Euskaltzaindiaren Hiztegia
1 emaitza hisia bilaketarentzat - [1 - 1] bistaratzen.
Esaera zaharrak
Hisiaz fraide sartu nintzen, eta ahalkez jalgi ez nintzen.Aztergaia: hisia
Iturria:
| Kodea [?] | Data | Proposamena | |
|---|---|---|---|
| Araua: | Z3:EArau75 | ||
| Hiztegi Batuko Lantaldea: | Z1:Hletra | 1995-01-26 | Lantaldeak onartua, informazio bat gehituz |
Formari buruzko datuak
Erabilerak
Txostenak
OEHko datuak [laburduren azalpena]
(h)isi 8: Lc 2: "Iainko bothere guzitakoaren hisizko eta hirazko mahatsarno lakoa aurizkiren duena", "ez Iainkoak hisirik ahal dukeelakotz"; EZ Man I: "Berriz ere lotzen zaizko hisiz eta koleraz"; O 2: "Isiz fraide sar nendin, eta ahalgez ialgi enendin", "Ezar nezan porogutan, ordea hanbateki ez, isireki, har den eztela burutan"; ES: "Bere hisitik, eta thematik ilkhitzeko gogorik eztuena"; Hb Egia: "Emagun ezdituztela buru gogorrak, ez bendekariak, ez hisi gaxtokoak"; CatLav: "Despitez edo hisiz zenbait ofizio hartzen dutenak"; (h)isi(a) 8: EZ Man I 3: "Interesaz hasiko da gudu lehenbizia, Gero Relijonera iraganen hisia", "Hala duenean bada hisia aitziñatu Eta onei penen lotsaz aharantza tapatu", "Eta eroriz geroztik hisiaz gogortzetik [begira]"; Ch: "bertzerenerat ez iaustea, (...) orgilleriaren eta hisiaren seiñalea da"; ES: "aditu ondoan gelditzen badira bere theman eta hisian gogortuak..."; Gy: "Emen ohizko hisiak, / eta kontra egiñ nahiak"; Hb Egia: "Behar da hitzeko izan, hisia utzi bazterrerat"; Or Eus: "beti erkitu geldi-bearra, / ama geigoren isia (gutizia)"; Xa Odol: "Bainan barnetik etzaut ixiltzen hisiaren oihartzuna"; eta OEH argitaratuan, gainera: ETZ (Lesaka, 1857): "Ezi eben aragiya, emiendatu eben biziyuak, sujetatu eben isiyak"; Dv Imit: "Zeren jarraiki den bere hisiari"; Ayerb EEs 1912: "Donokirako ixia, apeta"; Prop 1912: "Bi egunez Aitak atziki zuen bere hisia, eta gero jaterat galdetu zuen"; Herr 1957: "Mementoko araben arteko hisiak geldituak dira"; hisia 2: HU Zez: "zenbat mehatxu, nahaskeria, gerla eta kalapita; zenbat hisia eta jazarkunde", "Estakuru berak dituzte; ba eta gehiago dena, hisia bera, herra bera, janiza bera, aiherkunde bera"; eta OEH argitaratuan: Lf ELit: "Elgar jasaiten zuten hisiarik gabe"; hisiatu EZ 4, adib.: "Ez adillala hisia heure falten gañean", "O gizon hisiatuak noiz hartean fuliak, sinhetsiko ditutzue eta banaloriak"; isidüra Ip Hil 2: "gero zeditzen da Büsieraren isidurari", "Oihüstatü zeioenian Nestorius bere isidüra gaiztoan gogortia"; ik. OEH argitaratuan hisigo : Prop 1903: "Bethiereko hisigoak eta herrak jarriko dire jenden artean"; Larre 1965: "Zendako gazteek behar dituzte beren gain hartu eta arrapiztu zaharren isio ta gasailak?"; hisikatu 1, Ax: "hi handi ni handi hisikaturik egoiteak, handirasunetan ibiltzeak, amorerik ez emaiteak"; hisiti 2: Dh: "Izan gaiten beraz leial eta arthatsu gure debozionezko egintzetan, ez ordean hisiti ta thematsu"; Gy: "Bertzeak zakharla titulu bertze bat Zuena goratzen edozeiñ bezanbat: Kopetaz kopeta zubian yarriak Gure andere hisitiak, Ez beharrez elkhar utzi Pasatzera lehenbixi; Sobera lehiaturik, Biak betan lerraturik, Urera ziren erori"; eta OEH argitaratuan, Lar in Mb IArg II 366: "Oiartzuar hisitia, buru gogorra"; isitiar : Lg II: "Begira zaite buru gogor eta hisitiar izatetik"; isitu 4: Otx: "kipuleaz ixan dana azi, ezpetteke gozo-opillakaz isi"; "EA OlBe: "Lau aldiz entzun det zure griña dun ots isitua"; Erkiag BatB: "Eztul erasoak ez dau amairik ezagutzen, bare samar baiña ekin sarrian, neguko eurite isituaren araura"; Or Aitork: "Zu isitu ziñan oiu aunitzez, milla modutara, urrundik entzun zintzaidan"; (h)isituki 4: Ch: "Prudenzia handia da egitekotan ez lasterregi goatea, eta gure ustean edo siñhestean ez hisituki gogortzea"; Otx: "Eta isituki eta joran andiz eskatu eutsan"; Zait Sof: "Bearraren aurka, ezpaita yokatu bear isituki"; Or Aitork: "Belarriko atsegiñak isitukiago naasten eta menderatzen nau; baiñan artatik azke atera nauzu"; eta OEH argitaratuan, HeH (Lc 23,10): "Aphez-aitzindariak ere eta Iskiribauak han ziren, hisituki iaukitzen zutela"; cf. testu-lekukotasunik gabeko hisialdi , hisika , hisikor , hisikortasun .
EEBSko datuak [laburduren azalpena]
hisi 1: I. Garmendia: "...inolako jadespenik ezean, ziur aski, Sorginamaria ez izaki milarien lagun, eztare berena, nahiz gero kanpoan hozten sepa zitekeenagatik explikatu nahi izanen zuten, sineskaitz, jendeak sineskogor esestearen hisiz"; hisia 2: Lf: "Bainan erraiten daukutenean zendu gaixoak Eskualzaindiko jargia baztertu zuela bertze eskualari batzuen etsai ez nahiz, ez bide daukute erakusten elgartartean duketen behar ez bezalako hisiarik?"; SoEg: "Euskaldunek min dugu, bazterrak baitira dena hisia, dena aiherkunde"; isitu 1: J.M. Azkue: "Eskumendeak duan irabaziz joan zan ba anai Andres ori, eta ainbeste isitu zuan, oneraspenez baiño geiago ondotik kentzeagatik, txakur bati bezela urrutitik botarik, ogi puska bat eman zion"; hisiakor 1, Ribera: "historiak lo Spagnoletto gaitzizena egotzia badio ere, bere abertzaletasun hisiakorra (...) gogoan harturik, egia zera da, Italian ahal izan zuela bere nortasuna askatasun osoz garatu".
Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]
hisi : AB50 1 (obstinación), HiztEn, LurE; hisialdi : HiztEn, LurE; hisiati : HiztEn (ik. hisiti); hisiatu : HiztEn, LurE; hisiatze : LurE; hisigo : HiztEn, LurE; hisikatu : HiztEn; hisikor : HiztEn, LurE; hisiti : HiztEn, LurE; hisituki : HiztEn, LurE // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, Euskalterm.
Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak
hisiirigi : DRA (cegajear); hisi(a) : ElhHizt (1 Obstinación, terquedad; 2 Despecho, furor; 3 Pasión, anhelo; capricho, antojo; 4 Rabia, enfado); hisi : EuskHizt, HiruMila (1 obstinación; 2 furor; 3 pasión), EskolaHE, Lur EG/CE (1 codicia; 2 despecho) eta EF/FE (1 Obstination, entêtement. 2 Dépit, fureur), Casve EF (obstination; cf. isi: 1 obstination, obsession; 2 caprice, entêtement), HaizeG BF (obstination, ténacité), Lh DBF (1 obstination, ténacité; 2 obsession; 3 dépit; 4 envie; 5 fureur; eta isi: 1 obstination, obsession; 2 caprice; 3 dépit; 4 incrédulité; 5 démangeaison de parler irréductible; v. de hisi), DRA (1 obstinación; 2 despecho; 3 pasión, anhelo; 4 furor; eta isi: 1 ¡silencio!; 2 despecho; 3 obstinación; 4 anhelo; 5 incredulidad; 6 ganas incontenibles de hablar), PMuj DVC (isi: 1 ¡silencio!; 2 despecho; 3 obstinación; 4 matraca; 5 capricho; 6 anhelo; 7 porfiado; 8 furor); hisiaka : HiruMila (obstinadamente), HaizeG BF (obstinément), Lh DBF (obstinément), DRA (obstinadamente), PMuj DVC (isiaka: tercamente); hisialdi : EuskHizt, HiruMila (obstinación), ElhHizt (Momento de obstinación, terquedad, contumacia; encaprichamiento pasajero), EskolaHE, Lur EG/CE (obstinación) eta EF/FE (moment d'obstination), HaizeG BF (obstination), Casve EF (isialdi: coup de tête), Lh DBF (obstination), DRA (isialdi: cabezonada), PMuj DVC (isialdi: 1 instancia; 2 obstinación; 3 capricho); isialdika : PMuj DVC (con insistencia); isialdiz : PMuj DVC (con insistencia); hisiati : HiruMila (obstinado), Lh DBF (obstiné, passioné), DRA (el obstinado), PMuj DVC (isiati: obstinado); hisiatu : EuskHizt, HiruMila (obstinarse), ElhHizt (Obstinarse, empeñarse, aferrarse, empecinarse; obcecar(se)), EskolaHE, Lur EG/CE (empecinarse) eta EF/FE (s'entêter, s'obstiner), HaizeG BF (s'obstiner), Lh DBF (s'obstiner; isiatu: isiatü: v. isikatü), DRA (apasionado, etab.; isiatu: obstinarse), eta PMuj DVC (isiatu: 1 empeñarse; 2 obstinarse; etab.); isiatuki : PMuj DVC (tercamente); isiatuz : PMuj DVC (ik. isiatuki); isi-eskari : PMuj DVC (instancia porfiada); hisigo : EuskHizt, HiruMila (apasionamiento), ElhHizt (Obstinación, terquedad; despecho), EskolaHE, DRA (saña, apasionamiento); isigogor : Casve EF (entêté, têtu), Lh DBF (entête); eta isi-gogor: DRA (terco), PMuj DVC (terco, osbtinado); hisihor : HaizeG BF (grincheux); isi-isika : PMuj DVC (con vivo anhelo); isika : PMuj DVC (caprichosamente); hisikatu : ElhHizt (Obstinarse, empeñarse, aferrarse, empecinarse; obcecar(se)), Casve EF (isikatü: s'obstiner), Lh DBF (s'obstiner), DRA (obstinarse; eta isikatu), PMuj DVC (isikatu: 1 obstinarse, 2 machacar); isikeria : PMuj DVC (importunidad molesta, etab.); isikeriz: PMuj DVC (pesadamente, insistentemente); isiki-sokak : PMuj DVC (embragues); hisikor : EuskHizt, ElhHizt (Terco, -a, obstinado, -a, tozudo, -a), EskolaHE, Casve EF (isikor: entêté, têtu), Lh DBF (1 qui facilement s'obstine; eta isikor, v. isigogor), DRA (huraño; eta isikor: sin. de isigogor), PMuj DVC (isikor: 1 terco, porfiado; 2 huraño); isikorki : PMuj DVC (obstinadamente); hisikortasun : Lh DBF (obstination), DRA (obstinación), PMuj DVC (isikortasun: obstinación); hisikortu : Lh DBF (devenir facile à s'obstiner), DRA (llegar fácilmente a obstinarse), PMuj DVC (isikortu: porfiar, obstinarse); isilü : Lh DBF (obstiné); hisio : DRA (var. de hisigo); hisiti : EuskHizt, HiruMila (terco, obstinado), ElhHizt (Terco, -a, obstinado, -a, tozudo, -a; apasionado, -a), EskolaHE, HaizeG BF (opiniâtre); Lh DBF (capricieux), DRA (terco, obstinado); hisitiar : DRA (terco, obstinado); hisitiro : HaizeG BF (opiniâtrement), Lh DBF (obstinément); hisitsu : DRA (caprichoso); hisitu : Lh DBF (var. hisiatu), DRA (var. de hisiatu; eta isitu: encapricharse); hisituki : EuskHizt, HiruMila (tenazmente), ElhHizt (Con insistencia, con obstinación), EskolaHE, HaizeG BF (opiniâtrement), Lh DBF (opiniàtrement), DRA (con insistencia; eta isituki); hista : Lh DBF (obstination); iski : DRA (1 ansia, 2 un poquito, cosa insignificante, 3 ansiosamente, 4 pretexto).
Bestelakoak
Jatorrizko forma
hisi(a) "gorrotoa".
Euskaltzaindiaren Arauak
Ipar. g.er. 'gorroto pasakorra': hisia handitan daude bi auzoak.
Lantaldearen irizpideak
Erabilera urriko formen artean aukeratu da, arrazoia agertuz
Ipar. da, g.er. eta hor -a-duna darabilte gaur
Informazio lexikografikoa
Erabileremu dialektala
Ipar.
Maiztasuna
g.er.
Adibide argigarriak, testuinguru egokiak
hisia handitan daude bi auzoak
Forma baten adiera(k)
gorroto pasakorra
Azkue Biblioteka eta Artxiboa
9:00 - 14:00
Azkue Biblioteka eta Artxiboa Euskaltzaindiaren zerbitzura dago. Horrez gainera, zabalik dago ikertzaile ororentzat, eta bere ahalbideen neurrian euskal kultura gaien ikerkuntza eta hedapena sustatzen eta laguntzen saiatzen da.
Egoitza
- B
- BIZKAIA
- Plaza Barria, 15.
48005 BILBO - +34 944 15 81 55
- info@euskaltzaindia.eus
Ikerketa Zentroa
- V
- LUIS VILLASANTE
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
Ordezkaritzak
- A
- ARABA
- Gaztelako atea, 54
01007 GASTEIZ - +34 945 23 36 48
- gasteizordez@euskaltzaindia.eus
- G
- GIPUZKOA
- Tolare baserria. Almortza bidea, 6
20018 DONOSTIA - +34 943 42 80 50
- donostiaordez@euskaltzaindia.eus
- N
- NAFARROA
- Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
31002 IRUÑEA - +34 948 22 34 71
- nafarroaordez@euskaltzaindia.eus
Elkartea
- I
- IPAR EUSKAL HERRIA
- Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
64100 BAIONA - +33 (0)559 25 64 26
- +33 (0)559 59 45 59
- baionaordez@euskaltzaindia.eus
