1.
(gral.; SP, Ht VocGr 373, Lar, Añ, Gèze, Dv, H)
Ref.:
A;
EtxbaEib;
ElexpBerg;
GteErd 119, 167
. (Lo) imposible; imposibilidad."
Ezta ezinik, il n'y a point d'impossibilité"SP(que cita los ejs. de Oihenart y Axular).
"
Eziñak dakar beregan parkatzia
"EtxbaEib.
Tr. Documentado desde Leiçarraga en todos los dialectos literarios. En DFrec hay 63 ejs.
Halako maneraz non hunen beraren moienez izan baitá gogorgoá ematu [...], maledikzionea benedikatu, ezina erraxtu. LçAdv ** 8r.
Hauk guziok zure baithan eztute ezinik, aitzitik nik erraitea baino zuk egitea aisekiago millatan daidizu. Harb 214.
Erranen duzu: Eztut ordea zertzaz paga. Baldin ezpaduzu, ezinak eztu legerik. Ax 242s (V 163).
Ezina azkarrago da ezi ez zina. "L'impossible"
.OPr 161.
Ezin bat da guzien gogara egitea. SPImit III 36, 1 (Ch eziñ guziak kontenta detzakeguke).
Ezta arrankuratzen ezinaz, zeren uste baitu den guzia daidikeiela. "De impossibilitate"
.Ib. 5,4.
Ezinak ez dau legerik. AñMisE 227.
Ainbeste ezinen ta eragozlaren kontra sendotuten da Teresa Jesusen amodijo santubagaz. fBIc II 295.
Ez diote gauzari ezinik kausitzen. HbEsk 45.
Jainkoarentzat eziñik bada?Lard 19.
Eziña arria baño gogorrago zala esan oi yeuan gure aita zanak. AltEEs 1917, 43.
Arentzat ez baitta eziñik. InzaAzalp 110.
Ezinak ezin, / Harenak egin!Ox 101.
Al balitz, bai; eziñaren atzetik abil, ordea. ZaitSof 163.
Eziñarekin ari aiz. Guk esanik ere ez uke buruz artuko. OrQA 188.
Es eskatu eziñik, aita. EtxdeJJ 166.
Zeruak artarako aukeratu ezkero, ez da eziñik. NEtxAntz 47.
Ai, naia ta eziña!GandElorri 159.
Itzulkizun au "eziña garaitua" esan ledi. "Imposible vencido"
.Or(
inGaztMusIx 52
).
Ez dago eziñik. Lengo bizitzari utzi zaiozu pakean. MAtxGazt 47.
Nola zan bertsolarientzat / guk nai gendukian juan, / da illuntzian zortziretako, / eziñikan etzeguan. UztSas 302.
Ta iziñak [...] arri aundi aik bezelaxe kolpatzen diñ. (AN-gip). PPerFLV 1987, 192.
Ala, eziña ikusirik, zuatz edo metak egin ziran mendian. Insausti 91.
Egia da bestea baino ezinagoa zela azkeneko ezin hau. MEIG V 105.
Egotzi zaidan ezina ez dut egiteko biderik. MEIG VIII 118.
azpiadiera-1.1
(V-gip, G-azp ap. Gte Erd 118; Lar, Lar Sup, Añ, VocBN, Dv, H)
Impotencia, incapacidad, imposibilidad (para hacer algo). "Bere ezinean, ixil gelditu zen, dans son impuissance, il resta coi" Dv. "Ene ezina ikhusten duzu" H. "Ez naiz joan, ez ezina daukatelako (= daukadalako), ezin detelako baizik (G-azp)" Gte Erd 118. "Larri al zabiltza? Ez, eziñik ez daukat (G-azp)" Ib. 118. "Ezinak jo zun gero (V-gip, G-azp), ezina etorri zin eta lana utzi behar (AN-gip)" Ib. 118. Zahartasuneko pairua eta pairatzea, ezina da eta ez pairua eta ez pairatzea. "Incontinentiae quaedam impotentia"
.Ax 176 (V 119).
Beraz ezinari esker, eta ez zuen borondateari. Ib. 178 (V 119).
Gazteak ez iakinez eta zaharrak ezinez doaz egitekoak deseginez. "Par l'impuissance"
.OPr 602.
Deusetan ezinik eztuen Iaunaren garaziaz. Hm 198.
Ustezko ezinaren aitzakiaz eztutela orhoitu ere nahi bizitze debotari lotzeaz. SPPhil XX (He VII eziñtasun edo inposibilitate).
Batbederak, eriz edo ezinez baratzen ezpada, Parropia Meza enzün behar dü. Bp I 108.
Zoin ere beitira kostümatürik [...] etxekiren düie egüaldia gaizki enplegatürik bisita hori mankatü balie; eta ezta ezina baizik enpatxatzen dütianik. Mercy 28s.
Errukitu bidi nere ezina gatik. VMg 29.
Bere eziña barriz ez zan besterik, ez guria baño. UrMarIl 105.
Saraik bere eziñari begiraturik. Lard 16.
Ezagüt dezagün gure eskazkeria eta ezina. IpHil 215.
Xarrekiten naz eskribitan, aiketa zomait ezinek arrapa nazan artio. Mdg 149.
Etxekoen eziñez eskolak utzirik. OrAitork 41.
Iñora ez darama adimentuak, bere eziña adiraztera baizik. TxillLet 136.
Gure auleria eta eziña ikusiz. VillJaink 155.
Senti nuenean / ezinaren ezina. AzurmHitzB 37.
Nere eziña ikusirik. AtañoTxanKan 229.
Andre gaixua oiean daukat / eziña etorri danian. BAyerbe 89.
[Jesus] eziñagaz jausi ta / zigortutakoa, / zauriturik estali / odolez lepoa. Ayesta 61.
Sineste hori da gure ezinaren sostengua. MIH 51.
v. tbn. Gazt MusIx 135. Onaind STeresa 75.
azpiadiera-1.2
Carencia, pobreza. Bizpairu, dirutan igari; ta beste guziok eziñaren atzaparretan estu. NEtxAntz 106.
sense-2
2.(gral. ap. A; Lar, Añ, Gèze, Dv).Imposible."
Gauza ezina da hori
"Dv.
Ez erran: bertzek egiña / Ezta neretzat eziña. Gy 237.
Bainan hori ezina da. DvLab 85.
Gizonentzat au eziña da. UrMt 19, 26 (tbn. Dv, Ol, Ker e IBe; Lç inposible, He ezin egina, Ip ezin diokeiena, IBk ezinezkoa).
Ondo konparatzia / da gauza eziña. Bil 58.
Zoruna baña, zelan aurkitu / dalarik gauza eziña?GMantGoi 28.
Ezpaittu gauza eziñik. InzaAzalp 55.
Nik etxuak [sic] burduntzia eskutik itzi: ori eziña dok. OrTormes 29.
Baño ori eziña da. Ez pentsatu olakorik. TPKattalin 192.
Gauza ezintzat emoten eben. KkAb II 167.
Eder-ametsik eziñena, aragituta!LdiBB 28.
Euskel-egunkaria oso urruti ta eziña dakustenak. LdiIL 77.
Gatxa baño obeto, eziña da. EguzkGizAuz 21.
Altsuei gogor egitea eziña duzu. ZaitSof 18.
Ezina zen... ez ziezakeon ezerk [...] Theresa ken betikotz. MdeHaurB 94.
Eziña ta gorrotagarria da, bada, aukeratzeko nere naikunde zaarra. TxillLet 135.
Lurraren gainean egintza ezinagorik / gure pentsamentuan ezta bururatu. ArtiMaldanB 200.
Ementxe poema, / susmo maite bat oraindik, / soin gabeko ta eziña. GandElorri 23.
Gurari eziñez beterik. Ib. 199.
Eziña da gizona atzerantz joatea. ErkiagBatB 148.
Au eziña dugu aurretik garbitu ta araztu ezik. Onaind(
inGaztMusIx 148
).
Nik ia eziñago uste nenduna. "Lo que yo creía más imposible"
.Or(
inGaztMusIx 10
).
Maitale eziñen egarriz zirika niñukan. NEtxLBB 246.
Geroago ta biziomdu eziñagoa zeramaten. Ib. 67.
Eliza berritzea / ezta, ez, ezina. XaEzinB 111.
Jaungoikoarentzat ez bait da ezer ezinik. IBkLc 1, 37 (IBe ezinezkorik
).
Ustez eziña zana, bultza ta bultza egin da dana. EZBB II 130.
Baiña orduko Españiako giroan eziña zan ori. EtxabuKontu 67.
Eziña zan da bere almenez / denok azi ta jaztea. AZink 19.
Ez dio batere zorrik Domingo Agirreri, ezina badirudi ere, ez jatortasunean ez aberastasunean. MEIG II 100.
v. tbn. Ibiñ Virgil 25. Onaind STeresa 22.