(...)
Laku-n dago, Barranco de Lakumulatu-ren hastean, Maulón izengoitiko baten gortearen alboan. Lehengo izen zaharra dokumentazioko Fuente de Laku da (ikus sarrera hau), eta agian Fuente de Kastillu ere bai.
(...)

(...)
Izen hau castillo erdaldunaren euskalduntzearen ondorioa da. Hau hein batez harrigarri gerta daiteke Uxuen bertan Gaztelu eta Gazteluondoa ditugulako, baina erdaratikako izen euskaldunduak Uxueko toponimian bat baino gehiago dira, Boxagarea eta Eskobarea, adibidez. Zenbaitetan, bokalismo erromanizantez, -o-z bukatua edireten dugu, Txutxu > Txutxo edo Laku > Lako-n bezala. Aztergai dugun toponimoaren kasuan, gainera, erdal castillo euskal izenetik hurbil zegoen. 1534eko zerrendan [NAO-Comptos, 550. zkia.] Castillo Uxueko despoblatuetako bat zela ikusten dugu. Gaurko Castillo [kastíllo] muino batean dago, eta gaztelu arrastorik ediren ez dugun arren, lehengo eraikuntzen zaharkinak ("corraleto"-ak) oraindik ere ikusgai daude "Corral de Sanz" eta "Corral de los de la Tuerta" izeneko gorteen alboan. Kastillu-k Zapaiz, Sulue, Laku eta Lakumulatu ditu mugakide. 1712an azaltzen den Senda de San Nicolás a Castillo delakoa Santa María la Blanca-tik (eta lehenago Pitillastik) datorren bidearen zati da. Hemendik San Nicolás, Lakumulatu, Laku, Kastillu, Zapaiz, Erlosiana eta Portillo de Chinchón-en zehar Galipentzuko Aurino-ra zihoan, eta hemendik Aragoaren ertzean Uxuek zeukan errotara.1608ko Fuente de Castillu zein den ez dakigu; hurbileneko iturria Laku-ko Fuente de Maulón da (ikus Fuente de Maulón eta Laku sarrerak); Caracierzo de Kastillu alderdiko oihezkia zen.
(...)

(...)
1534eko Uxueko despoblatuen zerrendan Laco agertzen da. Leku-izen hau latineko lacu 'urmaela', 'lakua', 'idoia', 'likido-biltegia' [Corominas, DCELC.]-ren eratorria da, eta jatorriari ohore eginez, 'toki urtsua', 'ura darion lurra', 'lintzura' balioa dauka [Ikus IGI-en dioguna.] Uxuen eta inguruko herrietan. Uxuen Laku, Lakubeli, Lakumulatu ditugu, Agezan [Hau oso toki urtsua da, Uxueko Laku bezala. Ikus Agezako Lakuaga sarreran dioguna.] Lakuaga, Lakuagabarrena, Lakuagagoiena, Galipentzun Lakuarana edo Lakuko harana, Irunberrin [otra viña en el tero de Lardin y paraje llamado laqua... que afronta a senda que pasa a Refuentes...."(PRA-Kaseda, 27. k., 1775. Azpimarra gurea da).] Lakua, Tafallan [Viña en la parte llamada el Laco, afrontada con la cequia que ba junto al sendero del laco». J. Jurío, THET, 123. or. Honela mintzo da ikerlari hau toponimo honen jatorriaz: "Del lat. lacus, -us 'balsa', depósito de líquidos', 'estanque', 'lago' (DCECH). También con el significado de lako, 'lagar para pisar uva', conservado en Lapurdi, Baja Navarra y Sule (DCECH), en nuestra comarca hasta tiempos recientes. En Tafalla fue un hidrónimo" (azpimarra gurea da).] El Laco, Urzainkin [Tomás Urzainqui Mina, "Aplicación de la encuesta etnológica...", 59. or.] Lakuaga... Iruñerrian ere agertzen da, itxuraz Uxue aldean duen balio berarekin. Lacoa edo Laqua dugu Beriainen, Lacoa, Lacoa guibela, Lacondoa, Lacopea, Lacu aldea Getzen [J. Jurío, TCPCG, 350. or. Honela mintzo da autorea Lacoa-z: "Pieza en Lacoa afrontada «con los caminos que ban a Subiça y al de Beriayn» (1608). Falda de un altozano (483 ms.) que domina el camino de Beriáin, la laguna de Morea (Salinas) y «Morea luzea» (Beriain)" (azpimarrak gureak dira). Lacopea bere aldetik, auzolarre baten ondoan zegoen, Andre buzua-ren parean, La Laguna edo Morea-ren ondoan. Hortaz, Laco edo Lacu hau toki urtsua dela ezin daiteke uka.], eta Laco uncea Zizur Nagusian [J. Jurío, TCPCC, 198. or. Honela mintzo zaigu autorea dermio honetaz: "Al SO. del término, junto a la regata de Ardoy. En una finca fue descubierto hace años un pozo o balsa circular, relleno de tierra con restos de animales". Euntzea izateak berak tokiaren ur-ugaritasunaren alde hitz egiten du, euntzeak, larreak bezala, leku urtsuak izaten direlako, gutxienez Iruñerrian (ez beti) eta Oibar aldean.], besteak beste. Oso alderdi urtsua denez gero ez da harritzeko bertan Prado de Laku aurkitzea, larre eta euntzeak, esan bezala, toki uretan aberatsak izaten baitira gure eskualdean. Hemen aipatzen den iturria oraingo Fuente de Maulón izan daiteke (ikus sarrera hau), bai eta dokumentazioko Fuente de Kastillu ere. Laku [láku]-k lakumulatu, Kastillu eta Sulue-rekin mugatzen du.
(...)