Termino berriak sortzeko garaian eratorpenaren bidea oso emankorra bada ere, sarritan zalantza egiten dugu. Zer egin: atzizkiez erreparorik gabe baliatu hitzak behar izan ahala sortzeko ala baliabide horren erabilera neurtu, hitz eratorria gabe hitz-elkartea erabiliz? Adibidez:
- -(k)ada atzizkia: harrikada, makilada eta antzeko hitz jatorren bidetik ukondokada, belaunkada, ezpatakada, kulatakada sortu, ala <izena + -ukaldi/kolpe> hitz-elkartearen bidea erabili?
- -gile atzizkia erabiliz euritakogile, jostailugile, pintzelgile, kortsegile..., ala <izena + -egile> hitz-elkartea bultzatu.
Badakigu auzi honetan ezin dela araurik eman, eta berezkoa duela euskarak atzizki-bidea; baina irizpide orokorrak finkatzeak ez liguke kalterik egingo.
Oso zaila dirudi kontu horretan irizpide orokorrak finkatzea, eratorbidea zein hitz-elkarketa, biak baitira bide zuzen eta emankorrak euskaraz.
a) -(k)ada atzizkiari dagokionez, Euskaltzaindiaren Hiztegian bertan sarrera dira ukondokada, belaunkada, ezpatakada sarrerak. Alegia, ez dira hitz berriak, eta kulatakada ere erabili da. Hiztunaren/idazlearen aukera da eratorpenera edo hitz-elkarketara jotzea, adierazkortasunaren, erregistro-mailaren eta bestelako zertzeladen arabera.
b) -gile atzizkia versus <izena + -egile> hitz-elkartea aukerari dagokionez, hitz berrietan -gile atzizkira jotzea da joera nagusia; hau da, guztiz emankorra da. Horren froga dira Euskaltzaindiaren Hiztegian -gile atzizkiaz eratuta ageri diren hitz eratorri andana, haietako asko berri samarrak. Adibidez: autogile, dokumentalgile, errekurtsogile, gidoigile, grafitigile, inbertsiogile, inkestagile, interpelaziogile, izozkigile, komikigile, modelogile, muralgile, organogile, trokelgile, zutabegile.
Data: 2020-05-14
Informazio gehigarria:
Zalantza-mota: lexikoa > hitz eratorriak
Unitate-mota: afixuak > atzizkiak, hitzak > izenak
Orrialde honetako dokumentu, zerrenda eta datu-baseak Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten mende daude.