FABULA

(lat. fabula , kontakizun)

Hitzaren etimologiak badu harremanik egun hitzak hartu duen zentzuarekin. Euskaraz alegia deituriko narratiba azpigeneroa izendatzeko erabiltzen bada ere gaztelaniaz, kritika literarioaren esparruan bereganatu dituen esanahiak beste hauek dira:

1.- Antzertiaren munduari loturik dago fabula terminoa, kontuan hartzen bada Aristotelesen Poetika n agertzen den mythos hitzaren itzulpena dela. Filosofo gre ziarraren esanetan, fabula gertaturiko ekintzen osotasun antolatua edo sistematiza tua da. Antzerki batek kontatzen duen istorio bateko ekintzen berrantolaketa krono logikoa da. Sorkuntza prozesuan, pertsonaia edo karakterrak baino lehenago datorren zerbait da. B. Brechtek nozio horren berrikusketa proposatu zuen, fabula kronologikoa ez ezik, sistema logikoa dela esanez. Ez da, beraz, idazketaren lehen faseari dagokion zerbait, baizik eta esanahi bakar eta oso baten aurkitze eta inpo satzea. Hori horrela izan dadin, dramaturgoak edo taula zuzendariak, antzerki bat taulara eramaten duen bakoitzean, berrosatu behar izaten du fabula, testuari zentzu bateratu bat emateko. Lehen adiera hau errusiar formalistek bereganatu zuten.

2.- Narratologiak bereganatu duenez geroztik, beste zentzu batean ere ulertzen da fabula terminoa. U. Ecok, adibidez, “fabula prefabrikatu” kontzeptua darabil erai kuntza narratibo konbentzionalak edo estereotipatuak izendatzeko. Adibide gisa, ele berri poliziakoetan ardura agertzen den segida narratibo bat ematen du kritikari italiarrak: krimena, susmagarriaren izendatzea, susmagarria desenkusatzen duen bigarren krimena, hobendunaren aurkitzea. Normalean fabula prefabrikatuak literatu ra genero komertzialenetan (abenturazko eleberria, sentimentala, eta abar) aurkitzen dira, irakurleari eskatzen dion arreta maila ez delako handiegia, baina gerta daiteke goi mailako literaturak ere fabula horiekin jolas egitea (erabilera ironikoa da azken hori). Euskal literaturari begiratuz gero, esan daiteke XX. mendeko ohitura eleberri askok ere, neurri batean, fabula prefabrikatua erabiltzen dutela: pertsonaia nagusia bizi den baserritar mundu idilikoaren deskribapena, mundu modernoarekiko igurzte fase traumatikoa, mundu idilikoaren hautaketa behin betikoa (Tx. Agirreren Garoa , J.

P. Iratxeten Antton , J. Barbier-en Piarres , etab.)

3.- Narratologian fabula/trama bereizketa egiteko ere erabili izan da gaztela niaz. Euskaraz, istorio terminoa nagusitu zaio gehienbat. Ikus I STORIO .

[U. A.]