Tr. Documentado al Norte y al Sur desde mediados del s. XIX. Al Sur la var. más usual es txispa, y al Norte xixpa. Hay zizpa en Elizanburu, F. Irigaray, Mirande, Larzabal y Berrondo, xizpa en Hiribarren, Prop y Arradoy, xispa en Atheka,sispa en Lauaxeta, y zispa en Erkiaga. En DFrec hay 3 ejs. de zizpa y 3 de xixpa.
sense-1
1.
(L, BN; Deen I 179 <syspa>),
xixpa (L, BN; Urt, H),
sispa,
txispa (A),
xispa (L; H),
xizpa (Lh),
zispaRef.:
A(zizpa, xixpa);
Lh(zizpa, xispa, xixpa)
. Fusil de chispa: fusil en gral., escopeta."Balista minor, balesta, xixpa, alkabóza
"Urt III 248.
"(V arc., G, It), escopeta"A.
v. kokoxixpa; cf. txispa. Koko beltzak ez gaitu segur urrikari, / xixpaz eskaintzen dio frantses gizonari.Iraultza 93.
Nola zituzten txispak / lapurrak berekin. ItFab 134.
Erdiak xizpa orde, makhilekin dire. HbEsk 162.
Bazterrak iñarrusten ditu xispa kolpen harrabotsak. Atheka 98.
Zortzi ehun gizonek, xizpa eta nabalez harmaturik. Prop 1876-77, 6.
Txispaz ezin zana, itzez nai zuan menderatu. BvAsL 215.
Soldado bizardun [...] bat, xixpa bizkarrean. StPierre 38.
Hots, noizpeit erbia, zart! badoa, / hala nola xixparen tiroa. Ox 88.
Rifle dioten zizpa eder baten jabe zelako. FIr 136.
Sispa luziak lepo-ganian. LauxAB 80.
Txispa jasota beatza kakoan zuala tiratzeko gertu. NEtxAntz 145.
Kargatu zun berriro xixpa. EtxdeJJ 156.
Aintziretara joan dira gaur beren zizpekin. MdePr 98.
Gizon iresle handi et handiak dire orai xixpa eta kanoiak. ZerbAzk 25.
Ihiztariak beren zakur eta xixpekin. Herr 26-3-1959, 2.
Zispa motzak sorbaldetan zintzilik dituela [Txiñelak]. ErkiagBatB 146.
Hiru hoditako xizpa. "Fusil à trois canons"
.ArdoySFran 237.
Batita pika eta pika ari zen, artetan kanibeta, sahetsetik zintzilik zaukan zizpari xorroxtuz. LarzGH 1969, 92 (ap. DRA, que traduce "lima").
Bereala uxatzen du bere ondotik, zizpaz bezelaxe. "Con un trabuco"
.BerronKijote 139.
Ez baitzan atsegin xixpa artu ta frentera joatea. AZink 94.
Erdian harrapatuko gaituzten indarrak prest baitaude dagoeneko, zizpaz armaturik. MEIG IX 24.
v. tbn.
EG 1958 (1-2), 9. Xixpa: Prop 1893, 117. Barb Sup 64. Zub 64. Or QA 91. JEtchep 37. Othoizlari 1960, 303. Txispa: Munita 51. SM Zirik 37.
sense-2
2.txispa (V-gip ap. Etxba Eib). "Llave o mecanismo que en las armas provoca la ignición" Etxba Eib. Gero bialtzen deutsa / kañoe ta txispak / kargerubak armatera / ederki fusillak. DurPl 115.
sense-3
3.(Lh), xixpa (L, BN ap. Lh), xispa (BN-baig ap. A)."Horcón americano"A.
"Fourche"Lh.
Eta hiru gizon serioski lanean / belarra airatuz xixpen puntan. Egan 1959 (1-4), 13.
Xixpa batekin belar kargatzerat. JEtchep 60 (v. tbn. 49).
ZIZPA-HARRI(xizpa- Hb; xixpa- Hb). "Silex, pierre à fusil" Hb.
azpisarrera-2
ZIZPA-KANOI.
Cañón de escopeta. Orduan sasitik atheratzen, lehenik, bi zizpa-kanoien muthurrak!ElzbPAd 52.
azpisarrera-3
ZIZPA-KIRTEN.
Culata de escopeta. Azkenean bere txispa-kertenez lurra jo zuan. NEtxAntz 148.
azpisarrera-4
ZIZPA-TUNPA.
Disparo de escopeta. Bein, leio-aurrean ispillu baten aurrean bizarra kentzen ari zala, txispa-tunpa batek eratxi zun ustekabean. NEtxAntz 137.