OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: USAIN ON (L, BN ap. Lh; Urt I 416, Hb ap. Lh). a) Perfume, sustancia de la que emana buen olor. "Affluens unguento, urriñ on, usaiñ on frankoduna" Urt I 416. No incluimos aquí los ejs. de usain on 'buen olor, fragancia'. Eta kanela, eta usain on, eta ungentu, eta enzensu, eta mahatsarno, eta olio, [...]. Lç Apoc 18, 13 (Dv usain onak, Ur usai onak; He ur usain onetakoak). Guziz goiz ethor zitezen monumentera, ekharten zituztela aphaindu zituztén usain onak. Lç Lc 24, 1 (Leon usain-onak; He urrin on, TB, Brunet likurta, HeH urrin gozo, Dv baltsamu, Oteiza aroma, Ol lurriñ, Ker usaingarri, BiblE ukendu). Usain onak arbuiatzak, fiñ, killikagarriak, / edo baratzeak edo Indiek ekharriak. EZ Man I 16. Etxe aitziñetan ifin / tzatzue aldareak, / eta hetan ere isensu / usain onez betheak. EZ Noel 122. Ezta musketaz, balsamoz eta halako bertze usain onez usainzturik ibili behar. Ax 414 (V 269). Bidegabe handia egiten derauka bere buruari, emazteki bat bezala urrintztaturik eta usain onez betherik dabillan gizonak. Zeren halakoak usain ona emaiteagatik, ematen baitio bere buruari fama gaixtoa. Ib. 414 (V 269). Urriki hura konpara daiteke usain on preziatu harekiñ, zeiña isuria izatu baitzen zure oin sakratuen gaiñerat. Ch III 52, 4 (SP ungenta on, Ip ünkhüntü baliusa, Ol gantzurrin atsegiña, Leon gantzugailua). Gaur arte sortutako / usai on klasiak, / azpitik uzten ditu / arren asnasiak. Bil 61n. (s. XX). [Ez ginuen ekartzen etxerakoan] untzi ñimiñiño bat usain on baizik. JE Bur 89. Hainbertze usain on baita gizonek batere lilirik gabe egiten dituztenak. Ib. 89. Piltzarra dariote; [...] eta bizkitartean usain onez hantuak dabiltza. Ib. 86. Soinekoak oro usain onez bethe, uliak ere ondotik joanen baitzaizkion, ez balitz negua izan. Lf Murtuts 30. Mariak aldiz libera bat usain-on garbien eta kharionetik hartu zuen, Jesusen oinak hartaz thorratu eta [...]. Leon Io 12, 3 (TB usain gozo; He ungentu, Dv gantzugailu, Ker usaingarri). Eresi ta negar igo bedi zure aurrera, usai on dariten anaien biotzengandik. "Turibulis tuis". Or Aitork 247. Zenon iakintzaleak ez omen zuen ikusi ere nai usain onez beterik zebilen gizonik. Zait Plat 40. b) USAIN-ON. (Adj.). De buen olor. [Birjina garbia,] landa egia iasana; / lore usain ona; / lili xuria; / arrosaren baldea; / biziaren sagar ondoa. EZ Man II 197. Nardoa eta safrana, khana usain ona. Dv Cant 4, 14 (Echn urrin ontsua). [Usain onetik] har bizpahiru xorta, nahas pinta bat urekin, eta horra nun duzun egina ur usain ona, emaztekiak derabiltzan hetarik. JE Bur 89.

def: [s.u. aire] aire gozagarri, aire-gozagarri Usain ona hedatzeko edo usain txarra kentzeko edo estaltzeko erabiltzen den gaia. Etxeko txoko bakoitzari usain berezia emateko aire-gozagarri berriak!, zein da zure gustukoena?, etorri eta probatu! Aire-gozagarri elektrikoak. // lurringai iz. Usain ona ematen duen gaia, lurrinak egiteko gaia. Lurringaiak eta usain belarrak erretzeko aldarea. // lurrintzaile iz. Zerbaiti, bereziki elikagai bati, usain ona emateko eransten zaion gai edo gehigarria. Zukuari eransten zaizkion gaietatik lurrintzailea da garestienetakoa. // urrin1 1 iz. Usain ona. Ik. lurrin. Eta etxea bete zen ukenduaren urrinez. // adib: musketa iz. Zenbait animaliaren guruinek jariatzen duten gai usaintsua, perfumeak egiteko erabiltzen dena. Baltsamo, anbar, musketa eta halako beste usain onak. // usaineztatu du ad. g.er. Norbaiti edo zerbaiti usain ona erantsi. Ik. lurrindu. Ez da musketaz, baltsamoz eta halako beste usain onez usaineztaturik ibili behar.

usain on : Elkar 7 (“Hain usain ona eskaintzen duen dendak imitaziozko larrua edukitzea ez da seinale ona”), Consumer (“beren eginkizuna produktua usain onaz apaintzea baita”), HABE (“Batetik, gazte hauek uste dute horrela egun osoan iraungo duela usain onak; bestetik, izerdiaren usain txarra estali nahi dute”), EiTB 29 (“Usain onak beteko ditu Amurrioko bazter guztiak”), Karmel 2 (“Urteak dira? Loreak dira?Usain ona dute behintzat”), Erlea 3 (“Eta nolako usain ona zuten, igandetan, herriko neska gazte eta emazteek, arropa pollitekin, … oo ez zen Koloniako ura baizik orduan…”), DiarioVasco (“Taloek ere oso usain ona dute, baina oraindik goizegi da”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

usain on : Herria (“Zernahi usain-on botoila ebatsi dute, saltegiko atea bortxaturik, eta zikin-untzi batzuetan ereman dituzte”), Berria (“Garbitzeko, ilea apaintzeko, desodorante gisa edo usain ona sortzeko erabiltzen diren aerosolen konposatu organikoek beherakoa eta belarrietako mina eragiten diete haurrei eta buruko mina zein depresioa amei”), Joxan Elosegi (“Etxeratu zenean, usain ona nuela esan zidan Honorék”), Karlos Zabala (“Orduan, usain ona oinetatik bururaino zeriola iruditu zitzaion Marjolini”), Asisko Frantzizko (“Izan ere, haren famaren usain ona haren bizieran distiratzen zen, haren hitzetan azaltzen; eta honen aurrean nahitaezkoa zen harenganako debozioa”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Iparraldeko adiera argitzeko (urrin1, lurrin1), azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa usain sarreran.

Erabileremu dialektala

Ipar.