7.6. ALTZAI-ALTZABEHETI-ZUNHARRETA
Manex aizea eta manex jendea
Lekukoak kontatzen du historio batean nola zuberotarrek haize beltzari Manex haizea ere deitzen dioten.
Artzañ aizua banizün han eta oai hila düzü ahatik gaxua, bena gizun idor bat eta gio egünaldi txar batez banundozün haen zeilat Irati-ordokilat bürüz eta - "denbora txarra!" erraiten deitazüt , eta ardiekin züzün:
- "Bai, ziek nula deitzen düzie hau?"
- "Guk aize beltza" erraiten diozüt.
- "Eta gük zeiharra deitzen dügü".
- "Bena badizügü Xiberun beste izen bat, nik arraillian erran niozün, erraiten dizie Xiberun manex-aizia deitzen dizie eta erran bat badüzü: manexetik eztela aide hunik ez gizun hunik jiten".
Etzeitan hitzik erran, phartitü zün, artzañ gogorska bitzen aizuentako.
aizua |
aizoa |
banizün |
banuen + zuka |
egünaldi |
eguraldi |
banundozün |
banindoan+zuka |
zeilat |
zer + rat |
deitazüt |
dit (harek-hura-eni) +zuka |
diozüt |
diot (*io aditza) + zuka |
badizügü |
dugu +zuka |
niozün |
nion + zuka |
dizie |
dute +zuka |
hunik |
onik |
arraillian |
arrailerian, trufatzeko asmoz |
Meldua eta ezkontza
Meldoa edo menda bedarra lur gizenaren seinale izanik, etnografian ezaguna den historio bat kontatzen du lekukoak.
LEK.: Hortan e badira, lehenogoko ixtorio xahar bat, ordin etxe batetaat ezkuntügeia zen nexkatila bat eta aita ütsia zien, eta hok lekhu gizenetan dire melduak eh gio!
INK.: Eh?
LEK.: Lekhü gizenetan heldü direla melduak gio, ezta gio harri hartaik melduik sortzen eh! eta ordian ütsia jun zen, jun behar zien etxe hartaat, eta, bisitaen egitera, eta, sohun erraiten doo erran den boperageiarekin beitzen:
- "Ze meldo ürrin huna!" ütsiak.
- "Ah heben eztizügü meldoik eta".
- "Ordian ene alhaba eztüzu hunako".
Hoi istorioa da, lehenoko xaharra ba hoi . Bena ütsik espres erran zoon: " -Ze meldo ürrin huna!" düdik gabe ezpeitzien senditzen.
ütsia |
itsua |
gio, gero, beti ere |
|
bisita |
ohitura bazen semea edo alaba ezkondu-beharra zen etxera aitamak joaitea bisitaren egiteko |
boperageia |
aitaginarreba-beharra |
ürrin |
usain |
heben |
hemen |
espres |
nahitara, apropos |
sohun |
soroan |