Tr. De uso general al Norte ya desde Dechepare. Al Sur se documenta a partir de mediados del s. XVIII, y es menos frecuente en autores vizcaínos, de quienes no hay testimonio hasta principios del s. XIX. Izitu es la forma propia de la tradición septentrional, e izutu de la meridional. Para los autores navarros hay izitu en Lizarraga de Elcano, en un texto de Ulzama de 1905 (FLV 1988, 274), en otro de Echalar de mediados del s. XIX (Auspoa 97, 22), en Yanzi (220) y en Izeta (DirG 29). Se encuentra izutu en Mendiburu, en una balada aezcoana, en la versión de Araquil de Orreaga (46), en Inza (Azalp 35) y en Iraizoz (YKBiz 407). Hay tbn. izitu en Oskillaso (Kurl 114). Usan uzutu (con el sdo. de 'hacerse bravío') Moguel y J.J. Moguel. Salvo errata, hay además por lo menos dos ejs. de itzutzen en Lardizabal, junto al frec. izutu (407). En DFrec hay 19 ejs., meridionales, de izutu y 2, septentrionales, de izitu .
sense-1
1.
(V, G, AN-araq; VP, Lar, Añ, Mg Nom y PAbVoc),
izitu (G, AN-5vill, B, BN, S; SP, Urt I 24, VP 37v, Lar, Aq 955 (AN), MgNom, Añ(AN), ArchVocGr, VocBN, Gèze, Dv, H, VocB, Foix),
ixutu (Aq 833 (G)),
itzutu (H(G))
Ref.:
A(izutu, izitu);
IzAls;
SatrVocP(izitu);
IzetaBHizt(izitu);
EtxbaEib;
GteErd 223, 229
. Atemorizar(se), espantar(se), ahuyentar; asombrar(se). "Izutu egaztiak, oxear aves" VP 46v. "Acoquinar", "amedentrar", "amilanarse", "asombrar", "mosquear", &c. Lar y Añ. "Tener miedo", "acobardar", "estremecerse" Añ. "Espantar gallinas y otras aves y pájaros, ixutu" Aq 833 (Azkue copia erróneamente ixitu). "Lanak izitzen zaitu?" H. "Hotzak izitu ditu mahastiak, eta gibelat egin dute" Ib. "Démoraliser" Foix. "Izutu nintzan zergaittik barik [...], me asusté sin motivo. [...] izutu genduzen [...], les asustamos" Etxba Eib. "Ez zan millagro gau artan izututzia" Ib. Hango arrainak iziturik ebiliren ialgirik. E 61.
Izi zitezen hagitz. LçMt 27, 54.
Izit zedin. Ib. 14,30 (He izitu; Ur (V) bildurtu, Dv, Ur (G), Samper, Ol, IBk beldurtu, Ip, Hual lotsatu, Echn beldur izan (trans.), Or ikaratu, IBe beldurra sartu).
Arima izitua. EZMan I 117.
Trabailluak tristezten du eta izitzen. Ax 48 (V 31).
Haren [...] ihardeste ederrek güziak izitzen zütiela. Bp II 34.
Etzaiteztela izi ez flaka. ES 188.
Orga zaramaten idiak iziturik. Lg I 300.
Etzaitu izutzen nekeak. LarSAgust 277.
Hau aditu ta izutu ta asaldatu zen errege Herodes. MbIArg I 160.
Obe da bakoitza apartatzea, ta eskribitzea: jan izan &c, orrela irakurteko begiak ez dira izutuko. CbEBO 32.
Izitu bear da espezialki aragiaren bekatuas. (115). LE-Ir.
Ez izutu, eman arpegia etsai guziai. Mg CC 188.Larri-izuturik, bildur-ikaraturik. AñEL1 23.
Berri onek itzutzen zuen eta pensakizun andietan zeukan. Lard 41.
Eta au aditurik Herodes erregea izutu zan. UrMt 2, 3 (Ker, IBk, IBe larritu).
Turmoiaren otsarekin izutu. AA III 578.
Gizon gaitzgille lapur baztar guziak izutu eta larritzen zituen Maragatoak. IztC 504.
Arpegi izutu eta ezagutzen etzituenak. ArrGB 95.
Ezta ordian izitzeko egin ohi dütian itxesez. IpDial 118 (It y Ur ez da [...] mirari, Dv harritzeko).
Gastuak ordean izituko ditu asko etxeko-jaun ttipi. DvLab 334.
Eskuan daramazun txotx hori elbiak izutzeko al dezu?Apaol 73.
Ez izi; deus ez omen da gaixtorik. HUZez 95.
Umeak Axeri ta Otsokoren izenaz bakarrik izutzen ziran. AgG 63.
Gaztia ez dü geruak izitzen. Const 25.
Txori malue! Txorik izutzeko zomorroe diruik!AlzBern 72.
Ez luken gizonak zeren izi atheraldirik zorrotzenez. JEBur 99.
Xakurño izitu bat. Zub 38.
Ez ditu oiek asko izutu, orko aldapa zakarrak. Basarri 93.
Arras izutu nazu. Ikarez erdi illik nago. LabSuEm 174.
Il arteraino bizi, an arte ez izu. ZaitPlat 118.
Zer hu? Wizky xorta batek izitzen?LarzIru 56.
Aurpegia zuri-zuri, erabat izutu ta beldurtua. BerronKijote 102.
Busti-aldi batek etzuen izutzen ura. MMant 30.
Aise da haur baten izitzea. Etchebarne 55.
Gaurko gehiegikeriek zaharragoren bat izutzen badute [...]. MIH 64.
Harriturik utzi nau bere aberastasunak, harriturik eta izuturik. MEIG III 116.
v. tbn. (Sólo para autores navarros y vizcaínos): Mg PAb 170. AB AmaE 364. Ag Ioan 90. Balad 185 (Ae). Echta Jos 321. Kk Ab II 180. Eguzk GizAuz 106. Yanzi 213. Erkiag Arran 157. Gand Elorri 104. And AUzt 120. Etxba Ibilt 468. Alzola Atalak 42.
sense-2
2.uzutu. Hacerse bravío. Asko jan ta biar gitxi egin daruan zaldi bat uzutuko da, ta jaurtigiko ditu ostikadak.CatElg 107.
Zelan erraz ezi edo bezau aragi pekatubagaz uzutuba?MgCO 107.
Uzutu [jakeezan] animalija otzan edo mansuak. JJMgBasEsc 34.
azpiadiera-2.1
uzutu (V-ger ap. A). "Enfurecerse"A.
azpisarrera-1
EZIN IZITUZKO.
"Qu'on ne peut effrayer; inaccesible à la peur" Dv.
azpisarrera-2
IZUTUXE,
IZITUXE(Forma con suf. -xe, de valor aprox.). Izituxe zituen nahastura borthitz baten abiadurak. Prop 1908, 13.
Egikizun oien aunditasunaz izutuxe zegoan. Euzk 1919-20 (I) 44.
Aska nazazu, Xalbat --ekin zion Engrazik izutuxe. EtxdeJJ 110 (v. tbn. 240).