OEHko datuak [laburduren azalpena]

zaldi: (V-gip, G-azp-goi, AN-gip-5vill). Ref.: Elexp Berg (zaldizko); Gte Erd 192. Caballo de la baraja. "Zaldi kopa (AN-5vill) [...] zaldiko urrea (AN-gip, BN-arb)" Gte Erd 192; zaldizko (V-gip ap. Elexp Berg; G-azp). Caballo de la baraja. "Txanka ta zaldizkua ta erregia" Elexp Berg. v. zaldun (2); zaldun (V, G, AN; H). Ref.: A; Iz ArOñ (saldun); Gte Erd 192. Caballo (carta de la baraja española). "Zaldun ezpata (G-azp), zalduneko ezpata (G-goi)" Gte Erd 192. Mariak xango, Katixak zaldun, Marixumek hirua. Elzb Po 207 (en la versión de Or Eus 112 xaldun). Badaki ixilik dela / egonen gau ilhuna; / bainan, bainan, xangoari / maiz nausitzen xalduna! Bécas GH 1926, 473 (ap. DRA). Itsasuarrak eman ditu kartak, eta... heldu zaizkote: Errege, zaldun, batteko. Barb Piar I 44. Etxean betiko legea egun aundiak ez izan ezkero: sota, zaldun ta errege. Lab EEguna; XALDUN (H). (Forma con palat. expr.). Caballo (carta de la baraja española). "S'entend de la dame au jeu de cartes" H. Truk. Jo zan. Mariak xango, Katixak xaldun, / Marixumek hirua. Or Eus 112 (versión de "Lau andren besta" de Elizanburu).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zaldun: SGram Historia triste bat (“Errege, hiruko, bateko, zaldun: sei denera!”, “Bateko... biko... errege... eta... zaaaldunnn!”); zaldi: Elhuyar (“Zenbat modu eta aukerabide dago 10 karta azaltzeko 4 as, 3 errege, 2 zaldi eta sota bat badira”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zaldi, zaldun: HiztEn; ez dugu aurkitu ap. LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

ElhHizt: zaldun, zamari [en juegos de cartas]; Zehazki: zaldun, (el caballo de bastos) zaldun bastoia; ez dugu aurkitu ap. HiruMila.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: zaldun-inaute.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

zaldun urrea adibidea eransteko eskatuz.

Erabilera urriko formen artean aukeratu da, arrazoia agertuz

Tradizio idatzi hobea du zaldun-ek zaldi-k baino

Osaeraz argibideren bat eskaini nahi da

zaldun urrea proposatzen da eta ez zalduneko urrea, sistemarekin koherentea hori baita: cf. errege urrea, txanka urrea.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

zaldun-inaute.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

kartak: ik. oharra s.u. bateko.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZALDUN IBILTARI Caballero andante. Eziñ ditekela andere-gabeko zaldun ibiltaririk izatea. Berron Kijote 147. Maai-Inguruko zaldun ibiltarietakoa. Ib. 192. Zaldun ibiltari jauna! Ib. 126. Manchako zaldun ibiltariaren ibilera berriak. MIH 201.

adib: zaldun 2 iz. Aitoren semea, batez ere maila apalenekoa; zalduntza-ordena bateko kidea. Ezkutaria eta zalduna. Erregeren zaldunak. Zaldun ibiltariak. Francisco de Ibarra, Santiagoren ordenako zalduna. Mahai biribileko zaldunak. Zaldun bizilegea. Zalduna, egik semea duke, ez hazaguke (esr. zah.). // ibiltari 2 adj. Egonleku edo egoitza finkorik gabe tokiz toki dabilena. Mantxako zaldun ibiltariaren ibilera berriak. Txerpolari ibiltaria. Gogo ibiltari hau ez zen Zuregana itzultzen. Bizitza ibiltaria: ibiltarien bizitza. Ijitoen etxe ibiltariak.

zaldun ibiltari 14: Elkar 12 (“Zein zaldun ibiltarik inoiz ordaindu ote du zerga, zergera, ariel, legar, bide sari, abari-zor, akura, edo petxarik?”), Berria (“Ikuskizun horrekin zaldun ibiltariaren irudian inspiratutako ikuskizunaz gozatzeko aukera izango dute ikus-entzuleek”), Euskaltzaindia (“Detektibearen ezaugarri fisiko eta psikologikoak nahikoa markatuta badaude ere, detektibearen rol arketipikoan nabaritzen da gehien detektibe nobela klasikoaren funtzioa. Izan ere, detektibe adimentsu horren rol nagusia egiaren eta justiziaren bila ibiltzea da, zaldun ibiltari baten gisara”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zaldun ibiltari 68: Patxi Ezkiaga 65 (“berak irakurri zuenez, zaldun ibiltariek ohi zituztenak egitera; gaiztakeria klase guztiak desegin, eta, arrisku eta ataka estuetan ibiliz, handik hara bukaeran betiko izena eta aho ona irabazi”), Juan Kruz Igerabide 2 (“Batzuetan, zaldun ibiltari ero bat sentitzen nintzen, eroen lurretan barrena; zer ziren, bestela, drogaren lurrak?”), Joseba Zulaika (“Unamuno bera, ordea, gizona eta borrokalaria da, zaldun ibiltaria, Kixotearekin sakon identifikatua, zeinaren bizitzak ez bailuke izango zentzurik Emakume malenkonizatu edo Dultzinearik gabe”), Agustin Otsoa (“Oraindik bidaiari dotoretuak ikusi gabe zeudenak zur eta lur geratu ziren: Gandalf, bere bizar zuriarekin eta edonora zabaltzen zuen argiarekin, mantu urdina eguzkia estaltzen zuen hodeia balitz bezala; eta lau hobbitak ia ahantzitako ipuinetatik ateratako zaldun ibiltarien antzera”), Juan Kruz Igerabide (“Andre gaztea, hori entzunik, biziki poztu zen, baina ez zuen txintik atera, eta zaldunei zerbitzatzen jarraitu zuen, hala baitzen garai hartako ohitura: zaldun ibiltari batek etxe batean ostatu hartzen bazuen, etxeko alaba ezkongabea izaten zuen zerbitzari; areago, aitoren alaba izanez gero.”), Iñaki Iñurrieta (“Erdi Aroko zaldun ibiltariek eta trobadoreek beren dama bezain goian ia, atzemangaitz - Enrikek, adar hotsa hitzetan”), Koro Navarro (“Berriz jaiotzeko aukera izango banu, bestelako bizitza batean, beste denbora batean-eta, hara, zaldun ibiltari baten moduan bueltatu nahi nuke”), Alberto Ladron Arana (“Zaldun ibiltaria izanen nintzen, Europako bideak ibiliko nituen abesti ederrak kantari, gerraz eta amodioaz hitz eginen zuten abesti malenkoniatsuak”), Fernando Morillo (“Ramírez kapitainak beti imajinatu zuen bere burua - gazteagoa eta garbiagoa zenean - Erdi Aroko zaldun ibiltari baten moduan, justiziaren alde; ahulenen alde”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa denez, azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zaldun sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zalduneria (eta zalduneri elaberri, zalduneriazko gudu) 8: M. Onaindia ("Urriaren hamarrean zalduneriaren zati batek Vive Napoléon!! Viven [sic] les saucissons oihukatzen ziharduken bitartean..."), HistGizarte/II ("Lehenengo aldiz, 1.834 ko azkenetan Zaldunerian sarrera eskatu zuenean aurkitzen dugu, baina honen ordez Nafarroako Biltzarraren Inprimategiaren kargu egitera bidali zuten"), F. Telleria ("Zergatik ez didazu amurrainaren kintetoa jotzen? Jo egidazu orduan zalduneriaren zazpigarrena"), J. Gabilondo 2 ("Zalduneriazko guduak Erdi Aroko munduaren ordenaren barnean zentzu betea zuten kultur jokaerak ziren", "Zalduneri elaberriak ere, hein batean, gizabanako baten eta munduaren arteko guduen narrazioak baziren ere, heroi zaldunaren eta munduaren artean ez zegoen gatazka esistentzialik"), J.A. Urbeltz 2 ("Ofizialitatearen uniformeak, batik bat zenbait armamentu berezietakoena, zalduneriarena adibidez, dira historiakoekin hurbilenak", "Hondarribia. Zalduneriako kantinera").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zalduneria : AB38 2 ('caballería'), HiztEn (1 zaldun-multzoa; 2 Erdi Aroan, zaldunek osatutako erakunde militar feudala), LurE (zaldun multzoa; Erdi Aroan, zaldunek osatzen zuten gizarte maila) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zalduneria : ElhHizt (Hist. caballería), HiruMila (cuerpo de caballeros), Casve EF (zaldüneria: corps de chevaliers), Lh DBF (zalduneri: corps de cavaliers), DRA (cuerpo de caballeros), PMuj DVC (1 cuerpo de caballería; 2 señorío, conj. de señores; 3 cabalgata) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, HaizeG BF.

Jatorrizko forma

zalduneria, zaldizkoak.

Atzizkien araberako erabakiak

-teria.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-teria/-di.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

zaldunen gizarte-maila.

Euskaltzaindiaren Arauak

'zalduntza'.

Euskara batuan hobestekoa

Ik. zalduntza.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-go/-tza.

Euskaltzaindiaren Arauak

Azkoitiko zalduntxoak.

Atzizkien araberako erabakiak

-txo.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tza/-go.