(...) -hariz hautsten du saretik / maill bat: eta laster bertze bat ondotik . Gy 246. Nahiz antzea ez den buru batetik bertzera iragaiten, makhila bat esku batetik bertzera bezala, halarik ere hariz-hariz ikhasten da; emeki emeki ohartzen da eta trebatzen gauza guzietan (...)

(...) 2 ari . 1. ( Aria-, forma det. de part. con izan elidido). Cf. ejs. de ari izana-, arizana- s.v. ari izan. Zeruko guziak atseginzak edaten ta edaten hariagatik, beti-beti atseginz berriz beterik arkituko da orien animako onzi guzia . Mb IArg I 240 (...)

(...) baten, makhila baten trenkatzea, couper un fil, rompre un bâton" H. Eta baldin eure eskuak trebuka eraziten bahau, trenka ezak hura . Lç Mc 9, 43 (He, Dv, Ol ebaki, Leon, Or, IBk, BiblE moztu, Ker ebagi ) . [Mihi] hura hortzez trinkatu eta aurtikhi (...)

(...) trenkatu . 1. ( L, BN, S; Lar , Lecl , VocBN , Dv , H ), treinkatu , trinkatu Ref.: A ; Satr VocP . Cortar(se). "Couper un fil, une corde en la tirant de deux côtés" VocBN. " Laza erditik trenkatu zen, la poutre se rompit par le milieu" Dv. " Hari (...)

(...) ). " Xutik ezartzea, mettre droit, debout, verticalement" Dv . " Ezarrak makhila xutik, mets le bâton debout, droit" H . Tellatuak ez dira beñere urratzen; txutik daude beti pareteak . AA III 348. Azal uts utsa txutik daukan arteraño ematen du alea [gaztaiñak (...)

(...) XUTIK . (Formas con palat.). Tr. La forma xutik la emplean los escritores septentrionales y el baztanés Echenique. En la tradición suletina domina xüti, si bien en Eguiateguy sólo hay xütik, y en Inchauspe ambas variantes. En textos guipuzcoanos (...)

(...) . Bilgura hunetan exortazione bat eginen zaie ordenakoak animatzea gatik penitenziara . Harb 436. Konfrariako bilkhüra püblik edo berhezietara . Mercy 7. Aizo bilgüran mintzaliak makhila khaldi bat ükenik . Egiat 137. Elizak mehatxatzen tü bilkhüra (...)

(...) bilkura . Tr. La forma más empleada es bilkura . En los textos septentrionales (no suletinos) anteriores al s. XIX, en los alto-navarros, y en algún guipuzcoano como Ubillos se documenta bilgura . En DFrec hay 128 ejs. de bilkura, 25 de ellos (...)

(...) Urz 15. Ah! zer makhila dudana / Mizpira finik-finena / Hesian zen xuxenena! Arb Igand 44. Arranondon izan dan ezkontzarik onena . Ag Kr 178. Lanetan den gozoena, ogi biltzea . JE Bur 162. Errian dan bearrena il da . Muj PAm 65. Gipuzkoan zan gizonik (...)

(...) DEN . a) (Como refuerzo de superlativo). "(Por) poco que, dan gitxienez, den gitxienez " Lar. " Den urhatsik ttipiena, la démarche la plus petite que ce soit (EZ Man )" H. " Den est le conjonctif de la 3.e personne du présent, qui soit (...)

(...) kolkoan, / Erraz irabazi uste zuten / Partida galdutakoan. Izt C 245. Herriek emaitean herriei partida, / bakhotxaren esteka herri aldeko da. Hb Esk 216. Billartean ari dela khausitzen du. Partida akhabatu denean, kargudunak makhila bat eskaintzen dio (...)

(...) partida . Tr. Mejor documentado en la tradición septentrional que en la meridional. En DFrec hay 54 ejs., 50 de ellos septentrionales. 1. ( Urt , Dv , H ). Adversario, rival, contrincante; parte contraria. "Arbitrari, componere partes, partidak (...)

(...) gindoazala. "Canticum graduum" . Or Aitork 213 (v. tbn. 385 z urbil-kanta [por zurubi-kanta ]) . ZURUBI-MAKILA (- makhila A, que cita a He). Peldaño de una escala. v. ZURUBI-BARRA. Zurubi makhillak dire berriz karitatearen eskarelak edo graduak . He Phil 9 (...)

(...) zurubi . Tr. Documentado al Norte desde principios del s. XVII, y al Sur en Lardizabal, en Iraizoz y en autores modernos. Además del más gral. zurubi , hay zürübü en Eguiateguy, zurbi en Gure Herria y Herria, zulibi en Herria, zurgu en Ayerbe (...)

(...) ) . Ezarri zituen bere makhila eta maripulisa, bat bertzearen aldean, ohearen zangoetan . Elzb PAd 66. Apez gaztearen izena hitzez hitz [makilaren] zangoan ezar zezon bietan erraiten nakolarik . JE Bur 127s. Bere familiako eskudoa [...]: Xuri, arbola berde (...)

(...) , ( Himantopus himantopus ), cigüeñuela" MItziar Txoriak 48. ZANGO-MAILA (H; zankamalla Lar, H). "Zancajera en el coche, donde se pone el pie para entrar en él, zankamallea " Lar. ZANGO-MAKILA . a) (BN-mix; - makhila BN-bard; Dv (BN-bard); zankho-makila S). Ref (...)

(...) petite. Haur mendrea, enfant peu fort, débile. Makhila mendrea, bâteau mince. Fortuna mendrea, fortune peu considérable" H . " Yaio bazen mendre samarra [...] bat, bi kilo, geiago etzittuen izéin " Iz Ulz 455. Tr. Documentado en autores septentrionales (...)

(...) mendre . ( AN-ulz-arce-burg, L, B, BN, S; SP, Urt III 404, Lar, Dv, H, VocB ), menbren ( B ) Ref.: A ; Lh ; Lrq ; Iz Ulz ( yayotzetik ) ; Satr VocP ; EAEL 213; Izeta BHizt2 . (Aplicado a personas y cosas). Pequeño; débil; inferior, de calidad (...)

(...) ella paja, heno, helecho" A. Bere aldean badu makhila bat, orga haga bezain handia . Prop 1880b, 11. ORGA-ALTZO . Interior del carro (?). Zerbait bitzikeria muntatzeko, bethitik hauta baitzen, ethorri zitzaukun galtza zuritan, orga-altzoan zutik. Larz (...)

(...) orga . Etim. De vasc. *organa; para la interpretación de esta forma, v. FHV 145. 1. ( AN, L, B, BN, S; SP , Urt III 233, Ht VocGr , Lar , Añ (G, AN) , Arch VocGr , Gèze , Dv , H ) Ref.: A; Lrq / orgã [oxítona]/; Satr VocP ; Izeta BHizt ; Gte Erd (...)