(...) . ( Gèze , Dv ). Romper(se), partir(se). "Casser, éclater" Gèze . " Makhila plegatzean, zartatu da, le bâton a éclaté quand on le ployait" Dv . Ontan, nexka-mutillen kargapean zartatzen da ta austen adaska . 'La branche [...] éclate' . Or Mi 24. Eztenaga (...)

(...) 1 zartatu . 1. ( V, G, AN, L, BN, S; Gèze , VocCB , H , Foix ; -tha- SP , H ), zarteau ( V-gip ), zartiau ( V-gip ), sartatu ( G, AN ), sartiu ( V-gip ) Ref.: A ( zartatu, zartau, sartatu ), Apend ( zarteau ); Iz ArOñ ( sartíu ); Etxba Eib (...)

(...) III 12, 3. Zein ere estatutan ezarri bai nau Jainkoaren probidentzia bethi zuhur eta justuak, hartan diren lanak egin behar ditut, ez dagot niri hautatzea, ez etare hobeagoaz baliatzea . Brtc 189. Zoinen ere makhila hozituren eta lilituren beitzen hura (...)

(...) ZEIN ERE . a) (Urt Gram 75, H; zuñ ere Gèze). (Agrupado o no a un sust.; el verbo de la oración subordinada toma bait -). Cualquier (...) que, sea cual sea (...) que. " Norerebaita, zeiñerebaita, qui que ce soit" Urt Gram 75. " Zuñ ere, quiconque (...)

(...) abian . Zby RIEV 1908, 209. Ihes abian ziren / denak harrituak . Ib. 212. Etxetik atheratzean, / urrun naizela abian, / hartzen dut nere makhila . In Arb Igand 43s. (s. XX). Behazu mutiko gazte haur hotz Ameriketarat abian den horri . JE Bur 207. Pertsu (...)

(...) abia . 1. ( Dv ). " Abia, départ, commencement. Ce mot n'est guère usité qu'au positif défini" Dv . Ordu barriak, goiza / aaztuta itzi eban, / arin eta alaiezko / ta argizko t'oraindiko / lorazko abian . "En su avanzar ligero, alegre, luminoso y (...)

(...) beitziren . CatS 31. Manduaren bedera aldetarik, bi arrano gothorik, hegalez, Canfrankerik Ürdosea drano . SGrat 13. Bakhoitzaren izenarekin phausa erazi zeitzen makhila idor bedera Arkha saintiaren khantian . Ip Hil 65. Haurren ohe guziak matalaz (...)

(...) bedera . Tr. Atestiguado ya en Leiçarraga; pertenece fundamentalmente a las tradiciones suletina y bajo-navarra, fuera de las cuales sólo se documenta en los textos antiguos bajo la forma bat-bedera (q. v.). Al Sur sólo se encuentra, con un valor (...)

(...) edo gerrirarteko edo besaperarteko uretan . Erkiag Arran 25. Besapean zuzia, eskuan haizkora . Arti MaldanB 219. Soldado bat pasatu zen, bi xango besopetan, zango bat dilindan, plastrez pizutua . JEtchep 99. Ezkerreko besapean kutxa bat eta makhila (...)

(...) besape . Tr. Documentado en todos los dialectos literarios a partir de finales del s. XVIII. En DFrec hay 2 ejs. I . (Sust.). 1. ( V-gip, G-azp, AN, B, Ae, Sal, S, R; Mic, Añ, Dv, H, Foix; -eia det. V-gip ), besabe ( V-m ), besope ( Hb ) Ref.: A (...)

(...) -ez kanpokoak . Lard 215. Herriz kanpoko yendek badute makhila . Hb Esk 217. Nundik jalgi duke Platonek gauzez kanpoko gauzen ideia hori? Lf ( in Zait Plat XXI ) . Ez phitsik, usaiaz kanpokorik . Larz Senper 84. Badaki legez kanpokoa ere bere xede ta asmoetara (...)

(...) KANPOKO . A) (Adnom.). a) (BN-baig, S; SP, Lar, Añ, Dv, H). Ref.: Lrq; Satr CEEN 1969, 210. De fuera, exterior. "Exterior, cosa de fuera" Lar y Añ. "Qui est de dehors" Dv. " Kanpoko leio, contraventana (BN-baig)" Satr CEEN 1969, 210. Cf. kanpoko (...)

(...) 'a qu'une note et ne rend qu'un son" H. "Cuerno o corneta de cuerno" A. "Corne creuse pour signaux d' appel, tüta " Foix (Lhande deduce de aquí un supuesto tema tüt ). v. turuta, 1 tutu. Arzaiñ gisan bestiturik, / gatzarpa eta makhila harturik (...)

(...) 1 tuta . 1. ( BN, S, R ap. A ; VocBN , Hb , Dv (BN) , H , Foix ) (Nombre aplicado a diversos instrumentos como cuerno, trompa, corneta, clarín, bocina, etc.). "Cornemuse à un seul tuyau" VocBN. "Instrument à vent, habituellement une corne, qui n (...)

(...) .).Apoyándose en. v. ARRIMUAN. Jaikitzen da beraz goizean goizik, eta makhila bati arrimu edo atxika, abiatzen da gure etxerako alderat . Prop 1895, 184. Harbotxe bati arrimü dagolarik [Allande], ikhusten dü ihur etzaiola hüllantzera fida . GH 1932, 405. ARRIMUAN (...)

(...) arrimu . 1. ( SP , HeH Voc , Dv , H ). Arreglo, orden, disposición, preparación. "Arrangement" SP, Dv "Arrangement, ordonnance, ordre" H. . Tr. Documentadon exclusivamente en la tradición septentrional. Sólo hay un testimonio del s. XX. Ikusazu (...)

(...) -9-1907, 4. Ona emen ontziak ustu-betetzeko antolatuak zeuzkaten biguiñ edo arolak, ta burni lokarriak <-ari-> korapilatzeko abe tantaiak . Lh Yol 3. Buruko mototsak korapillotu egin zituan. Anab Usauri 145 ( ib. 14 korapildu ) . Bere biasak makhila phüntan (...)

(...) korapilatu . Tr. Documentado en textos antiguos en Lazarraga, Pouvreau y Tartas, no vuelve a aparecer hasta el s. XIX. Su uso es más frecuente al Sur y en el s. XX. La forma más empleada es korapilatu . Hay korapillotu en Zinkunegi, Zaitegi, Orixe (...)

(...) , ezin sinhetsiko . Hb Esk 224. Xuloek hartzen dute, suziz gaindi dela / metra bat naski eskas diteken makhila . Ib. 224. ( O-SP 227 → SP , Dv , H ). "Il se prend par métaphore pour les planètes et étoiles" O-SP 227. Zeruko gurutzea da guztia iraungiren (...)

(...) zuzi . Tr. Documentado tanto al Norte como al Sur desde los primeros textos. Hay züzü en Inchauspe (que tbn. emplea züzi ), zuzia, con -a constitutiva, en Haraneder y HeH, y suzi en Añibarro e Hiribarren. En DFrec hay 2 ejs. de zuzi. 1. ( V, G, AN (...)