OEH - Bilaketa

8 emaitza zafraka bilaketarentzat

Euskaltzaindia. OEH. Orotariko Euskal Hiztegia
goiburua
zehatu.
tradizioa
Tr. Zeatu es la forma empleada por los autores guipuzcoanos y por Añibarro y Erkiaga (éste junto a zeetu). Hay ziatu en los vizcaínos Moguel (zeatu en sus textos guipuzcoanos), Uriarte y Otxolua; zeetu en Mendiburu, D. Agirre y Erkiaga, y zetu en Arrese Beitia. Azkue emplea zeetu y zeatu en un mismo ejemplo. Los septentrionales emplean exclusivamente zehatu.
etimologikoa
Etim. De ze(h)e + -tu.
sense-1
1. (V, G, AN, L, BN, S; SP, Urt I 256, Ht VocGr , Lar, Lar in Aq 1322, Añ, VocBN , Hb, Gèze, Dv, H (zea- V, G, zeha- L, BN)) Ref.: A; Lrq .
Azotar, pegar; castigar (sentidos prop. y fig.). "Battre, frapper. Elkar zehatze, s'entrebattre" SP. "Frapper" Ht VocGr. "Aporrear" Lar. "(Abrir en) canal" Ib. "(Menear el) balago, dar de palos, astindu, arrotu, makillaz zeatu, jo " Ib. "Azotar, [...] zeatu " , "apalear", "golpear" Lar y Añ. "1. fouetter [...]; 2. frapper [...]; 2. punir, châtier" H. "Azotar, castigar. Zeatre yut, no (Sal), te castigaré, niña" A. "Châtier" Lrq. Tr. Documentado en textos septentrionales desde Leiçarraga. A partir de la segunda mitad del s. XIX disminuye su uso en éstos, y Mirande es el único autor del s. XX que lo emplea. Al Sur se encuentra en Larramendi, Mendiburu, Aguirre de Asteasu, Lardizabal, Arana, Echeita, ForuAG, Iraizoz (YKBiz 489), Zaitegi, S. Mitxelena y Gandiaga (Elorri 38).
Trufatzen ziraden harzaz eta zehatzen zutén. Lc 22, 62. Eztugula nehor hil behar, eta ez kolpatu edo zehatu ere. Mat 113. Zure gorputza zinduen disziplinaz zehatzen. EZ Noel 172. Sektek zehaturen dute Eliz-Ama noblea. EZ Man I 64 (Harriet traduce: "les sectes persécutèrent"). Zeha intzaket, baldin haserre ezpanintz. Ax 301 (V 200). Aita batek bere semea zehatu duenean, zathitzen baitu zigorra eta egotzten sura. Ib. 333 (V 221). Amak bere haurra zehatuko duela zin eginez geroz. Harb 166. Zeha ezak ona, hoba dakidik, / zeha ezak gaxtoa, hont eztakidik. O Pr 427 (cf. Arb Igand 132 el mismo refrán: Zeha ezak ona hobeturen duk; zeha ezak gaxtoa, tzarturen duk). Bere zehatzeko makila darabila. Ib. 559. Zergatik zehatu duzu zure astoa? SP Phil 322 (He 324 zehatu). Nadin zeha noiz nahi den / gabaz eta egunaz. Arg DevB 7. Baldin marea badoha itsasoak zehatuko zaitu. INav 48. Itsuen gisa jo ezak emen, jo ezak or, bere ustez zeatzen, zatitzen, banatzen deu gure hizkuntza eder, guri, gozoa. Lar DT CCXIV. Utzi zion Jangoikoak ara igaten, izan zedin beraren zigor ta garrote, ta zea zitzan [israeldarrak] zegoten gis-era gogor mingarrian. Mb IArg I 230. Barkua bizkitartean itsasoaren erdian tiraiñez zehatua zebillan. He Mt 14, 24 (Dv zehatua; tormentatua, TB bagek joten zutela, Echn asaltatua, SalabBN yoiten zutela, Samper azotatrik, Hual batitruk, Leon zafraka zerabilatela, Ker dinbili-danbala erabillen; BiblE astindua). Emaztek diela gizün bat zehatü. Egiat 243. Jaunak maite dituenak / zehatzen ohi ditu. Monho 100. Borreroak azotearekin zeatzen zituan. AA I 570. Gudukatu nahi ditut, zehatu nahi ditut nere arimaren etsai muthiri hauk. Dh 84. Ene bihotzaren eta sentsuen zehatzeko indarra emadazu. Ch (ap. Dv). Isekatu, txistuz bete, zeatu, gurutzean josi eta ilko dute. Lard 424. Eriak arthatzen zituen, hilak ehorzten eta lanik aphalenetarat jautsiz naturaleza zehatzen. Laph 121. Narrugorritu ta azotez edo irizillez zeatu zezala. Aran SIgn 50. Haren misionea izan zen [...] gosete izigarri batez zehatua. Prop 1881, 238. Aittak larregi zeatu eban bere alabea berba orrek esan ebazanean. Echta Jos 290. Komisioak ez du araudiari utsik txikiyena egiten utziko, zeaturik alakorik egiten dituztenak. ForuAG 327. Nere aokoa onartu dezan eta zartaka zeatuz azken beltzean senera bearrik ez dezadan. Zait Sof 51. Ni jo ta zeatzera maiz beartu zaitudana. SMitx Aranz 127. Eme-gorputz hori zigorrez eta ugalez zehatzeko nahikari bat ezin garaituzkoa senditzen zuen bere zainetan. Mde HaurB 37.
v. tbn. Volt 231. Mat 113. Hm 167. Gç 158. Lg I 340. Mih 56. CatLan 92. Brtc 148. AstLas 15. Arch Fab 89. Hb Egia 147. Lap 277 (V 126).
azpiadiera-1.1
(Part. en función de adj.).
Zeure gorputz ehoaren, zehatuaren eta zaurthuaren zaurietarik isuri zeratzun odol preziatuagatik. Harb 298. Etxe-gibelez etxe-gibel, landaz landa, gathu zehatu bat bezala sartu ninduan etxera. Elzb PAd 24.
sense-2
2. (Intrans.). "Corriger. Zeha zaite hortarik (Harb)" H.
sense-3
3. (V-ple-arr, G; Mic 8r, VP 17r, Lar, Mg Nom 66 (G), Añ, Hb (-ea-), H, A Apend ), zehetu (V, G, L, BN, S), zetu (V, G, AN), ziatu (V; Mg Nom 66 (V)) Ref.: A (zeatu, zeetu, zetu, ziatu); Lh (zehetu); Iz To (zeatu) .
Desmenuzar, despedazar, hacer añicos, triturar; moler. "Moler, zeatu " Mic 8r. " Zeatu edo txikitu aboan, mascar" VP . "Desmenuzar" , "despedazar", "(hacer a uno mil) añicos", "(hacer) giras una cosa, zeatu, zatitu", "machacar" Lar y Añ. "Moler" . " Atzeneraino zeatu zituzten, ils les mirent en pièces jusqu'au dernier" H. "2.º machacar, desmenuzar; [...] 5.º (G, AN), triturar, deshacer. [...] Olako lanik egiten baduk berriz, zeatuko aut (B), si haces otra vez cosa semejante, te destrozaré" A. " Zeatu, okelea, ogia (partir)" A Apend. . "Pulvériser, hacher" Lh. v. xehatu. Tr. Documentado en la tradición meridional desde mediados del s. XVIII.
[Aurrak] artuko badu zerbait, apur eginik eman beharko diozu, edo ongi zeetua ta prestatua. Mb OtGai I pró. Janaria apurtzen edo zeatzen ezpada, ez du onik egiten. Mg CC 230. [Bakarrik Jai aurreko eguneko manak] irauten eban egun bi, Domekan lan bearrik egin ez egien a zeatuten ta maneatzen. MisE 74. Zeatzen da mamia motraidu batean eta pasatzen da zurda bai batean. It Dial 103 (Ur ziatuten; Dv xehatzen; Ip zaphatzen). Nork daki zenbat arri kakaoa zeatzeko eta txorrotx-ketarako eramaten dituzten ontziak betean itsasoz urrutietara? Izt C 52. Onduen gijauriko lurra da ziatuen daguana. Ur Dial 61 (It apurtuena, Dv gehienik phorrokatua, Ip phorrokatiena). [Sanson] leoiari itsatsi zitzaion eta antxume bat bezala txikitu eta zeatu zuen, gurasoak oartu gabe. Lard 140. Iru tipula galant kazuela batera zeatzen. Zab Gabon 33. Itxi zenduzan triskau, zetu ta birrindurik. AB AmaE 435. Aitonak zeatzen zitun atxurrez goldeak iraulitako lur-mokor ezkoak. TAg Uzt 265. Egunez jaso al dagiana gaberako zeatu daroa ederto. Erkiag BatB 182. Ogi zati bat jan dau eta beste zatia, zeetu ta katilluratu dau. Ib. 110.
azpiadiera-3.1
(Fig.).
Erantzuera bi oneek [...] ezertarako adore baga izten eben lenengo, arnasarik artu ezinda gero: lerdatu, zeetu ta birrindurik azkenerako. Ag AL 85. Ene morroe gixagaxuok, ebaindduta, umatuta, ziatuta, eiota, manduak ildda ta zutunik egoteko be ozta-ozta bakandereagana juan biar ixan eben zer jazo zan esaten. Otx 36.
azpiadiera-3.2
(Part. en función de adj.).
[Larrua] lasto zeatuz ondo beterik. Izt C 192. Malenek, arto me zeetuz, esne zukurik gogozkoenak egosi. Ag G 136.
azpiadiera-3.3
"Majar, zeatu " Mic 7v. "(V; Mic), majar" A.
sense-4
4. Analizar, detallar; explicar.
Otoitz-gaiak moldatu ditut euskaldunen onerako, ta orregatik oi den baño geixeago gauzak zeetzen ta agertzen ditudala. Mb OtGai I pró. Ezin iraungo da bizitza onean biotzarekin aztertu edo zeatzen ezpaditugu etorkizunak. Mg CC 190. Barriz, zeinbat gauza miragarri ziatuko ez liratez Jesu Kristoren bizitza, pasino, ta erijotziaren ganian, egunoro artuko bagendu as[t]i puska bat. Mg CO 285 (Mg CC 189 zeatuko). Besteren iritziak agertu, besteren elerti gaiak, besteren elerti tankerak zeatu eta aztertu. JArt Y 1933, 325. Baratarien aldamenean Corografiak legegizonak (abogaduak) aipatu zeetu ta zeatu dizkigu. A Y 1934, 5. Ez zuen, dakidanez, gehiegi zehatu teorikoki, baina zenbait gauza idatzi zituen euskara modu eder horretan [gipuzkera osotuan] . MEIG VII 169.
sense-5
5. (Con dat.). Someter. v. 2 zebatu.
Handiak nahi lüke bizia bere potheriari zehatü, bethi gogoa dü hartara, bena lüzatü nahiak dereio bethi llabürtzen. (Interpr?). Egiat 190. Txoriak hegaltatik dü bere indarra erakhusten ta ahal beno gorago ezta igaiten. Gizona da ezin beno gorago igaiñ nahi dena ta sekülan handitü nahiari bere llabürtarzüna zehatü eztiana. (Interpr?). Ib. 243.
azpiadiera-5.1
(Part. en función de adj.).
Amorio honki zehatia dena lür güziako da, megopia orotan da sartzen, gaiza güziak dütü ikhertzen. Egiat 205.
sense-6
6. Batir (tierra). " Oihan hortan ez da bide zehaturik, dans cette forêt il n'y a pas de chemin battu" Dv.
azpisarrera-1
ZEHATU-ERRAZ. Fácil de desmenuzar.
Ezpaitira mazo-ukaldiz zeetu-errezak mokor oek, bein eguzkitara legortu ezkero. TAg Uzt 265.
zehatu
<< 1 lotu 0 / 0 zintura >>

Egoitza

  • B
  • BIZKAIA
  • Plaza Barria, 15.
    48005 BILBO
  • +34 944 15 81 55
  • info@euskaltzaindia.eus

Ikerketa Zentroa

  • V
  • LUIS VILLASANTE
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6.
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus

Ordezkaritzak

  • A
  • ARABA
  • Gaztelako atea, 54
    01007 GASTEIZ
  • +34 945 23 36 48
  • gasteizordez@euskaltzaindia.eus
  • G
  • GIPUZKOA
  • Tolare baserria. Almortza bidea, 6
    20018 DONOSTIA
  • +34 943 42 80 50
  • donostiaordez@euskaltzaindia.eus
  • N
  • NAFARROA
  • Oliveto Kondea, 2, 2. solairua
    31002 IRUÑEA
  • +34 948 22 34 71
  • nafarroaordez@euskaltzaindia.eus

Elkartea

  • I
  • IPAR EUSKAL HERRIA
  • Gaztelu Berria. 15, Paul Bert plaza.
    64100 BAIONA
  • +33 (0)559 25 64 26
  • +33 (0)559 59 45 59
  • baionaordez@euskaltzaindia.eus

Azkue Biblioteka eta argitalpenak

Maximiza tus ganancias en criptomonedas confiando en Bitplex 360, una plataforma diseñada para el éxito.
  • Euskaltzaindia - Real Academia de la Lengua Vasca - Académie de la Langue Basque
  • Plaza Barria, 15. 48005 BILBO
  • +34 944 158 155
  • info@euskaltzaindia.eus
Library zlibrary project
z-library z-lib project
© 2015 Your Company. All Rights Reserved. Designed By JoomShaper