1.
(eldeL-côte ap. A; O-SP 220, Lar, Añ, Hb, Dv, H),
helbe (A). Epidemia, plaga, peste (sentidos prop. y fig.)."
Heldeak, maladies populaires"O-SP 220.
"Épidemie"Hb.
"(Au fig.), abondance, multitude, infinité. Aurthen bada sagarrez heldea. Athera zen bestara gizonezko helde bat
"H.
"
Helbe, helberi (BN-lab), epidemia"A.
Cf. IC II 124: "Elbea o elba, que es todo uno, quiere tanto decir como 'pestilencia general' o 'mortandad contagiosa'". v. helderia. Heldeak, ondikoak, eskarnioak eta berze gainerako damuak komunzki bekhatuaren azoteak baitira. Harb 233s.
Estilikonek zuen ideki bidea, / berritz abiarazi gerlako heldea. HbEsk 48.
Urruntzeko herritan [uda hastean ohi den] marmalo heldea. Ib. 237.
Mainhotako heldeak duela segitzen, / Donibane hasiren burua altxatzen. Ib. 131 (se refiere al turismo, del que se queja tbn. en ib. 25).
Heldea ere ez da bere baitharik ethortzen. DvLab 214.
Hain aise hedatu zelakotz gure herrian [sorginetako sinestea], helde, helde ikaragarri bat zela erran ginezake kasik!ZerbAzk 95.
Min hoik baino helde izigarriago bat ari da gero eta gehiago hedatzen: [...] "avortement épizootique". Herr 20-11-1958, 1.
azpiadiera-1.1
"
Ur-heldea, affluence d'eau. Odol heldea, flux de sang"Dv.
sense-2
2."(L, BN, S), occasion, rencontre, circonstance, cas"H.
v. helantza. Gertha ahal dakizketzun okasionetan edo heldetan. HePhil 111.
Elkhargana hurbildu gabe egon behar duteno aipatu ditudan akzidenten edo helden gatik. Ib. 258.
sense-3
3."Aventura, suerte"A, que cita en su apoyo, pero sin nombrarlo, el ej. de Hiribarren discutido infra (HELDEZKO) y de donde deduce la marca dialectal L-azk, de Azkain, villa natal del autor.La nueva acepción tiene un cierto éxito en algunos autores, con nuevos derivados como eldeka, eldeko o eldekoi (q. v. ). Eldetara doazin "zaldun ibiltari" direlako oriek. (Quijote IX). OrRIEV 1929, 6 (AIr gertagai, Ldi zorigerta).
Ua bakarra naikoa baitzen gure zaldunaren burruka ta eldeak oro betiko itzaltzeko. Ib. 8 (AIr gertakari, Anab adurreta-madurretak, Ldi zoribear).
azpisarrera-1
HELDEAN(Tras posesivo). "Lacombe en un voc. ms. dice que su madre solía decir ene heldian, en el sentido de '(he dicho eso) accidentalmente, por casualidad, sin pensar, sin querer ofender a nadie'" DRA.
azpisarrera-2
HELDEZKO(Adnom. de helde (1)). De epidemias. Goza edo hil beraz! Labur eta on! Hortik heldezko labasia. Atseginek ustelduz gizontasuna, akhabo litezke laster mendeak. HbEgia 122 (Azkue, s.v. elde, traduce "de ahí (proviene) una inundación de aventuras", basándose sin duda en las exclamaciones precedentes; téngase en cuenta, sin embargo, que en Hb helde es siempre "epidemia" (cf. supra), por lo que hay que atenerse al contexto posterior: atseginek ustelduz gizontasuna...).