1.
(V, G, AN; Lcc, Mic 8v, VP 91r, Lar, Añ, Dv(G), H),
usokume (V-gip, L, BN; SP, UrtGram 20, Dv, H),
usakuma (V-m-gip),
usokuma (V-gip),
usukume,
urzoume (BN-mix, R, S; ürzo-hüme BN, S),
urzume (BN, S),
urtzokume (H),
urzokume (Hb)
Ref.:
A(urzoume, urzume, usakuma, usokume);
Lh(urzo-üme, urzume);
Lrq(ürzo);
IzArOñ(uso kumia);
EtxbaEib;
ElexpBerg(usakuma, usokuma)
. "Palomino"Lcc, Mic.
"Pichón"A.
"Palombe jeune"Lrq.
"Pichón. Usakumiak daukaguz afaittarako
"Etxba Eib..
Ez uso handiak, baiña usakumeak ekhar ziatzotela. Ax 171 (V 115).
Aberatsek axuri bat ohereskatzen zien; hon güti zienek bi urxapal edo urzüme. Bp II 104.
Baldin bada zeruan / jaten usakumerik, / ezin lizake oberik. / [...] Uste det, aingeuak / ziradela gosetuak / usakumez zaletu. LarGram 389.
Usoák inóndoan káfia, atraóndoan usakúmeak, [...].LEMatr5 294.
Erroijaren arrautziak, usakumerik ez. MgPAb 121.
Usakume ill barri ta aragi berodunak. Ib. 104.
Landetako baserrijan imini jatala, uste uste bagian sartuta ollanda ta usakumezko erria. Ib. 112.
Usokume edo ttorttoila bat. DvLev 12, 6 (Ur, Ol, BiblE usakume, Ker usokume; Bibl urtxo).
Ollanda erriak, usakumeak eta txuletak, [...]. Ollanda erriakin piparrak eta usa [ku] meakin korgetak atera ziran . (Orio, 1884). Egan 1955 (3-4), 46.
--Beraz ez dezu familirik? --[...] Izatez izan nituen zazpi; baña denak egatu zitzaizkatan zerura usakumien antzera. Iraola 121.
Lore zimel eta usokumeen irudipenak. Inza(
inJaukolBiozk XII
).
Jainko Jaunari usoak baño usa kumeak gozoago zaizkio. FIr 133.
Bi biko uso bota ta euki bitza itxita aalik-eta lenbiziko usakume-bikoa atera arte. [...] Usakumeak koskortu diranean, [...].NekIr 100.
Bildots bat eta usakume bat. IrYKBiz 26n.
Lenengo aldiz usategitik irten dan usakume ikaratia bezelaxe joan zan Donostira. TAgUzt 52.
Otzana, usakumaren antzera. ErkiagArran 97.
Gaixoa pozez galduta dabil / usa-kuma bat legetxe. GandElorri 151.
Usokumak lumatzen zijoaztela. MItziarTxoriak 60.
Lentejak ostiraletan, eta usakumeren bat igandetako goxagarri. BerronKijote 31.
Belearen arrautzak usakumerik ez. EZBB I 65.
v. tbn. Oteiza, Brunet y Ker Lc 2, 24 (TB urzo ume, Or usokume). Izt C 195. Lard 368. Urruz Zer 42. Or Tormes 93. Uso-kume: Lg II 116. Usakuma: Otx 108. Urtzokume: Bibl Gen 15, 9.
azpiadiera-1.1
(Fig., aplicado a muchachas o niños). Ekusten dezu emakume bat illunzean kale ezkutu batean; ez dezu ezagutzen, eta ez dezu biderik gauza gaizto andirik sinisteko; alaere diozu: usakume onen bat izango da ori. AA II 212.
Umeagatik barriz usakumea, luma bako txitea, ego bako aingerua, udabarriko goiza... ta onen antzeko berba laudugarri ta eregugarri asko esaten ebazan. AEzale 1897, 163b.
Izan ere etxeko danak txoratzeko naikoa zera zu, erregintxo, elurgillo, gaztanbera, usakume, lili zuri! AgG 78.
Biozgabea ta ankerra bear zukean alako neskarentzaz errukirik ez izateko, usakume arentzako maitasunik ez izateko. TAgUzt 187.
azpiadiera-1.1.1
(Aplicado a personas inocentes). Erbiñudiak txokorik txoko / korbatatxuak jantzita, / usukumiak engañatutzen / litxarreruak dira-ta.MendaroTx 150.
sense-2
2."
Usokume (L), roucoulement de la palombe"Lh.
azpisarrera-1
UXAKUME(Forma con palat.). Zein erraz uxokumea erortzen dan begi-zolidun eiztari batek paunkadagaz zauritzen duanean. EEs 1921, 19.
Modu ortako emakumia / Jaunak konserba dezala, / burua lumaz betia dauka / uxakumiak bezela. TxB II 214.