1.
(V, G-azp, AN-ulz, L, BN-ad-lab-baig, S; Mic, SP, Lar, Añ, Hb, vEys, Dv),
bidi (V-arr)
Ref.:
A;
EtxbaEib(birixa);
IzArOñ(birixak);
EAEL 295 . Pulmón; asadura. "Livianos del cuerpo, biriak" Mic. "Poumons" SP. "Pulmón, livianos, bofes, biria, birika" Lar. "À Guéthary on donne le nom biria à une partie de l'intérieur de la vache qui tient au foie; on le mange" vEys s.v. bi. "Poumon" Dv. "Pulmones. Birixak ixa galduan zittuan, baña baserrixan osatu eiñ zan" Etxba Eib. "Bofe. Katuantzat birixa ekarri biarko da" Ib. "Cuando es de animal solamente" (V-och) EAEL 295n. "Pulmones de animal [...]. Onek birixak jauzkan zertuta, ta arnasia ba..." Elexp Berg. "Pertsonarena pulmoe" Ib. v. 1 birika. Idiak eta beiak il ezauz ta loben baten biriak indauz. "Un cornado de livianos"
.RS 429.
Arakina, erhak behia, eta indak kornado baten biria. "Un denier de fressure"
.OPr 30.
Korkamistia, ta oni dautsazanak, birijak, andaerraijak, biotza, estegorrija. MgPAb 86.
Baditu urdaila, hertzeak, sabela, bihotza, biriak. DvDial 24 (Ur birijak, It birikak, Ip erraiak).
Xerriaren biria xiri batean sarturik. ECocin 11.
Birien arnasa-gorabereaz. ABGuzur 151.
Gizona, kabala eta zuhaitzak bezala, airetik bizi da, hunek sar athera bat birietan, ostoetan, egiten deielarik. JEBur 186.
Abelgorrijen arteko birijetako miña. ForuAB 95.
Girgill oiek biriyetan badagoz, errukarrizko gaitz denok ezagutzen dezuten ori egingo da ume aren biziyaren nagusi. IArtItzald II 44.
Mendiko axe bigun garbijak / Indartuko dauz zuen birijak. Enb 69.
Ikusteko badutenez birietan tuberkulosaren abiadurarik. JEMed 109.
Etxe igesi dabiltzan esku-kakoeri / ukatzen ditiete zintzur eta biri. "La tráquea con los pulmones"
.OrEus 12.
Biriak aal besteraño aizez beteta. TAgUzt 40.
Mutillaren bizia birietatik zijoan azkar. NEtxAntz 158.
Biriak artuak ditu; biak ganera. Alborengoa dauka. ErkiagBatB 98.
Ondoren, aberearen barruak urratzea izan zan. Biriak, eztarri ta esteak, errotea edo librua.Ib. 56.
Gaitzak aren biri biak ondatuak zeuzkan ordurako. NEtxLBB 96.
Ta noizean bein, makiña utzi ta arnasa aundiak artzen ditu, biriak betetzeko. Ib. 104.
[Bala bat] sorbaldatik sartu eta biri gain-aldean gelditurik. LfELit 249.
Birietan (biriketan) estutu, / biotza larritu, / azur danak agertu, / giarrak gogortu. Ayesta 101.
Eri egona zela, bular-birietarik. LarreArtzainE 150.
Ango aixiak biarrezko zitualako bere birientzat. Gerrika 164.
sense-2
2.Valor.
Oraino gogoan ginuen nola [...] hamalau aleman alimale preso hartu zituen [...]. Harritzeko biria zuen. Behinere deusek ltsatzen ez dituen gizon hetarik bat, hots. ZerbGerlan 72.
azpisarrera-1
BIRIAK BOTA,
BIRIAK AHOTIK BOTA.
Echar los pulmones por la boca (del esfuerzo). Crucifige, crucifige deitzen dute, biriak guztiak bota bearrean. Ag Serm 354. Izerditan urtutzen ta biriak aotik boteaz. Ag G 10. Asi ziran batzuek berriren berriz biriak bota bearrean, eztarriak eten bearrean ojuka. Ib. 102.
azpisarrera-2
BIRI-HANDI.
Holgazán. "Biri handia (L), grand poltron!" vEys s.v. bi. v. BIRIKA-HANDI.
azpisarrera-3
BIRI-ARTERIA.
"Trachea, trachiarteria" Lar.
azpisarrera-4
BIRI-BELAR(Lar Lcq 122, Hb (-lh-); biri-bedar msLond ap. A; biriberar Izt C 42 (en una lista de plantas); bihi-belhar Hb). Pulmonaria (planta). Biri-belarraren birtuteak. Ostolaiz 157.
azpisarrera-5
BIRI-MIN.
Afección pulmonar. v. BIRIKA-MIN, birikeri. Gaztek --egi dasagun-- / ez du birimiña beldur. LdiUO 43.