AA II 44. Eta are geiago, jaiak alperkerian igarotzen baditue. Ib. 60. Alferkerian beren etxearen, eta lagun urkoen kaltean bizitzeko. AA III 499. Jaungoikuak ez gaitubala mundura ekarri, alperrerijan ta olgeetan bizitzia iragoteko. fB Olg 38. Emen egun guzian alperkerian zertan zaudete? Lard 423. Ez beñere alperkerian egon, eta egiñkizunik ezpadezu, on izango da Mariaren alabanzak dakaizkien liburuen bat irakurtea. Arr May 120. Eta ez auherkerian ez eta elhestetan denboraren igaraiteko. Ip Imit I 17, 3. Ezteutsat itxi neure minari / egoten alperrerian. Azc PB 242. Otseinak goiz goizeti / iagiten badira, / alperrerian dagoz / alkarri begira. Ib. 327. Berak gura badau [...] emen alperrerian gelditutea, erregeren guraria bete bedi. Ag AL 160s. (s. XX). Mutill, abar batzuek bituitzak, alperrerian egon gabe. Ag G 366. Gaiztakeriyak ikasten eta alperkeriyan oitubaz, eskolara juan gabe, umiak ibilli ez ditezen. EEs 1917, 77. Kalean or ibiliko da alperkerian. Ill Testim 6. Arek gura eban San Antoniok egunero mirariyak egitia, bera alperreriyan bizi izateko. Kk Ab II 144. Zenbait bezela alperkeriyan / ez da egoten oyian, / mantenu ona kastatutzen da / oien etxeko mayian. Tx B II 141. Zurrut egiñaz alperkeriyan pasatutzen du eguna. Ib. 173. Orain daukozuz itxarrik, / alperrerijan len ziranak be / nagitasunik bagarik. Enb 42. Asko gaztetan alperkerian / egin ziradenak oitu. MendaroTx 77. Lanarik egin gabe, alperkerian daudenen urdallak asetzera. ABar Goi 19. --Nun abil motell? --Lanean ermano, lanean. Ez zuek bezala alperrerian. Lek EunD 18. Alperkerian egotea, deabruari leku ematea. Or QA 8. Lana egin biar dik, lana! Ez da naikua alperkeriyan, ta gaiztakeriyan ta lapurretan aritzia. Anab Poli 39. Zoaz plazara ta gizona besterik ez, lurrean exerita alperkerian. Anab Aprika 25. Aien azpian egoten zan alperkerian etzanda makiña bat gizon garagarra irabazten. Ib. 94. Kanpokoen lanari begira egon behar genuke. Ez, ordea, alferkerian eta [...] mana zerutik noiz jaitsiko. MEIG VIII 99. (Con determinantes). Ondo zeritzon, nunbait, jokotik dirua errez irabazteari, erdi lanean edo alperreri osoan bizitzeari. Ag G 127. Gipuzkoan udatzen eta alperkeri goxoan zeuden karlista epel "ojalatero" aiengatik nai zutena egiten zuten liberalak. Or SCruz 11s. Lizarraga Asteasun omen zegoan alperkeri goxoan. Ib. 119. Ez dakite ni aspaldian lurra jota nagoala... alperkeri goxoan. Lab EEguna 65. Berriro oroitze maite ortara itzultzen badira, alperkeri bizian daudela iduri zaie. Or dira estualdiak! Or QA 142. Beti alperreri nasaian bizi danak. Erkiag Arran 115

adib.: alferkeria iz. Ezer egin gabe, lanik egin gabe egoteko bizioa. Lana da bertute guztien ama, eta alferkeria gaitz guztiena. Alferkerian bizi zen. Alferkeriaren kalteak.

alferkerian 26: Ortzadar, Elkar, Berria 7 (alferkerian ibili 1, alferkerian egon 1, alferkerian erori 3, alferkerian bizi), EiTB 14 (alferkerian ibili 4, alferkerian pasatu 2, alferkerian geratu, alferkerian egon 2), Karmel (alferkerian erori), Argia 2 (alferkerian bizi 1).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: alferkerian 48: Asisko Frantzizko 3, Jose Morales 3 (alferkerian egon, ibili, bizi), Mirentxu Larrañaga 3 (alferkerian ibili 2), Josu Zabaleta 2 (alferkerian egon 1), Elizen arteko Biblia 2 (alferkerian egon 1), Xabier Montoia 2, Karlos Zabala 2 (alferkerian ibili 1), Aingeru Epaltza, Jokin Muñoz…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa alferkeria sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

Diakronia

Zah.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan: " alfer gorotz (AN-gip), khorotz (BN-lab). "Atrozmente perezoso" A. v. alfertzar" s.v. alfer; alfer zotz : JE eta Barb. Corpusean, gainera, alfer zuri : Erkiag eta Zait.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

alfer zuri 1 (Zait).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

HiztEn AS: alfer zotz, gorotz, zuri.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Beste hiztegietakoak: HiruMila AS: alfer gorotza; alfer-zotz; ElhHizt AS: alfer zotz, alfer gorotz, alfer zuri; EuskHizt (adibideetan): alfer zotza (ipar.), gorotza, zuria: oso alferra; Lh DBF: alferretxe; PMuj: alper-gorotz, alperretxe; DRA: alferetxe; alfer-hotz; alfer-zotz. Ez dugu aurkitu ap. EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FB, Casve EF, HaizeG.

Informazio osagarria behar da, erabakia oinarritzeko

ik. indargarrietan hobestekoak zein diren: alfer gorotz, a. poltz, a. potz, a. putz, a. zotz, a. zuri.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ager. 1 (Etxba 'galbana').

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Orain arte erabili gabea da, baina gaia ere bai

erabili gabea, baina egokia.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ALFERREAN. a) En vano, en balde, inútilmente. v. ALFERRIK. Alango baten astoak uko / egin dau, egin bidean. / Yabeak arre, yabea ixo / yabeak yo: ta alperrean. / Bertantxe yausi / arnasak asi, / astoa, il da azkenean. Zav Fab RIEV 1907, 541. Gabontzak, ostera, ez dau erreten; ez gero gustauten ez yakalako, dirua alperrean ez iraztearren baiño. Erkiag BatB 125. b) Holgazaneando. Goizian tabernara / joanda alperrian / begiyak zintzilikan / erdi negarrian, / ziraldoka etxera / illunabarrian. Xe 251. c) (Estar...) ocioso; (tener la tierra, los campos...) sin trabajar, sin aprovechar. Etxetik urbillean / bizpairu akazi luze zeuden. / Bertan, txoriek, / goizero, batzarre. / Naiz yai, naiz aste, / auzoko belarriak / alperrean ez daudeke. Ldi UO 35. Ta noiz ikasi bear dezu lanean? Amairu urteak beteak dituzu. [...] Eztago zure ama begira! Ura bizi izan balitz, alperrean egoten etzizun utziko. NEtx Antz 9. Ezkongai, bizitza guzian. Urik gabeko iturria bezela; [...] lur ederrak alperrean edukitzea bezelatsu. NEtx LBB 87

alferrean 2: Berria (“Bai, baina nahiz eta diskorik ez kaleratu, ez nintzen alferrean ibili, kontzertuak ematen aritu baikinen”), Jakin (“Gauza ederra da udara. Haurrak jolasean, gazteak maite kontuetan, helduak alferrean, udara da urtean zehar egin ezin izan ditugun gauza horiek guztiak egiteko garaia”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

alferrean 9: Aingeru Epaltza 3 (“Ze ari haiz hor alferrean”), Asisko Frantzizko 2, Pello Salaburu, Irene Aldasoro, Patxi Ezkiaga, Josu Zabaleta.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa alfer sarreran

OEHko datuak [laburduren azalpena]

alferreko EB 1 (MEIG); alperreko 24, B-G (Ag Kr, Kk Ab, Eguzk GizAuz, EusJok, A Ardi, Ldi IL, Erkiag Arran, Erkiag BatB, Ibiñ Virgil); ez dugu alferrezko edo alperrezko formarik aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

alferreko EB 10 (J. Azurmendi, X. Kintana, J.A. Etxebarria, Artea eta gizona, Oihenart taldea, Egin 1983); alperreko 9: B-G 8 (S. Onaindia, Azkue, J.J. Bergaretxe, J. Garitaonandia, K. Gallastegi, Euzkadi 1933-34, Zer. Bizkaitarrai bizkaieraz), EB 1 (P. Uribarren); ez da alferrezko edo alperrezko formarik aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

alferreko : AB38 1, AB50 1, HiztEn-LurE, Euskalterm 1; alperreko : AB50 1.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: + / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-ko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

alfer sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

alferreko bitartekoak baztertu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -tan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

alfer sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

alferretan mintzo zara.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ager. 1 (Ax).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

alferrets, alferresten.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-etsi.

Aditz-erregimena

du ad.

Diakronia

Zah.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ALFERREZ. a) Por pereza; con pereza. "Amentxe nao, oera juteko alperrez" (G-azp). Bertze batzuek ahulkeriaz, alferrez, beren mihiaren jabe ezin egonez, nun nahi, noiz nahi, nola nahi, erdaratik emaiten dakote. JE Bur 177. Atso zarraren atorra zarra berea balu ezer ez; kedarra baino beltzagoa du, garbiketako alperrez. A Ardi 97. Milla ta milla zizta ainbeste kanetan [...]. Azken urteko aiek [...] / ez ziran loz, alperrez, nâsten arratsetan. "No se mezclaban con sueño y pereza durante la noche". Or Eus 356. Eta ortantxe aurkitu ninduala, itzaurrea egiteko alferrez, eta areago noski alako zaldun noblearen ekintzak argitaratzeko. Berron Kijote 18. b) En vano. Orra zelan direan / kontu oneik gertatu, / dauken buru ariña / alferrez penatu. Ayesta 25

alferrez 1, EiTB (“Goizean jaiki ezinik eta sartzeko ere alferrez“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

alferrez 4: Herria (“Etzaiztela eskuak alferrez egonak”), Xabier Olarra (“Erkidegoaren Lege-biltzarreko gelarteak // ikusten ditut alferrez, diru-gosetiz beteak.”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Sukaldean bertan, bezperako afariko platerak garbitzeko alferrez harraskan utziak genituen, uretan, eta ur hura izotz bihurturik zegoen, kristalezko geruza zikin bat iduri”), Pello Zabala (“Eguraldia da onez, / ta nik lana daukat errez, / hilabetean berdintsu dabil / ganbiatzeko alferrez”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa alfer sarreran.