Euskaltzaindiaren Hiztegia

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Forma baten adiera(k)

palanka.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

gehitzeko eskatuz, AS gisa: arima-argi , arima-arimatik , arima herratu , arimak egin ; eta adib. gisa: arima eta gorputz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bitima : Monho; MarIl; Jaur; Dv LEd; Dv Act 7; Hb Egia; Zby RIEV 1908; Jnn SBi; Ip Hil; Arb Igand; UNLilia; Xa Odol; biktima : Lg II; Mih; CatLan; Brtc; Dh; Gy; Lard; CatS; Elsb Fram; CatJauf; Mde Pr

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

biktima forma bakarrik agertu da, 48 aldiz (EB-EgAs: 48; G: 1; B: 1)

Gaurko erabilera zainduan nagusitua da hobestekoa

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-kt-

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

EH2016: “hamarreko […] 4 iz. Bertsogintzan, hamar lerro eta bost puntu dituen bertso mota. Hamarreko alai eta polita.”

LBeh (2016-10-26): dezima 27: Berria 10 [9 bertso-neurria] (adib.: “Benetan helburua da bertsogintzan horrek zein funtzio sozial daukan, hau da, Kuban oso ohikoa da dezimari kantatzea ordu betez, eta hori hemen pentsaezina da. Hemen ez genioke zortziko txikiari ordu bete kantatuko funtzio soziala ez daukalako bera” eta “Kongresuaren araudia interpretatzeko «modu asko» daudela uste du Madinak, eta legeak zehazten dituen «dezimak» jarrera politiko zehatzen menpe geratzen direla”), EiTB 12 [hamarren adierakoak] (adib.: “Lorenzo bigarren izan da hiru dezimako tarteagatik”), Argia 3 [bertso-neurria] (adib.: “kubatarren dezima”), DiarioVasco 2 [hamarren] (adib.: “30.62 denbora eginez, bigarrenari ia 3 dezima kendu zizkion”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: dezima 6: 1 [bertsoari buruz]: Andoni Egaña, Bat-bateko bertsolaritza, 2 [hamarrena] Arantxa Iturbe, Xabier Mendiguren Elizegi, Patziku Perurena, Pello Zabala.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: hamarren (dezima*). Ez nahasi 'hamarren' (es: 'décima'; fr: 'dixième') eta 'hamarreko' (es: 'decena'; fr: 'dizaine'). Hamar segundo eta bost hamarren.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es décima / fr dixième: Elhuyar: 1 hamarren; 2 hamarreko; 3 hamarren, detxema; 4 hamardun, hamarreko / NolaErran: hamargarren; hamarren / Zehazki: 1 hamarren; 2 hamardun; tener unas décimas: sukar pixka bat izan; sukarrra du, baina hamarren batzuk besterik ez / Labayru: hamartar (Mat.) / Adorez5000: 1 hamarren; la décima parte: hamarrena; 2 (Lit.) hamarreko; décima mayor: hamarreko handia / hamarreko nagusia.

Nazioarteko forma da, arloa mugatuz onartzekoa

Onartzekoa da soilik Kubako (eta inguruko) tradiziozko bertso-neurria adierazteko. Komeni da ohartaraztea bertsolaritzarako hamarreko dela, eta tenperaturari dagokiona hamarren. Azken honen erabilera argitzeko adibide bat gehitzea komeni da: sukarra dauka, baina hamarren batzuk besterik ez.

Maileguen egokitzapen sistematikoa

-ntz-

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'liskarra'

Maiztasuna

g.g.er. marka

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: +

Zalantzazkoa da mailegua, lantaldeak zalantzak baititu horren premiaz

cf. esgrima.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

eskrima egin adibide bat jaso. (2022-01-11)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: adib.

Esapideei dagokien sistematika

eta.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gorputz sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

gorputz eta arima naiz zurea.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

dvandva.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

gorputz sarrerari dagokion azpisarrera.

Numeroa

batez ere pluralean erabilia.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

gorputz-arimen osasuna.

LBeh (2014-04-03): haima 34: Deia (“gaur eta bihar hi-tzaldi interesgarriak izango dira hezkuntza zentroan, areto nagusian jarri berri duten haiman”), Berria 14 (adib.: “Mundu oso bat zabaltzen baitzaie korrikalariei saharar familien haimatan”), EiTB 4 (adib.: “Horrez gain, ume sahararren artean egongo dira Donostiako Kontxako hondartzan jarriko duten haima handi batean”), Argia (“negutegi bat, egur tailerra, Mongoliako jatorria duen haima bat, animalia ugari...”), DiarioVasco 14 (adib.: “tea eta hennak egiteko jarriko duten haima antzeko bat ere izango dira”); khaima 1, Berria (“Annaban, aurreko geldialdietan egin bezala, khaima edo denda bat jarri dute karabanako kideek”), jaima 13: Deia (“jaima sahararra”), Consumer 2 (adib.: “jaimako atea zabaldu”), Berria 7 (adib.: “gazia autodeterminazioaren alde borrokatu duten eta desagerrarazi, torturatu eta atxilotu dituzten gizasemeek merezitako salaketa orriengatik eta gozoa tea hartzeko jaimak ordezkatuta”), Argia (“Jaimak eta begizta beltzak edo hildako umearen aurpegia profileko argazki bilakatu ziren”), DiarioVasco 2 (adib.: “Bazkariarekin batera, saharar jaima bat ipiniko dute Lakiolan, bertan herrialde hartako jendearekin batera te desberdinak dastatzeko aukera eskainiko delarik”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: haima 6: Berria (adib.: “Giza laguntzarako erakundearen arabera, ez dute haima-rik errefuxiatuei aterpea emateko”). Ez dugu aurkitu jaima, khaima formakorik.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: haima (jaima*). Afrika iparraldean erabili ohi duten kanpadenda.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es jaima / fr khaïma: Elhuyar: - / Nolaerran: - / Zehazki: - / Labayru: - / Adorez5000: -.

Nazioarteko forma da, beste gabe onartzekoa

Nazioarteko forma da, eta beste gabe onartzekoa h- grafiarekin, erabiliena denez.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'kristau-ikasbidea'.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Euskaltzaindiaren Arauak

Gip. 'kilika, kili-kilia'.

Zerrendakoa erabileremu geografiko-dialektal mugatukoa da

Gip. Ik. kilika.

Jatorrizko forma

klima bero; klima epel; klima hotz.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

koentzima 3: Elhuyar ("fosfatoa gastatuz eta NAD koentzimaren erredukzioz"), BiolGeol/DBHO ("Konposatu hau glukosa baino oxidatuagoa dago, glukosak NAD koentzimak jasotzen dituen hidrogenoak galdu baititu"), A. Garro ("B12 bitaminak funtzio metaboliko anitz ditu eta hidrogeno hartzaile den koentzima gisa jokatzen du") eta azetil koentzima A lematizatua, azetil-koA , J. Jauregi (irudi batean, "Hartzaile Kolinergiko Presinaptikoak / Azetil-koA").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

koentzima : HiztEn (Biokim. entzima baten zati ez-proteikoa, haren funtzionamendurako ezinbestekoa dena), LurE (Biol. animalien metabolismoan sortzen den gai organiko konplexua, erreakzio kimiko batzuk gertatzeko beharrezkoa dena), Euskalterm 3 ('coenzima') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

koentzima : ElhHizt - HiruMila (Biokim. coenzima), EskolaHE (Biokim. animalien metabolismoan sortzen den gai organiko konplexua, erreakzio kimiko batzuk gertatzeko beharrezkoa dena) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal coenzima / coenzyme formen ordainak: koentzima : HiztHand, ElhHizt - HiruMila (Biokim. coenzima) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE eta EF/FE, XarHizt, Casve FE, HaizeG FB, T-L LFB, PMuj DCV.

Erdaretako formak

fr (Le Petit Robert) eta en (Webster): coenzyme // Ez dugu aurkitu ap. it (S. Carbonell), de (Langenscheidts).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Biokim.

Euskaltzaindiaren Arauak

krima* e. krimen.

Maileguaren beste forma, gaizki edo erdizka egokituaren ordez

Ik. krimen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

matsima 2, Elsb Fram (adib.: "Matsimarik galkorrenak, doktrinarik faltsoenak"); maxima 43: Tt 8 (adib.: "Theolojiaren maximak erakhusten dian bezala"), Ch 2 (adib.: "Zeren maxima saindu horietarik hastandu naizen"), He Gudu ("Maxima sainduen arabera"), CatLan ("Maitatü behar ditiela haren maxima güziak"), Brtc 2 (adib.: "Ez dut gehiago segitu nahi zure maximez bertzerik"), Dh 12 (adib.: "Jainkoarentzat bizitzeko maximak eta manuak"), JesBih ("Haren Elizaren manuei, maximei, gidatzeari"), MarIl 13 (adib.: "Zenbatgarren maxima nahi den hartu liburuan direnetarik"), Jaur 2 ("Holakoak dire gure erregelak, gure legeak, gure maximak", "Apostoluetarik ikhasteko Ebanjelioko maximak"), A Ardi ("Itzur bezela [maximatzat] know nothing [nau nazin esaten zuen berak], omen dute: euskeraz "ezer eztazagut" esatea bezela"), eta OEH argitaratuan, gainera, CatLav ("Ebanjelioko maxima guzien segitzea"), Revol ("Erresumako lehenbiziko maxima prinzipal horiek").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

maxima 5: P. Sastre ("Beste "maxima" bat, perestroikazaleena, hauxe dugu, "produkzioa behar sozialetara subordinatu behar da""), B. Oihartzabal 2 ("Estatua maximaz maxima eta proiektuz proiektu sigi-sagaka ibilarazten du"), Diskurtsuaren A. 2 ("Griceren kooperazio printzipioa eta maximek komunikazioan elkarrekintza arrazionala ematen dela aurresuposatzen dute eta maximak ekintza arrazionalaren bertsio pragmatiko bezala ikus ditzakegu"); maximalismo 1, Azurm ("Maximalismoen kritikak"); maximalizatu eta maximatu bana, A. Iztueta (biak formulekin "maximatzen duena [...] minimizatu / edo / maximalizatu").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

maxima : HiztEn (Printzipio etiko edo filosofiko bat laburbiltzen duen esaldia); maximal : Euskalterm 2 // Ez ditugu aurkitu ap. AB38, AB50, LurE // eta 'máxima' itzuliak Euskaltermen: esaera 1.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ElhHizt: maxima, maximalismo (Pol.), maximalizatu // Ez ditugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal máxima / maxime formen ordainak: arau : ElhHizt, HiruMila - PMuj DCV (regla, norma); edu : PMuj DCV (regla, norma); erakas-bide : HaizeG FB (morale); eredu : ElhHizt, PMuj DCV (regla, norma); errankizun : XarHizt, HaizeG FB, T-L LFB, PMuj DCV (sentencia, proverbio esakizun); erran-zahar : XarHizt, HaizeG FB (dicton), T-L LFB (erran zahar); errapen : T-L LFB; esaera : ElhHizt, HiruMila (sentencia, proverbio), Lur EG/CE eta EF/FE, PMuj DCV (sentencia, proverbio, eta esakera); esakun : HiztHand: (frase breve); esakune : ElhHizt, Lur EG/CE eta EF/FE, T-L LFB (errakune); joka-arau : HiztHand (regla); lege : HiruMila - PMuj DCV (regla, norma); zuhurtitz : XarHizt, Casve FE (zühürtitz), PMuj DCV (zuur-itz) // eta gainera ElhHizt: esaldi, maxima // HiruMila: sentencia, proverbio sententzia, zagita // Casve FE: arrapu, erratxü.

Erdaretako formak

fr (DLLF): maxime; en (Collins): maxim; it (S. Carbonell): massima; de (Langenscheidts): Grundsatz, Maxime.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Antzekoa da gaztelaniaz eta frantsesez (betetzen du "gutxieneko baldintza")

nazioartekoa da, eta egokia, halako maila batean erabiltzeko.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

OEHko datuak [laburduren azalpena]

prima 40: a) 'alaba nagusia, oinordekoa' adierako 23: Egiat ("Bi prima handi ziradian, Margarita ta Ana, bata Borgoiñako, berzia aldiz Bretainako dukesak"), AstLas ("Hirurgarren menbro hori Kaifas ihar iduri, hastetik sokorritu du La Belle Marie bainan ez da estonagarri primantzaz du prima hori Aita semiak hola ziren bizi"), Etch 17 (adib.: "Hiru lan gaixtorik baten galant-eraziten, Prima khexakor baten ema-eraziten", "Hunki jin ziradila, prima anderia", "Gaztalondoko prima"), ChantP 4 (adib.: "Prima eijerra [tit.] / Prima eijerra, zütan fidatürik, / hanitx bagira, oro tronpatürik"); b) 'otoitz-orduetako bat edo argi-orduak banatzen dituen zatietako bakoitza' adierako 17: EZ 6 (adib.: "Matutina, prima, tertia, sexta, nona...", "Prima zela argi alban iugearen etxera, / ioan zintuzten lekhukoez gaizki akulatzera", "Priman argitu zenean, iujearen etxera ioan zintuzten lekhukoez gaizki akusatzera", "primako edo argitu deneko othitzak"), Harb 2 ("Matutinak, laudeak, Prima, Terzia, Sexta, Nona, Bezperak eta Konpletak", "Ordea priman eta konpletetan othoitz hautzaz berze alde..."), Arg DevB 6 (adib.: "Errantutzue, Debotak, matutiñak gau erdiz: primara Sant-Radegondak, deitzen zaituste aldiz", "Bigarren reflexionea primaren gainean", "Debotak san-Radegonda priman enzun duzue"), Gç ("Prima. Jadanik preso hartu die judeuk Jesus Jaun ona"), Ub 2 (adib.: "Bezperak, Konpletak, Matutiak, Prima, Terzia, Sesta, eta Nona"); c) 'saria' adierako 9: Etch 6 (adib.: "Khantore egitez gütie manhatü, Nahiz Montebidorat juailik desgutatü, Eta prima hitzaman hobenari phakü", "Aphezak beiküntian gero hen jüjari; Gure berset hobenak hek beren ezarri, Eta hitzaman prima eraman guri", "Hartako bazünie bai prima merexi"), Zby 2 ("Horra zerk zion gogoratu holakotan beren burua hobekienik agertzen zuteneri prima edo ohorezko garhait sarien ematea", "Erreboteko plaza aski handirik ez zen tokietan, bera plekari azkar izana zelakotz, plekarieri ere ematen zioten prima ttikiagoko bat"), Ox ("Bakharrik, nor-gehienkada batzu baitzituzten ordukotzat bertsularien artean, prima baten karialat eginikako koblak dira hemen agertzen ditugun gehienak"); d) 'prima [tonsura]' adierako 1, Ub ("Zer gauza da, Prima esaten diogun illebakitzea, edo ordendu behar duanari, buruan egiten zaion, Koroa?").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

prima 43: a) 'alaba nagusia, oinordekoa' adierako 9: JP-M Eppherre 3 ("Prima eder bat hartzak usuki Pusunpes altian", "Prima handi haren aflijitia Egin zereionian hartzak usukia", "Sendotüren ziriozü primari doloria"), Casve 2 ("etxalteko prima huna", "Arrakasta ükhenen dik hire primak gaztekilan"), Etxde 2 ("Beti bezala Urdiñarbetarrari deitzekotan, bere andre zaharrarekin moldatu da eta andregaiari [primari] diru-ordain bat eman dio desohoreturik utzi duelako", "Omizetar galaia Urdiñarbe'ko primarekin ezkontzeko asmotan atera baldin ba'zen etxetik..."), I. Zaldua ("Martinen prima edo etxalaba zen"), Emakumeak eta feminismoa ("Emakumezko nobleak zeukan beste bide ohoretsu bat komentuan sartzea zen eta aukera hori, normalean, prima ez ziren alabek hartzen zuten"); b) 'saria' adierako 34 (cf. asistentzi prima): Eskual 1924 ("Oren batean ethorri dire Office agricole départementalak igorri Jaun batzu prima berezi batzuen emaiterat hazienda garbi eta ederrenari"), JE EuskG 2 ("Bortzgarren prima batzu finkatu ditu, daigun urteko, Euskaltzaleen Biltzarrak", "Ja behor gazten primak hasiak ziren"), E. Larre ("Beherago ere badu segurki non ahusa jende horrek, orok dakigun bezala: bestak, etxe sartzeak, pilota partidak eta artzain zakur primak... ez da eskasik"), Herr 1945-1987 bitarteko 6 (adib.: "Arzalluzek ereman du lehen prima, Xanpun bigarren atera da, Ezponda hirugarren eta Xanti laugarren", "Pollitenentzat baziren primak", "prima 3.600 lizateke"), Ox ("Pertsulariak Saran ditugula eta, xapela eremaitekotan edo prima bat irabaztekotan..."), J. Agirre ("Batzarre ortan toneladako 250 peztako prima gobernuari eskatzea erabaki zen, eta ongarri, azi eta makineriak erosteko laguntzak"), P. Olhagaray 3 ("Horra nola, esate baterako lantegi bat eraikitzeko, Akitaniak edo Estatuak nahi adinako primak ematen dituen [...] tresneria erosteko primak eta beste", "Iparraldean, haizu eta erraza da lantegi bat muntatzea, hiruzpalau urtez martxan edukitzea —eta beraz, prima guztiez probetxatzea"), M. Gartzia ("Primak ordaintzea"), Elhuyar ("Bizitza-aseguruetako primak"), GAO 1989 ("Artikulu honen barnean, Asitentzi-prima, Atseden Konpentsatua, Etekinetan partizipazioa, Gaueko plusa eta [...] bestelako kontzeptu ordaingarriak sartzen dira"), EUSTAT 1991 2 ("Kontratatu izandako primetatik eratorritako gastuak hartzen ditu", "Aseguruen primak eta indemnizazioak"), UZEI 5 (adib.: "Akzioak jaulkitzean —nominala gehi primarekin— ondoko idazpena egingo dugu", "Akzio-jaulkipeneko prima", "Prima eta eskatutako despoltsapenaren zenbatekoa"), BAO 1999 9 ("Inbertsioen ziozko prima", "oinarrizko prima batetan gauzatzen dira", "Aipaturiko oinarrizko prima honi bi milioi pezetarainoko edo hamabi mila eta hogei koma hogeita lau eurorainoko prima gehigarriak gehitu ahal izango zaizkio").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

prima : DFrec 1 (nola kantarien boz lantu ederrak XXXri lehen prima eta bazkal-ondoan bertsulariak zer gosoa), AB38 2 ('saria'), Euskalterm 81 (hauetan 'primogénita' 1; Erl. 1; Nekaz. 3 —ardi-ahuntzen prima, behi ume-hazleeen prima, idisko-prima; 'saria' 76), HiztEn (a) 1 Ipar. alaba nagusia, oinordekoa; 2 otoitz-orduetako bat; 3 Erromatarrek argi-orduak banatzen zituzten lau zatietako bakoitza; 4 harizko instrumentuetako lehen haria, meheena eta soinu altuena egiten duena; b) aparteko lorpen bat egin denean ematen den saria edo soldata berezia), LurE (anderegaia) // Ez dugu aurkitu ap. AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

prima : EuskHizt (1785 Zub. anderegaia), ElhHizt (a) 1 heredera, primogénita; 2 Mus. prima, cantarela; 3 Hist. prima — egunaren lau zatietako bat; 4 Erl. prima — otoitz-ordua; b) 1 prima — aparteko dirua; 2 prima — aseguratuak ordaintzen duena), HiruMila (1 heredera, primogénita; 2 prima, recompensa), EskolaHE (anderegaia), Lur EF/FE (prime, prix), Casve EF (aînée, héritière), HaizeG BF (prime, héritière, aînée), Lh DBF (1 prime, prix; 2 chanterelle, un instrument à cordes; 3 héritière, aînée), DRA (1 heredera, promigénita; 2 premio), PMuj DVC (heredera, primogénita) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal heredera, primogénita / héritière, aînée formen ordainak: ElhHizt: oinordeko, jaraunsle, jabegai / lehen alaba, alaba zaharren, oinordeko, prima // HiruMila: prima, andregai / prima, lehenalaba // Lur EG/CE: oinorde, oinordeko / alaba nagusi // eta EF/FE: oinorde, oinordeko / gehien, nagusi // Casve FE: prima, etxekalaba / prima // HaizeG FB: etxekalaba, etxeko alaba, prima / gehien, prima, andregai // PMuj DCV: etx-alaba, etxek-alaba, andregai / len-alaba // Erdal prima / prime formen ordainak: sari : ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve FE, HaizeG FB, PMuj DCV; hobari : ElhHizt, HiruMila; pizgarri : ElhHizt; prima : ElhHizt, Lur EF/FE, HaizeG FB; lansari : HiruMila, Lur EF/FE; sari, diru, ordain, ixpixu : PMuj DCV // Erdal prima Rel. / prime Relig. formen ordainak: ElhHizt: prima; Casve FE: (liturgie) goizotoitz; PMuj DCV: goizeko otoi, goizalde // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG FB.

Erdaretako formak

fr (DLLF): prime (hora canónica, parte del día), Mus. chanterelle; cousine; prime (premio), Mil. première partie de la nuit; en (Collins): 1 (pariente) cousin; 2 (de sueldo, etc) bonus, extra payement, (de exportación) subsidy; 3 Ecl. prime; it (S. Carbonell): premio (d'assicurazione, di contratto di borsa, di emissione, d'esportazione), falco femmina; prima (ora canonica), la prima tonsura; gergo. camicia; Mil. primo quarto notturno di sentinella; Mus. cantino; Stor. prima parte del giorno romano; de (Langenscheidts): 1 Kusine, Base; 2 Prämie, Agio; 3 Saite, Cantino; 4 Prim; 5 erster Tagesabschnitt, erste Nachtwache; 6 Falkenweibchen; 7 Hemd.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

PFGZ: "Prima: Prima".

Lantaldeak proposatua du bigarren itzulikoen artean, bere azalpenekin; eta oraingoz ez dago zer erantsirik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

1 Zub. alaba nagusia, oinordekoa. 2 Mus. (hari meheena). 3 Hist. (egunaren zatia). 4 Erl. (orduen otoitzetako bat). 5 saria; sariketa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

prima 40: a) 'alaba nagusia, oinordekoa' adierako 23: Egiat ("Bi prima handi ziradian, Margarita ta Ana, bata Borgoiñako, berzia aldiz Bretainako dukesak"), AstLas ("Hirurgarren menbro hori Kaifas ihar iduri, hastetik sokorritu du La Belle Marie bainan ez da estonagarri primantzaz du prima hori Aita semiak hola ziren bizi"), Etch 17 (adib.: "Hiru lan gaixtorik baten galant-eraziten, Prima khexakor baten ema-eraziten", "Hunki jin ziradila, prima anderia", "Gaztalondoko prima"), ChantP 4 (adib.: "Prima eijerra [tit.] / Prima eijerra, zütan fidatürik, / hanitx bagira, oro tronpatürik"); b) 'otoitz-orduetako bat edo argi-orduak banatzen dituen zatietako bakoitza' adierako 17: EZ 6 (adib.: "Matutina, prima, tertia, sexta, nona...", "Prima zela argi alban iugearen etxera, / ioan zintuzten lekhukoez gaizki akulatzera", "Priman argitu zenean, iujearen etxera ioan zintuzten lekhukoez gaizki akusatzera", "primako edo argitu deneko othitzak"), Harb 2 ("Matutinak, laudeak, Prima, Terzia, Sexta, Nona, Bezperak eta Konpletak", "Ordea priman eta konpletetan othoitz hautzaz berze alde..."), Arg DevB 6 (adib.: "Errantutzue, Debotak, matutiñak gau erdiz: primara Sant-Radegondak, deitzen zaituste aldiz", "Bigarren reflexionea primaren gainean", "Debotak san-Radegonda priman enzun duzue"), Gç ("Prima. Jadanik preso hartu die judeuk Jesus Jaun ona"), Ub 2 (adib.: "Bezperak, Konpletak, Matutiak, Prima, Terzia, Sesta, eta Nona"); c) 'saria' adierako 9: Etch 6 (adib.: "Khantore egitez gütie manhatü, Nahiz Montebidorat juailik desgutatü, Eta prima hitzaman hobenari phakü", "Aphezak beiküntian gero hen jüjari; Gure berset hobenak hek beren ezarri, Eta hitzaman prima eraman guri", "Hartako bazünie bai prima merexi"), Zby 2 ("Horra zerk zion gogoratu holakotan beren burua hobekienik agertzen zuteneri prima edo ohorezko garhait sarien ematea", "Erreboteko plaza aski handirik ez zen tokietan, bera plekari azkar izana zelakotz, plekarieri ere ematen zioten prima ttikiagoko bat"), Ox ("Bakharrik, nor-gehienkada batzu baitzituzten ordukotzat bertsularien artean, prima baten karialat eginikako koblak dira hemen agertzen ditugun gehienak"); d) 'prima [tonsura]' adierako 1, Ub ("Zer gauza da, Prima esaten diogun illebakitzea, edo ordendu behar duanari, buruan egiten zaion, Koroa?").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

prima 43: a) 'alaba nagusia, oinordekoa' adierako 9: JP-M Eppherre 3 ("Prima eder bat hartzak usuki Pusunpes altian", "Prima handi haren aflijitia Egin zereionian hartzak usukia", "Sendotüren ziriozü primari doloria"), Casve 2 ("etxalteko prima huna", "Arrakasta ükhenen dik hire primak gaztekilan"), Etxde 2 ("Beti bezala Urdiñarbetarrari deitzekotan, bere andre zaharrarekin moldatu da eta andregaiari [primari] diru-ordain bat eman dio desohoreturik utzi duelako", "Omizetar galaia Urdiñarbe'ko primarekin ezkontzeko asmotan atera baldin ba'zen etxetik..."), I. Zaldua ("Martinen prima edo etxalaba zen"), Emakumeak eta feminismoa ("Emakumezko nobleak zeukan beste bide ohoretsu bat komentuan sartzea zen eta aukera hori, normalean, prima ez ziren alabek hartzen zuten"); b) 'saria' adierako 34 (cf. asistentzi prima): Eskual 1924 ("Oren batean ethorri dire Office agricole départementalak igorri Jaun batzu prima berezi batzuen emaiterat hazienda garbi eta ederrenari"), JE EuskG 2 ("Bortzgarren prima batzu finkatu ditu, daigun urteko, Euskaltzaleen Biltzarrak", "Ja behor gazten primak hasiak ziren"), E. Larre ("Beherago ere badu segurki non ahusa jende horrek, orok dakigun bezala: bestak, etxe sartzeak, pilota partidak eta artzain zakur primak... ez da eskasik"), Herr 1945-1987 bitarteko 6 (adib.: "Arzalluzek ereman du lehen prima, Xanpun bigarren atera da, Ezponda hirugarren eta Xanti laugarren", "Pollitenentzat baziren primak", "prima 3.600 lizateke"), Ox ("Pertsulariak Saran ditugula eta, xapela eremaitekotan edo prima bat irabaztekotan..."), J. Agirre ("Batzarre ortan toneladako 250 peztako prima gobernuari eskatzea erabaki zen, eta ongarri, azi eta makineriak erosteko laguntzak"), P. Olhagaray 3 ("Horra nola, esate baterako lantegi bat eraikitzeko, Akitaniak edo Estatuak nahi adinako primak ematen dituen [...] tresneria erosteko primak eta beste", "Iparraldean, haizu eta erraza da lantegi bat muntatzea, hiruzpalau urtez martxan edukitzea —eta beraz, prima guztiez probetxatzea"), M. Gartzia ("Primak ordaintzea"), Elhuyar ("Bizitza-aseguruetako primak"), GAO 1989 ("Artikulu honen barnean, Asitentzi-prima, Atseden Konpentsatua, Etekinetan partizipazioa, Gaueko plusa eta [...] bestelako kontzeptu ordaingarriak sartzen dira"), EUSTAT 1991 2 ("Kontratatu izandako primetatik eratorritako gastuak hartzen ditu", "Aseguruen primak eta indemnizazioak"), UZEI 5 (adib.: "Akzioak jaulkitzean —nominala gehi primarekin— ondoko idazpena egingo dugu", "Akzio-jaulkipeneko prima", "Prima eta eskatutako despoltsapenaren zenbatekoa"), BAO 1999 9 ("Inbertsioen ziozko prima", "oinarrizko prima batetan gauzatzen dira", "Aipaturiko oinarrizko prima honi bi milioi pezetarainoko edo hamabi mila eta hogei koma hogeita lau eurorainoko prima gehigarriak gehitu ahal izango zaizkio").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

prima : DFrec 1 (nola kantarien boz lantu ederrak XXXri lehen prima eta bazkal-ondoan bertsulariak zer gosoa), AB38 2 ('saria'), Euskalterm 81 (hauetan 'primogénita' 1; Erl. 1; Nekaz. 3 —ardi-ahuntzen prima, behi ume-hazleeen prima, idisko-prima; 'saria' 76), HiztEn (a) 1 Ipar. alaba nagusia, oinordekoa; 2 otoitz-orduetako bat; 3 Erromatarrek argi-orduak banatzen zituzten lau zatietako bakoitza; 4 harizko instrumentuetako lehen haria, meheena eta soinu altuena egiten duena; b) aparteko lorpen bat egin denean ematen den saria edo soldata berezia), LurE (anderegaia) // Ez dugu aurkitu ap. AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

prima : EuskHizt (1785 Zub. anderegaia), ElhHizt (a) 1 heredera, primogénita; 2 Mus. prima, cantarela; 3 Hist. prima — egunaren lau zatietako bat; 4 Erl. prima — otoitz-ordua; b) 1 prima — aparteko dirua; 2 prima — aseguratuak ordaintzen duena), HiruMila (1 heredera, primogénita; 2 prima, recompensa), EskolaHE (anderegaia), Lur EF/FE (prime, prix), Casve EF (aînée, héritière), HaizeG BF (prime, héritière, aînée), Lh DBF (1 prime, prix; 2 chanterelle, un instrument à cordes; 3 héritière, aînée), DRA (1 heredera, promigénita; 2 premio), PMuj DVC (heredera, primogénita) // Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

Erdal heredera, primogénita / héritière, aînée formen ordainak: ElhHizt: oinordeko, jaraunsle, jabegai / lehen alaba, alaba zaharren, oinordeko, prima // HiruMila: prima, andregai / prima, lehenalaba // Lur EG/CE: oinorde, oinordeko / alaba nagusi // eta EF/FE: oinorde, oinordeko / gehien, nagusi // Casve FE: prima, etxekalaba / prima // HaizeG FB: etxekalaba, etxeko alaba, prima / gehien, prima, andregai // PMuj DCV: etx-alaba, etxek-alaba, andregai / len-alaba // Erdal prima / prime formen ordainak: sari : ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve FE, HaizeG FB, PMuj DCV; hobari : ElhHizt, HiruMila; pizgarri : ElhHizt; prima : ElhHizt, Lur EF/FE, HaizeG FB; lansari : HiruMila, Lur EF/FE; sari, diru, ordain, ixpixu : PMuj DCV // Erdal prima Rel. / prime Relig. formen ordainak: ElhHizt: prima; Casve FE: (liturgie) goizotoitz; PMuj DCV: goizeko otoi, goizalde // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG FB.

Erdaretako formak

fr (DLLF): prime (hora canónica, parte del día), Mus. chanterelle; cousine; prime (premio), Mil. première partie de la nuit; en (Collins): 1 (pariente) cousin; 2 (de sueldo, etc) bonus, extra payement, (de exportación) subsidy; 3 Ecl. prime; it (S. Carbonell): premio (d'assicurazione, di contratto di borsa, di emissione, d'esportazione), falco femmina; prima (ora canonica), la prima tonsura; gergo. camicia; Mil. primo quarto notturno di sentinella; Mus. cantino; Stor. prima parte del giorno romano; de (Langenscheidts): 1 Kusine, Base; 2 Prämie, Agio; 3 Saite, Cantino; 4 Prim; 5 erster Tagesabschnitt, erste Nachtwache; 6 Falkenweibchen; 7 Hemd.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Zerrenda osagarriak

PFGZ: "Prima: Prima".

Lantaldeak proposatua du bigarren itzulikoen artean, bere azalpenekin; eta oraingoz ez dago zer erantsirik.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Familia-loturak.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

1 Zub. alaba nagusia, oinordekoa. 2 Mus. (hari meheena). 3 Hist. (egunaren zatia). 4 Erl. (orduen otoitzetako bat). 5 saria; sariketa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

salbu sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

septuagesima (eta -j-, -ü- ) 6: Bp II ("Septuajesimaren Iganteko"), JesBih 3 ("Zirkonzisionea, Epifania, Septuagesima, Sexagesima, Kinkuagesima, Phazko eguna ta oktaba guzia", "Septuagesimatik Garizumarainoko Himnoa", "Septuajesimako, Sexagesimako eta Kinkajesimako Igandetan"), UskLiB ("Septüagesimatik Goroxümala-artino"), Dv LEd ("Septuajesimatik Garizumaraino"); ap. JesBih jasoak dira bina kinkuagesima (eta kinkajesima)eta sexagesima (testuinguruak, cf. supra).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

kinkuajesima X. Mendiguren B. ("Kinkuajesima Igandeaz aurreko ostegunean"); zazpiaste EMeza ("Zazpiastetik Pazkora"); cf. sexagesimal izond. 'hirurogeitarra' adierakoa, ap. TeknMet/1 (adib., "angelu zuzena 90 zati berdinetan zatitzen badugu, zati hauetako bakoitza gradu sexagesimal bat izango da", "Gradu sexagesimala, lantegitako angeluak neurtzeko unitatea da").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

septuagesima : HiztEn, Euskalterm 1 [septuagesima(ko) igande]; kinkuagesima : HiztEn, Euskalterm 1 [kinkuagesima(ko) igande]; sexagesima : Euskalterm 1 [sexagesima(ko) igande]; cf. sexagesimal : AB38 3 (hauetan 1 gradu s., 1 sistema s.), Euskalterm 1 (gradu sexagesimal, gradu hirurogeitar sinonimoarekin) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ArgiD 27: "Jai-igande aldakorrak / Urtea / Zazpigarren igandea (Septuagesima) / Austerre-eguna / Berpizkunde-igandea..."; 506-507: "Eguberri-aldia: / Abendu edo Elgaroko lenengo igandean asten da, ta Zazpigarren Igandean bukatzen da [...] Pazkoa edo Piztuera-aldia: / Zazpigarren igandean asi ta Pentekostes urrengo larunbatean bukatzen da [...] Zazpigarren igandetik, Piztuera igandera [...] Lenengo atalean sartzen dira: / Zazpigarren, Seigarren ta Bosgarren igandeak"; 527: "Irurogeitamargarren, irurogeigarren ta berrogeitamargarrena deitzen ditugu Garizuma aurreko iru igandeak"; Or MB 142: "Bost-aste edo Quinquagesima"; 152: "bost-aste'ko igandea"; 142: "Sei-aste edo Sexagesima"; 147: "sei-aste'ko igandea"; 143: "zazpi-aste'ko igandea" (eta zazpi-aste: 11, 32, 142; zazpiaste passim: ik. 32, 419, 621, 651, 717, etab.)

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ElhHizt: septuagesima (Erl. septuagésima: domingo; eta kinkuagesima Erl., quincuagésima, sexagesima Erl., sexagésima); sexagesimal : EuskHizt, EskolaHE // Ez dugu aurkitu ap. HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Erl.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

septuagesimako igandea.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. septuagesima.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Erl.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

sexagesimako igandea.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: txima-jario .