Zerrenda osagarriak

HitzIrud: "aire-posta = correo aéreo".

Grafia lotu/bereiziak

elkartua vs. sintagma librea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aire sarrerari dagokion azpisarrera.

Gaurko joerak

erabilerak ezagutu beharra dago, ontzi/untzi erabaki gabeaz

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

badu tradizioaren bermea, eta hobestekoak diren hegazkin eta aireko formetara bidalketa eginez jasotzekoa da)

Jatorrizko forma

aireratu, aireratze

Euskaltzaindiaren Arauak

aireratu, airera, aireratzen. da/du ad.

Forma garden-ulergarria da

forma honek ez du tradiziorik, tradiziozkoa airatu da; baina aireratu-k gardentasuna du aldeko, eta itsasoratu, lehorreratu, lurreratu bezalakoekiko paralelismoa

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

aireratu, airera, aireratzen

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

aireratze-pista.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

airez (Heg.)

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

(pilota-jokoan) pilotak lurra ukitu aurretik.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ka-: -tikako/-tiko.

Maiztasuna

g.er.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Azpisarrera gisa jasotzekoa da, baina airetiko argazki forman (ez airetikako argazki). Beraz, airetikako sarrerako adibidea aldatu (adibidez: Islam Karimov presidenteak ziurtatu du ez duela baimenduko Uzbekistandik Afganistani lur edo airetikako erasorik egitea (ETC Egunkaria)), eta argazki sarreratik ezabatu.

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

airetik (Ipar.)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aire sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AIREZKO (Urt, Dv). (Adnom.). "Aereus, airezkóa, airez egiña, airekóa, airetikákoa" Urt I 347. "Qui est d'air. Airezko agintza, vaine promesse" Dv. Airezko esparantza batek, edo agintza bano batek. Ch III 3, 3. Pilatusek etzuen lakhet bere sententzien ekhartzea arinki eta airezko akusuen gainean. Lg II 268. T'eguratsean, Jorrailgo garra, aidezko. 'La llama etérea de abril'. Gand Elorri 48. Aidezko zerbait dabil, / gupera ta garden, / gauzen ertz eta margo-/ argiak itzaltzen. 'Aéreo'. Ib. 196. Begiak begiotan / hitz asma ezin bat. / Maitasun aidezko / zure begion soinu / zoroarentzat. Azurm HitzB 26. [Ingude] batzuek, lirainak, kakotuak, zedarratuak, aidezko ontzi-konponketan bikotuak dira. "Aparejados en áreas carenas". MEIG IX 126 (en colab. con NEtx)

airezko 85: Deia 2, Elhuyar 2, Consumer 16, Berria 21, EiTB 29, Argia 7, Laneki 6, DiarioVasco 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

airezko 60: Berria 19, Herria 5, Felipe Juaristi, Xabier Amuriza, Jose Morales, Ramuntxo Etxeberri, Mirentxu Larrañaga, Jon Alonso, Edorta Jimenez, Hasier Etxeberria, Koldo Zuazo, Josu Zabaleta, Xabier Mendiguren Elizegi, Jon Muñoz…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta azpisarrera gisa jasotzekoa beste -zko batzuk jaso diren bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa aire sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-pen/-tze.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

airezta, aireztatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: †  / HiztEn: Ik. ailis / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aldaera baztertuaren ordaina

Ik. ailis.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

airos 29: Dh, Bordel, Hb 3, Canc. pop., Elzb 3, HU, Ox 9, JE 3, Iratz 2, Etcham, Herr, Larz, Lf, Xa; airosa 3: Bil 2, Iraola; airoso 3: Xe, AzpPr, EusJok; airoski 13: Gy 3, Ox 5, Iratz 2, Etcham, Barb, Herr; airostu 1 (Ardoy SFran).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

airos 9, IE-EB (P. Duhour, P. Xarriton, J. Gurbindo, I. Iñurrieta, Hendaiako lehen bertso paper lehiaketa, Eskualduna, Herria); airoso EB 3 (A. Urcelay, J.M. Mendizabal, J.M. Irigoien); airoski 5 (J. Hiriart-Urruty, J. Haritschelhar, G. Alfaro, X. Gereño, J. Azurmendi).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

airos : DFrec 4, AB38 1, LurE; airos(o) : HiztEn; airoso : DFrec 1, AB50 6, Euskalterm 1; airoski : DFrec 4, HiztEn, LurE; airostu : HiztEn, LurE, airoste : LurE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: airos(o)/ EskolaHE: +

Erabileremu dialektala

Ipar.

Kategoria

izond. eta adlag.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: airos(o) / EskolaHE: -

Erabileremu dialektala

Heg.

Kategoria

adlag.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

airoso erabili du hamaika arroako harria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

airos(tu), airosten.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

aisa h. aise

Txostenaren laburpena

aiseki/aisaki, aiseria, aisesko/aisasko, aisetasun/aisatasun, aisetu/aisatu aztertu dira: IE-ZuAm dira gehienak (+ Mb, Ir, Erkiag, MEIG; eta ap. H jasoak Mg eta AA).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

aisaki Zu-Am 8 (AstLas, CatLan 2, UskLib, Abraham, StJul, CatS 2); aiseki IE 10 (Harb, Ax 4, He 2, JesBihD, Dih, Herr 23-10-1958) eta Erkiag eta, corpusean, EZ eta MEIG; aiseria 8 (Etch, ArmUs 1896, Etcham, Zub 2, JEtchep, Xa); ager. banako aisasko (Xa), aisesko (Gy) eta aisexko (Herr 21-4-1960); aisatasun 2 (Mb), aisatarzun 2 (AR, Herr 11-9-1958; aisetasun 6 (Ax, Mb OtGai eta ap. H, Mih, JE, Larz) eta corpusean MEIG 1; aisatu 8 (Mih, LE 4, Ir; eta ap. H: Mg, AA); aisetu 1 (Lç); corpusean aisaerazi 1 (Arch). Cf. 'aisia' adierari loturiko formok corpusean: aisa Zu 5 (Mst: "gure khorpitzen aisaren nahiküntia bekhanki gure obretarik hürrüntü nahi beitira"; "Laxükeriala, eta aisala ekharri dena, bethi hersidüretan izanen da"; CatS: "Herabia da aisan eta phausian izateko amurio desordenatv bat; Const: "Aldi batez, Eretan zagon Ganosse semiari erran zeron: Aisan zira"); aisala 1 (Tt: "O herioa, ala baita zure memoria, zuzatz orhitzia, aspre, mingar, triste, eta karratz gizon bati, mundu hontan, bere aisala, honez, eta ederrez betherik"); aisara 3 (TAg: "ontantxe itzegingo degu gure aisara"; "liztor aztoatuen aisara"; "ez dabiltzala legegabe ta ajolagabe nunaitik eren aisara").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

aiseki 4, EB (M. Lorda: "Hankatik aiseki aldengarria"; "Aiseki zatigarria"); aisera 1 (Gurbindo: "Aguren gisara, atxo kuxkux era, gazteen joera! nola ari zun, ara! Giza-gauzok margozten, a zer aisera!"); aiseria 4 (Baigura: "Janariak urrin dira, nahiz bide batez zuzendariak aiserian bizi diren"; Oihenart taldea: "Alfer eta aiseriaren sikologia eraginaz"; Herria 1989-03-09: "Haatik botz biltze denboran, pentsatzerat emana zuen Venezuelak aintzineko urtetan ezagutu zuen aiseria berriz goza zezakela"; "Aiseriaren orde, xuhurreria diote eskaini presidentak herritarreri"); aixekeria 1 (J. Lekuona: "Idazlari yayoa izan arren, ez zaizkio gogoko maixukeri ta otsaundiko izlariaren aixekeriak"); aisatasun 1 (Umandi: "Orduan, beste eguratsa, beste kultura batean murgiltzen da, eta bertan eziña edo zaio berean zebillen aisatasunaz ari edo bizi-izatea"); aisetasun 3 (Etxegintzako oztopoak 2: "Aisetasun haundiagoa lortzeko jarri behar izango balira, ehun sendo eta hile gutxikoak izango dira"; "gainontzeko herritarrek bezalakoxe ibiltzeko aisetasuna izan dezateneko bermea emango du"; J.A. Agirre: "Elizaren eta agintarien aurka agertu zelako beti, sorginkeriak aisetasunean bizi zirenen artean ere izan zuen jarraitzaile franko"); aisitarzün 1 (Casve SGrazi: "Bidarte-Gaizua, ez gitik phürü, aisitarzünak arhintzen, Bena gitik lan gogorrak osoki gü ebakitzen!"); aisatu 1 (J.A. Fernandez: "Fosilek eta harri sedimentarioek ematen dituzten informazioek beste garaiko klimaren ikerketa aisatzen dute"); aisetu 1 (Zeruko Argia 1978-07-23: "Beraz bi puntu horiek akats handiak dira eta ez dute alta Baionan unibertsitate bat eraikitzera aisetzen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

aisatu : AB38 1; AB50 1; HiztEn; LurE; aisatze : LurE; aiseki : DFrec ; AB50 1; HiztEn; LurE; aiseria : DFrec 3; AB38 1; HiztEn; LurE; aisetasun : DFrec 2; HiztEn; LurE; Euskalterm; aisitasun : HiztEn ("ik. aisetasun"); aisetzaile : Euskalterm; aisexko : DFrec 1.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

aisa(tu), aisatzen.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-e/-a-.

Aditz-erregimena

du ad.

Forma baten adiera(k)

erraztu, eramangarriago egin.

Jatorrizko forma

aisa, aise

Aldeko arrazoi handirik ez dago

aise forma proposatuko da, jende ikasi-diziplinatuak darabilena hau baita (cf. DFrec), beste formaren berri emanez, eratorrien testuingurua kontutan izanik

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-ki adlag.ekin.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

aisetasuna, erosotasuna.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aisialdi, aisi denbora, asti libre, denbora libre eta ozio formarik aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

aisi denbora EB 1 (Habe 1988); asti libre EB 5 (E. Kortadi, Gizarte hezkuntza... 4); denbora libre 8: G 1 (Ataño), EB 7 (M. Murua, Elhuyar, U. Larramendi, K. Muniain, M. Arrizabalaga, Kontsumitzailearen heziketa); ozio EB 1 (X. Iturpe).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

aisia : AB38 1 ('ocio'); AB50 3; Euskalterm 10 (eta aisiatoki 'centro de ocio' 2; aisia-denbora 'tiempo de ocio' 1); aisialdi : Euskalterm 1 ('tiempo de ocio' eta aisialdiko zentro 'centro de ocio' 1); asti : AB38 11 ('tiempo libre'); denbora libre : AB38 ('tiempo libre') 1; AB50 4; Euskalterm 11; solas-: AB38 ('ocio') 1. // HiztEn eta LurE: astialdi : "iz. Lanik edo zereginik gabeko tartea"; astiune : "iz. Astialdia".

Erdara/euskara hiztegietako datuak

erdal ocio / loisir formen ordainak beste hiztegietan: ElhHizt:"aisia, (denbora-)tarte libre". // HiruMila: "1 (inacción) opor, oporraldi, langabe. 2 (tiempo libre) aisia, asti, astiune, astialdi, aizina, atsedenaldi, opor, oporraldi. 3. (loc.) ratos de ocio: hutsarteak / aisi tarteak / astiuneak". // Lur EG/CE: aisia. // Lur EF/FE: aisia, jolas, opor. // Casve FE: aizina, arte, aizinarte, hütsarte. // HaizeG FB: aizina, asti, huts-arte. // T-L LFB: asti, erago, aizina. // PMuj DCV: " 1 (inacción, cesación del trabajo) lan-arte, lan-uzte, opor-alde, opor, langabe. 2 cfr. ociosidad. 3 (tiempo libre, reposo) asti, utsarte, aldarte, lan-arte, txolarte, atsarte, asti-arte, tarte-marte, beta, ats-aldi, atseden-aldi, asti-une, asti-aldi". // BeraLzM: lange, asti, utsarte, utsaldi. // Azkue Aurkibidea: "aidzina, aisi, aizin, aizna, asti".

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "aisia / aisialdi. Aisia: erosotasunezko egoera. Aisialdi: denbora librea". / HezkAdmin: tiempo libre / recreación.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AISIAN (Ht VocGr 417, H), AIXIAN. Cómodamente; ociosamente. "Il est en repos, aisian da, fazeguan da" Ht VocGr 417. "Aisian izaitea, être à son aise, dans l'aisance" H. v. AISEAN (s.v. aise), AISIARA(T). Tr. La forma aixian sólo se documenta en unos versos de EusJok. Aisian eta largotasunean bizi nahi duena. Ch I 25, 7. Zertako dire hain bakanak zure Komunioneak? Zeren beldurzen baituzu nekhea; nahi baituzu aisiyan bizi. Mih 42. Aisian, nai adiña aberasturik ta nai bezala bizitzeko. Ub 57. Mortifikazio mota onen premia geiago due aisian eta eraz bizi diran jendeak. AA III 616. Etxe guziak dire aisian agertzen, / Ontasun hoberenek dituzte gainditzen. Hb Esk 19. Sor lekhuko oihana lehoinak ez uzten, / Bere gerlen ondoan han loa egiten, / Mendez mende nihori khoroa ematen, / Mehe ala aisian errege egoten. Ib. 39. [Faraonek] israeltarrai ipiñitako kontuartzalleai agindu zien, estuago artu zitzatela; bada, aisian zeudelako, eskaera aiek egiten zituztela. Lard 67. Ni ere errege naiz, bainan ez aisian; / Bertzeak gainian eta ni bethi azpian. Zby RIEV 1909, 230. Nago nola gu, hemen aisian gaudenak, ez gitzeien, egiten ohi giren baino gehiago, urrikaltzen. JE Bur 207. Pixka bat deskantsatuko ahal naiz!... Badere, aisian eman behar naiz! Barb Sup 159. Ez bildurtu, ba, ama gaixua, / lasari egon etxian, / or bezalaxe Amerika ontan / semia dabil aixian; / naigabe oiek aztuko dira / ni zugana etortzian, / nere besotik ibilliko da / pasiatuaz kotxian. EusJok II 154. Ni moxkortuta ere / joaiten naiz aisian, / andria etzaut aitzen / neri erasian. Mattin in Xa EzinB 99. Senar-emazte biziko gira / elgarrekilan aisian. Mattin 96. Laborantza denean errotik ikhasten, / hasiko da yendea aisian ematen. Hb Esk 151. AISIA HANDIAN. Baina zuek, Iainkoaren laudorio eternaletan, añhitz loria, bozkario eta atsegin sekulakotz seguratuki dastatzen duzue aisia handian. Harb 261. Ikhusiko dutela zein aisia handian ibeniko dituzten bere buruak, zein kontent eta bere gogara biziko diren. Ax 483 (V 312). Eta hala aisia handian bizi ziren, zeren hitzkuntza bat bera baizik ez baitzuten. ES 384. Eta zerori ere, aitzinetik deskarguak eginez, aisia handi batean eta salbamenduko bidean oraidanik iarriko zara. Ax 249 (V 167). Aisia eta deskantsu handiagoan izan dela, munduaren eta Debruaren ondotik ibiliz izanen zen beino. Jaur 134. (Precedido de posesivo). Iongoikoa, gizonaren pena handietarik, / bidetan da ibilltzea etxetik kanporarik. / Milla ditutzula esker beraz ene mihian, / zeren aitziña higitzen naizen neure aisian. EZ Man II 126. Eta presontegian bezala bizi da, ezta izanen iagoitik bere aisian, eztu ukhanen plazerik ez phausurik. Tt Onsa 163. Iauna othoi, so egidazu, kartzelu hontarik libra nezazu [...] zuri neure aisian eta ene gogora, [...] neure adorazionen rendatzeko. Ib. 163. Haur bat Eliza-gizon egiten eztenean [...] benefizioak izaitea gatik eta bere aisian bizitzea gatik baizen. CatLav 316 (V 157).

aisian 37 (aisialdian adierakoak dira denak): Consumer 3, HABE 2, Berria 12, EiTB 5, Jakin, Karmel 2, Argia 4, Laneki 3, DiarioVasco 5.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

aisian 9: Berria 2 (“Eroski Taldeak eta Abacus kooperatibak aisian eta kulturan espezializatutako dendak irekitzeko akordioa itxi dute”), Joxe Azurmendi 2 (“kontent gainera hortxe gaudelako, aisian eta konfortean”), Piarres Xarriton (“Ni ere errege naiz baina ez aisian,”), Pello Lizarralde (“Igandeetan bi lagunak, ilehoria eta botoi fabrikakoa, elkarrekin joaten ziren aisian eta ni haiekin batera eramaten ninduten zinemara.”), Anjel Lertxundi (“Ez bazegoen gure gustuko filmik, aisian ibiltzen ginen”), Iñaki Iñurrieta (“aisian bizi den jendeak ez lituzke kontsumituko fruituak, jende horrek ez lukeelako zerekin erosi”), Jon Muñoz (“Egizu kontu ordea ezen, itzultzen zarelarik, mila gizonen artean hautatzen ahalko duzula; eta baldin gibelatzeak dakarkeen ihardun ezaren beldur bazara azken finean, nik neure burua dizut eskaintzen zeure aisian liberti zaitezen”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta adibide gisa jasotzekoa.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa aisia sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AISIARA(T) (L ap. A). "A placer" A. Ezin bere isterra ez alderdia aisiarat manaia dezake, eta pena handia du etzana denian bere lekutik ezin altxatuz. Mong 590. Han [tenpluban] deskansuan eta aisiarat gustatzen zinduen Jinkoarekin bekhoz bekho egotea. Mih 18. (Precedido de pron. posesivo). Cómodamente, holgadamente, a mi (tu, su, etc.) gusto. "Bere aisiara emana, adonné à son aise" SP. "Blatero, hitzuntzia [...], aise mintzo dena, bere aisiara mintzo dena, bere plazerera mintzo dena" Urt III 364. Iudizio jeneralaz nola orhit eztira / bekhatutan bizi dira bethi bere aisira. E 49. Zeren bere gogoak eta haragiak diotsan bezala, bide zabalaz, bere aisiara baitabilla. Ax 479 (V 310). Utzten bazituen bere plazerera eta aisiara bizitzera, urguillutzeko eta nabusitzeko bidean iarriko zirela. Ib. 26 (V 15). Andre ingles hura bere aisiara eta gogara zegoen. Arti Ipuin 2

aisiara 1, EiTB (“Udalak eta Jai Batzordeak 300 ekitaldi baino gehiago antolatu dituzte jaietarako, bai kulturalak bai oro har aisiara bideratuak”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

aisiara 6: Joxean Agirre 2 (“Bere pertsonaiak ez dira, noski, gordelekuetan bizi, salbuespen bakanetan izan ezik, baina han hartzen dute atseden, han bilatzen dute babesa, han sentitzen dira beren aisiara”), Pello Lizarralde 2 (“Gero gure aisiara genbiltzanetan, bizikleta gainean zebiltzan emakumeei begiratzen irakasten nion lehengusuari”), Ander Irizar (“mende amaieran zoriontsu aisiara emana bizi zen urrezko gazteria hartako kiderik gogotsuenez inguratu ziren”), Jon Muñoz (“Ez du hain segur aisiara biltzeko bezain zentzu onik”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia eta adibide gisa jasotzekoa.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa jasotzekoa aisia sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Erabileremu dialektala

Ipar. eta Naf.

Diakronia

Zah.

Forma baten adiera(k)

erraza, arina.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aita (general en todas las épocas y dialectos y atestiguado desde los primeros documentos).

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: aita ponteko

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehitzeko eskatuz: aita besoetako, aita familiako, aita nagusi, aita santu, aita usteko ; eta adib. gisa, pluralean erabiltzen diren: aita-alabak, aita-semeak.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

aita ponteko

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aita besoetako ‘padrino’ v. aitabitxi, apaidin: JJMg BasEsc, Astar, fB Ic, Azc PB, Ag G, Zam RIEV 1907, Mde HaurB, Etxba Eib.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Arauak jasoa du forma (aita sarrerako azpisarrera gisa, beste azalpenik gabe); eta a) hierarkiarik markatu gabe ematekoak dira, lantaldearen ustez, aita besoetako hau eta aita ponteko eta aitabitxi, baina b) «(bataiokoa bakarrik)» oharra erants dakieke lehen biei (ez, ordea, hirugarrenari).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aita sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aita familiako ‘padre de familia’ v. aitafamilia: TB - SalabBN - Echn Mt 20,1, HU Zez, JE Bur, Ox; Abraham (aita familiazko).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma (aita sarrerako azpisarrera gisa), eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aita sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aita-nagusi.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aita sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

komentu bateko burua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aita ponteko ‘padrino’: AA III, Astar, Arr GB, Zab Gabon, EE 1880a, Itz Azald, Ag G, Loram 191s, NEtx LBB.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Arauak jasoa du forma (aita sarrerako azpisarrera gisa, beste azalpenik gabe); «(bataiokoa bakarrik)» oharra eranstea komeni da (ik. aita besoetako sarrerako oharra).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Botoen berri emango da adostasunik gabeko erabakietan

aitasantu loturik idatziaren aldeko dira 3 kide; aita-santu eta aita santu formen aldeko beste bana.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

santu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aita usteko ‘padre adoptivo’: Cb JMJ, Echve OngiB, Arr SJose (ap. DRA).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma (aita sarrerako azpisarrera gisa), eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-usteko.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Maiztasuna

g.er.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

ahizpa zuri forma aztertzean azpisarrera gisa proposatua, erlijiosoen ordena da eta.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AITA-ALABA (Aq 248; aitalhabak S ap. Lh). (Pl.). Padre e hija(s). Eta aita alabak apostoluaren ganat badohatzi. Laph 217s. Alabak bi egun arto yorran, aita alabak egun bana. HerVal 255. Zenbat aldiz ez gira izan, gu biak, aitalabak elgarrekin. HU Aurp 184. An egon ziran aita-alabak zeintzuk ziran ondo iakinda gero. Ag AL 53. Urrengo domekan, Dari-ren etxera bazkaldutera joateko, berbatuta lotu zirean aitta-alabak. Echta Jos 317. Aita-alabak etxera biralduaz. Goñi 42. Aita-alabak beraz? Lab EEguna 102. Bein Zeanuriti Bilbora aita-alabak gatzetan yoan ziran. A EY II 367. Ogei egun barru, aita-alabak beren gaztelua utzi ta Salegiren arroztegira joan ziran. Etxde AlosT 56. Aitona ta aita-alabak apaltzen ari ziran sukaldean. Ugalde Iltz 37. (Forma sing.). Orok ulertu zuten aita-alabaren ixiltasuna ez-jakiñaren agindu ikaragarria zela. Etxde JJ 254.

adib.: aita 1 iz. Seme edo alaba bat edo gehiago sorrarazi dituen gizona. (Pertsona jakin eta ezagun bat adierazten duenean, izen berezi bezala jokatzen da gehienetan). Aita bihurtu. Aita izan. Bi semeren aita da. Patxiren aita. Aita-semeak. Aitona eta aita-alabak afaltzen ari ziren sukaldean.

aita-alaba 14: Deia, Berria 5, EiTB 6, Argia 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: aita-alaba 60: Herria, Berria, Anjel Lertxundi, Ramuntxo Etxeberri, Javi Cillero, Koro Navarro, Xabier Etxabe, Oskar Arana, Josu Zabaleta, Bernardo Atxaga, Mikel Hernandez Abaitua, Urtzi Urrutikoetxea, Unai Elorriaga, Xabier Mendiguren Elizegi, Joxemari Iturralde, Joxan Elosegi…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa aipatzea proposatu zen bigarren itzulian, eta arauak ez du aipatu; beharbada, oharkabean utzi du aipatu gabe, ez baita inon ageri baztertzekoa edo isiltzekoa dela adierazten duen erabakirik; eta jaso egin baitu, sistema honi dagozkionetan, ama-semeak. Egokia da, lantaldearen ustez, aita-alabak eta aita-semeak aipatzea, aita sarrerako adibide gisa (eta adierari buruzko azalpenik gabe), ama sarreran ama-alabak eta ama-semeak adibideak jaso diren bezala.

Numeroa

Pl.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa aita sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitamak ‘padre y madre’: Lç (Mt 10,21; Jn 9,2; Mk 7 tit; Ins, Decl), Mat, EZ Man, Ax, O Po, Gç, Bp, Mb IArg, Lg II, Egiat, CatLan, Ub, Dh, Jaur, Bordel, Etch, Izt Po, Gy, Hb Esk, Hb Egia, Lard, Dv Lab, Laph, Arr GB, AB AmaE, Bv AsL, Elzb Po, Elzb PAd, Zby RIEV 1908, Lap, Arb Igand, Ip Hil, HU Zez, HU Aurp, Ag Kr, Oxald in Ox, Ox, JE Bur, Barb Sup, Echta Jos, Ag G, A Ardi, Inza Azalp, Kk Ab, Ir YKBiz, Or, FIr, Zerb IxtS, Zait Sof, SMitx Aranz, JAIraz Bizia, Bilbao IpuiB, Or Aitork, Ardoy SFran, Xa Odol, Mattin.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: aitama / HiztEn: aitama / LurE: - / ElhHizt: aita-ama / EskolaHE: -

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, aita sarrerako azpisarrera gisa eta «pl.» marka duela.

Eratorri-konposatu baztertuaren ordaina

Ik. aitama.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma (aita sarrerako azpisarrera gisa, «pl.» marka duela).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEHn adibidea s.u. aitabitxi: Enb ("aita-ama bitxi").

LBeh (2013-11-06): ez dugu aurkitu aita-amabitxi formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ez dugu aurkitu aita-amabitxi formarik.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es padrino / fr parrains: Elhuyar: - / Nolaerran: - / Zehazki: pl aita-amabitxi(ak), aita-ama ponteko(ak) / Labayru: aitabitxi, ezkonlagun, albolagun; pl. aita-amabitxiak, aitabitxi eta amabitxi, ezkonlagunak, albolagunak / Adorez5000: pl. aitamabitxiak, aita-ama pontekoak, aita-ama besoetakoak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Osaerak zalantza sortzen du

L. Baraiazarrak dioenez, Bizkaian forma laburtu hau erabiltzen dute Bataioko sakramentuan; baina ez da osaera arruntekoa, sistemaren araberakoa aitabitxi-amabitxi(ak) osoa izango bailitzateke (forma laburtuen salbuespen bat, aita-amaginarreba arautua da; besterik da, jakina, aita-ama ponteko).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

adierazle egokia da, eta onartzekoa.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

Onartzekoa iruditzen zaio lantaldeari: a) berezia da, osaeraz (cf. dvandva garatuak: [aita-ama] + -bitxi; edo, beste ikuspegi batetik, trinkotuak edo elisiodunak: aita[--]-amabitxi); baina b) aski ohikoak dira horiek arlo honetan (beste arloetan baino ohikoagoak, beharbada; cf. aita-amaginarreba, aita-ama ponteko, etab.); c) berezi(ago) hauek jaso ditzake hiztegiak, eta libretzat eman oso-gardenak, baina d) libretzat ematen direnak bestelakoen definitzaile izan litezke. Hau da, aita sarrerako azpisarrera berria proposatzen da: «aita-amabitxi pl. 'aitabitxi-amabitxiak'».

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa sartzekoa aita sarreran.

Kategoria

iz.

Numeroa

pl.

Forma baten adiera(k)

aitabitxi-amabitxiak.

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "aita-amak, aitona-amonak, aitaginarreba, aita-amaginarrebak".

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma (aita sarrerako azpisarrera gisa, «pl.» marka duela).

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

aita sarrerari dagokion azpisarrera.

Numeroa

Pl.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AITA-SEME (gral.; Aq 248). Ref.: A; Lh; Gte Erd 54; Elexp Berg. a) (Pl.). Padre e hijo. Labrit eta Errege / aita seme dirade (Pamplona, 1494). TAV 3.1.13. Bi soldadoak dira, bi aita seme. Tt Onsa 1. Bi Tobias aita semen aitzinian. Tt Arima 82. Tobias Aita semeak, izen bateko Santu biak orobat. Cb Eg III 378. Eta mehenak saltsaturik / aita semei zerbitzatzen. 'Aux (Tisso) père et fils'. Monho 36. Aita seme batzuk juan dira sabaira, aita katu andijaz ta semia bere bai zerbaitakuan. Mg PAb 61. Aita semiak edanda dagoz / ama alabak jokuan. Ib. 61. Berak galdu eban Abel ta Cain, anae bijen arteko bakia [...]. Baita David ta Absalon aita semeena bere. fB Ic II 213. O Aita-Semeak, / Espiritu onaz / Yainko bat irurak! Añ EL2 185. Asto bat zioan behiñ / eihara bateko aita-semeekiñ: / aita zen zaharra, / semea aldiz haurra. Gy 198. Aita semeak ikustearekin artuko zuten poza eta atsegiña. Lard 61. Aita-Semen amodio hori Izpiritu-Saindua da. Hb Egia VI. Seme bat zuan Jaun Parentek eta artu zuten Franziskoren Ordenako jantzi santua Aita-semiak. Bv AsL 85. Beha zazu oraino aita seme bi eskualdun aberats horier. Elsb Fram 134. Ixill-ixillik egozan aita-semeak Amandoren iarduna entzuten. Ag AL 137. (s. XX). Leaburuko Olazarreta aita-semeai Fr. Gabriel Batizek. A Ardi 133. Aitta-Semeak berengandik Espiritu Santua ateratzean. Inza Azalp 39. Aita-seme saskigileak. Or Mi 3. Ikusten ditugu biak etxean sartzen, aita seme batzuen arteko trebearekin elgarrentzat. JE Ber 27. Gertatzen oi-da maiz-samar, aita-semeen artean, semeak aitari erreal bikoa eskatu, bai, ta aitak ezezkoa ematea. Ldi IL 59. Aita-semeak ondotxo ezagutzen dizkiat eta nekez sortu leiokekan ori baño aukera oberik. Etxde AlosT 69. Memento bat kanpotik beha egonik, sartu ziren, gure aita-semeak. JEtchep 29. Aitona ta aita-semeak aurretik. Ugalde Iltz 41. Aita semek hau ontsasko enganatua zuten, beren etxean sartzeko. Larz Senper 44. Aita-semeak, biak ekarren idiskoa lotuta. Erkiag BatB 51. Aterpetxoa jaso zuten aita-semeak. NEtx LBB 96. Zeruan aita-seme izango / gerala berriz benetan. Olea 134. Arbi-jorran aita-semeak ari zirala, onela asi zan semea. TxGarm BordaB 85. Aita-seme biak euren esku eukezan karguok. Gerrika 193. Aita semak eta astoarena gertatzen zitzaigun guri ere. MIH 140. JJMg BasEsc 269. AstLas 69. Aran SIgn 92. HerVal 209. Zab Gabon 50. Ud 66. Zby RIEV 1908, 205. AzpPr 80. Tx B II 83. TAg Uzt 147. BBarand 161. (Forma sing.). Gloria eta laudorio Aita Semearentzat, / balaber biz (Spiritu amulsua) zuretzat. EZ Man I 40. Aita semean arnasak emen akabatuko dira. Ill Pill 27. Aitta semegandik datorrelako Espiritu Santua. Inza Azalp 79. "Padre e [...] hijos" Elexp Berg. Uda-partian aita-semiak / aritzen giñan labrantzan. Xe 270. Sartzen dire sukaldera eta pegarreko uretik edaten dute lau aita-semeek. HU Zez 71s. Itsasun, Ottarre bi anaia eta Zikirekin goizean, eta arratsaldean Ottarre hirur aita-semeekin. Zerb Azk 114. Aita-semeen aurrean Joxepak irakurri zuan.TxGarm BordaB 107. Aita-semeak batera, / basoan egur-langille eta / ikatzak egositera. FEtxeb 12. Aita-semeak elkarturik egotea nahi du baserritarrak. MIH 150. b) Gurtzipizio-gañeko / Aita-Seme Gurutzeko!: / gure zai zaude, promesadunak / noiz Zugana iritxiko... SMitx Aranz 129 (= 'hijo del padre'?)

adib.: aita 1 iz. Seme edo alaba bat edo gehiago sorrarazi dituen gizona. (Pertsona jakin eta ezagun bat adierazten duenean, izen berezi bezala jokatzen da gehienetan). Aita bihurtu. Aita izan. Bi semeren aita da. Patxiren aita. Aita-semeak. Aitona eta aita-alabak afaltzen ari ziren sukaldean.

aita-seme 28: Ortzadar, Deia 2, Berria 14, EiTB 7, Jakin, Argia, DiarioVasco 2.

EPG: aita-seme 149: Herria, Berria, Oskar Arana, Joseba Zulaika, Pablo Sastre, Joan Mari Irigoien, Juan Kruz Igerabide, Xabier Etxabe, Patxi Zubizarreta, Xabier Etxabe, Anton Garikano, Fernando Rey, Gotzon Garate, Xabier Olarra, Patziku Perurena, Edorta Jimenez…

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandvak.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

aita sarreran adibide gisa ematekoa. Adibide gisa aipatzekoa da, aita-semeak forman eta aita sarreran (ik. oharra aita-alaba sarreran); hau bezalako dvandvak ez dira beti forma berean ageri hiztegian, baina ez dute hala agertu beharrik, dirudienez.

Numeroa

Pl.

Azpisarrera gisa jasotzekoa aita sarreran

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitabisaba ‘bisabuelo’: Bv AsL, EgutTo 1918, Etxde Itxas.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoak ditu forma-adierak, eta oraingoz ez dago zer gehiturik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Forma baten adiera(k)

birraitona.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: aitabitxi ‘padrino’: EZ Man, Volt, CatLav, Prop 1892, Itz Azald, CatJauf, Ag G, A Ardi, Ox, Enb, Eguzk RIEV 1927, TAg Uzt, A EY, Erkiag Arran, Akes Karmel 1977.

Euskaltzaindiak euskara baturako proposatua

Arauak jasoa du forma, eta oraingoz ez dago zer gehiturik (ik. oharra aita besoetako sarreran).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEHn adibideak s.u. aitabitxi: CatJauf ("aitabitxi amabitxien eginbideak"), Ox ("aitabitxi-amabitxiak").

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

Ez dago forma hau hiztegi batuan jaso beharrik (ongi eratua da eta ongi ulertzen dena, baina gutxitan agertu da testuetan, eta libretzat eman liteke; cf. aita-amabitxi jasotzekoa, eta aitona-amona arautua: azken hau da, dirudienez, euskara batuan indartu-hedatu dena).

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.