1.
(G-goi, L, BN-ciz ap. A
; SP, Urt II 300, Lar, Dv, H),
usma (L-ain, BN, R ap. A
; Lar, Dv, H). Olfato. Bista, aditzea, usna, gustua eta ukitzea. Harb 24.
Bada begiratu behar da usnaren portalea ere, eduki behar da kontu sudurrez ere. Ax 413 (V 269).
Usna on duzu, kiratsa aditzen duzu. Ib. 91 (V 62).
Baldin guzia aditze balitz, non liteke usna? He1 Cor 12, 17 (Dv usna, TB usma; Lç senditze, Ker, IBe, Bibl usaimen
).
Eztúzie senti arimarén usmas usaikerubát?LEBail 223.
Ematendioténa begiéi bista, bearriéi adiméntu, sudurréi úsma. LEDoc 126.
Usna aldiz hoben hobenetarik [düte hartzek]. ArchGram 18.
Mafrundi txar batek daut hetsi sudurra: / eta khendu baitaut usna, / erran ez dezaket zer zaitan urrina. Gy 177.
Ahoa hortzez gabetzen, usna yoaiten. HbEgia 62.
Zer da haatik usna! Ez du iduri baitezpadako dela gu baithan. JEBur 90.
Usain goxoaz gure usma loriatzeko. Zub 121.
sense-2
2.
(S; Dv, H),
usma (B; Dv, H)
Ref.:
Lrq(üsna);
GteErd 170
. Instinto, intuición."Instinct, sens"Dv.
"
Usma handia du, il a beacoup de flair, de perspicacité"H.
"
Hobenduna nor den egiteko hortan asmatzeko, ezta usna handiren beharrik
"Ib."
Arratoñak arrapatzeko usma aundie dute katuek (B), mandoek usma aundia dute (B)"GteErd 170.
Haiñ da egia beraz usna eta zentzua / direla haiñ dohaiñ onak / eta gidari segurak / nola yakitatez garnitu burua. Gy 134.
Orobat erraiten da zozo batengatik asto bat dela. Bizkitartean nik ez dagokat astoa bertze azienda bat baino usnaz gabetuagoa. DvLab 281.
Zer den haatik aberearen usma! Beha nola beheretik ezagutu duen khardoa. LfMurtuts 15.
Usna gaitzeko poliza-gizona zen. ZerbAzk 109.
[Itsuek] badute guk ez dugun trebetasun eta usna edo sunda bat bildua non harritzekoak senditzen baitituzte.LarreArtzainE 149.
azpiadiera-2.1
Instinto, comportamiento instintivo. Han beren etzauntza zilharra baino garbiago dagokate [urdeek]. Yainkoak eman diote usna hori, zeren garbitasuna den guziz beharra osasunarentzat. "Instinct". Dv Dial 35 (It, Ur ezaguera, Ip asmü). Abere orreik euren izakera bereziz, euren olde, usma, seta ta gañerako azturaz ager beitez. Eguzk LEItz 26. Abereak gerokoaren ardurarik eukiten eztakie: euren egiñen guztietan usna bik darabiltz. Eguzk GizAuz 92. Notiñok eta gizarteak bere burua zaintzeko duten usmak bultza digu-ta. "Instinto de defensa". EAEg 6-11-1936, 227.
sense-3
3.usma (G, BN ap. A). Barrunto, sentimiento, intuición de algo. "Barrunto" A. Bizi huntan baidaduka esperantza guzia [...]. / Bizi hobe baten usna, kristauak aldiz baitu. Gy 61.
sense-4
4.Acción de olfatear, oler. Begi ukaldi, behatze, usna, entzute, musu, jasta, murtxa, milika, ausiki [...], oro baderamatzagu bat bertzearen ondotik.JEBur 110.
sense-5
5.Olor."
Usnia dago (V-gip)"Iz UrrAnz. .
Aren usma ukan naiez; ez bainintzan ua iateko gai. "Quasi olefacta desiderantem"
.OrAitork 177.
USNA IZAN.
Barruntar, presentir. Halere bada zuen usna Bonapartek, / Altxaturen zutela hegoa zenbaitek.Hb( inBOEl 66
).
azpisarrera-5
USNAN.
(G, AN, L, BN, S; usnaan V-gip; usman BN, R). Ref.: A (usnan, usman); Iz UrrAnz (úsnaan). a) "Oliendo, olfateando" A. "Usnan ibili, andar olfateando en busca de algo" Ib. Eztiaren usainik etzuela daukat, / usnan egonik hartza joan baitzen han harat. Ox 124. b) "Usnan (G-goi), observando, barruntando" A. c) Buscando. Juan zen aita'amak et' etxia arnegatürik, sos buxi geñatzeko üsnan. D. Béhéty GH 1932, 403.
azpisarrera-6
USNARA.
a) Al olor. Han zuen laster, usnara jina, / bere "panpi" artzain-hora. Ox 21. b) Al buen tuntún. Ez tira usnarat, aburumenka... Sasi edo abarrak higitzen direlarik, ez uste ukan ihizia dela baitezpada mogitzailea. Herr 22-9-1960, 1.