Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Esapideei dagokien sistematika

egon.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zain-3 sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZAIN ETA MUIN a) "Zain da muin lan egin, trabajar con toda intensidad; litm., venas y seso (G, AN)" A EY III 343. Ba-dakizute, nik, zain ta muin, zuen aitarentzat lan egin dudala. Ol Gen 31, 6 (Urt egin ahal guziaz, Ur indar guziakin, Dv indar oroz, Ker indar guztiakaz, BiblE ahalegin guztiaz). Alderdikeri-liskarretatik urrunduz, zain eta muin iakintza-irakasteari zeragoiona. Zait Plat 125. b) Profundamente, completamente. Eladeko beste irakasle zarragoetara berebat io bear duzu, Platon zain eta muin ulertu al izateko. Zait Plat 27.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ap. Zait jasoak dira guztiak: a) adlag. gisa 2 ("Zain eta muin Yaunaren ikasleen aurka zegon [Saul]", "Ortan zain ta muin ziarduan indartsuki zeragin Yesu'ren eragitez"); b) iz. gisa besteak (adib.: "Yesu'ren agindu nagusiaren zaiña ta muiña bere egiñik zitun Luka zindo ta samurrak", "Elkar-izketa onen zaina eta muina gogoaren ezilkortasuna eta emengo bizitzaz aruzkaldeko bizitza dira, ain zuzen, eriotzeari darraikion andiko aldeko betiko bizitza, alegia", "Ta musika zenun zer-danaren zain ta muiña Pitagora'rentzat eta Platonen'tzat").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zain ta muin : DFrec 1 (P. Sorozabal: "Zain ta muin ezagutzen ditu"), HiztEn (AS) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zain eta muin : ElhHizt (AS), DRA (adibide gisa) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

zain eta muin 3: Berria 2 (“Iragan sasoiko esperientzian talde guztiak oso indartsuak direla, horrek harritu ninduen, eta partida guztiak zain eta muin jokatzen direla”), Elkar (“Geldirik egon nintzen pixka batean, arnasa berritu eta urak atzera egin arte, eta gero zutik jarri eta, zain eta muin, lasterka joan nintzen lehorrerantz”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zain eta muin 3: Aingeru Epaltza (“Arrazoi pisuzkoa, oraindik zain eta muin heldu nahi ez izateko, ez bederen burua onbideratzen ez nuen artean”), Felipe Juaristi 2 (“eta biek ala biek, Patriziok eta Gustavok, ikusi zuten galeoiaren lemari eutsita emakume ilehori bat, burutik oinetaraino zuriz jantzia, eta biek ala biek itsasontziaren brankako saihetsean irakurri zuten Ainhoa, eta biak ala biak geratu ziren zain eta muin”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

bi idazlerengan jaso da (Olabide eta Zaitegigan, eta ez dirudi "asmatua"); ez dirudi horren premia handirik dagoenik, baina onartzekoa izan liteke, zain sarrerako azpisarrera gisa, eta adibidea ondoan duela: zain eta muin ezagutzen du Platonen filosofia.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Gutxi erabilia da, baina esapide egokia da eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zain sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZAIN ETA ZAIN. Esperando. Ta ala, zai ta zai noiz itzuliko / zeudela. SMitx Aranz 64. Baselizatxo orren barnetik, bere zaitokirik egokienetik bezela [...] erri guztien zai ta zai dagoan Andre Mari ederraren izena. AEmil AndreM 7s. Zain eta zain, azaldu da noizbaitean arako gizona. Erkiag BatB 181.

zain eta zain 11: Berria 4 (“Bilerara joan eta zain eta zain egon ginen”), Deia (“Eta asmakizunok eraginkorrak dira, jakina, baina inola ere ez sator meta baten aurrean aitzurra airean duela orduak eta orduak zain eta zain dagoen baserritarraren irudia baino esankorragoak”), EiTB 5 (“Eta orain bukatu katilukoa! Bestela Naia aspertuko zaizu zain eta zain!”), Elkar (“Ni Flinten itsasontzian ninduan altxorra lurperatu zuenean: berak eta berarekin joan ziren beste seik, sasoiko sei itsasgizonek. Ia astebete egin zitean lehorrean, eta gu bitartean Walrus zaharrean zain eta zain”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zain eta zain 13: Berria (“Zain eta zain zen jendea”), Elizen arteko Biblia 2 (“Zain eta zain egon ondoren, kezkatzen hasi ziren, goiko gelako ateak irekitzen ez zirelako. Giltza hartu eta atea irekitzean, han aurkitu zuten beren nagusia lurrean zerraldo, hila”), Joxe Austin Arrieta 2 (“Zain eta zain, baina lau helize-gurutze haiek zirkinik ez; ezin nuen gehiago jasan denak nire zain egote hura”), Koldo Izagirre (“Ni zain eta zain, erne, bilobatxikia noiz ikusiko”), Josu Zabaleta (“Zain eta zain egon ginen, baina ez zen beste ezer entzun”), Eduardo Matauko (“Baina ni zure zain nengoen, zain eta zain, nire patuaren zain bezala.”), Juan Kruz Igerabide (“Jakina, jauregian zagok hura, zain eta zain, gauez saminetan, egunez negarretan”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erregularra eta gardena da, baina errepikatutako osagaiak adberbioak dira, eta komeni da azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zain sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZAINAK EMAN (H; zanak emon Vc ap. A). Sospechar, imaginar; dar la impresión. "Recelar" A. Cf. Izt 103r: "Recelo, zaina". Baña gero Obispo Jauna buruan beteko zutela, zañak eman eta onen borondatea jakiñ nai izan zuten. Cb Josefa 141. "Begira zañak niri eman ezkero", esan oi due [igerrimentuaren doaia duela uste duenak]. AA II 211. Projimuaren kleituko gauzia bada, zanak emon deuts esanda, beriala kontau lagunari. fB Ic II 227. Batian, au entzun dabena; bestian, au eidinuela; bestian, alan eizala; bestian, zanak emon eutsala [...] esanda, beti inoren paltak, guzurrak, edo egijak esaten. Ib. 190. Era guzietako ez-bear eta lazeri izugarriak gaiñerako zaizkitzula zaiñak ematen dit. Arr GB (ed. 1960), 9.

zainak eman 1, Argia (“Lurpean geratzen diren begiek zainak emango dituzte, itsatsi egingo da, eta bistakoek, hostoak”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zainak eman 5: Fernando Rey 3 (“Zainak ematen dit ikur hori nonbait ikusi nuela oso aspaldi”), Karlos Zabala (“Zain txiki urdin eta arrosak zauden, lore baten zainak ematen dutenak”), Antton Olano (“Ez, Miss Prism maitea, badakit, baina zainak eman dit buruko minez zinela”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapide idiomatikoa da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zain sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

zainarazi, zainaraz, zainarazten. dio ad.

Partizipio-marken araberako eratorri-konposatuak

-n(du)+a-.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zainarazi, zainaraz, zainarazten.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'kementsua, indartsua'.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Forma baten adiera(k)

kementsua, indartsua.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. zaipide.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-bide.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

'zaintiratua'.

Sinonimoa(k)

zainartatu.

Euskaltzaindiaren Arauak

zaindu, zain(du), zaintzen. du ad.: zain ezazu zeure burua.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zaindu, zain(du), zaintzen.

Euskaltzaindiaren Arauak

'arranpa, karranpa'.

Sinonimoa(k)

arranpa, karranpa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZAINETIK a) "(G; Arr), por naturaleza" A. Bertako jaiotar ernaiak eizerako griña andia zañetik dutelako. Izt C 201. b) (G-nav ap. Iz Als; Añ). (Sacar, etc.) de raíz (sentidos prop. y fig.). "(De) raíz, [...] zañatik" Añ. "Ondo-ondotik, zaineti, ipurditi ataa, sacarlo de raíz" Iz Als. Biziyoak bear du / atera zañetik, / bestela ostatuko da / adarren batetik. Auspoa 97, 76. [Belar] ona indartzen saya gaitezen, / gaiztua zañetik kendu. Salav in Auspoa 39, 95. c) Arraigadamente, (implantarse, etc.) de raíz. Ezta sort-errian utzitako aaide-adiskideen miñik ere bein Argentinako lur berriari zaiñetik josi-ezkeroz. Mok 7.

adib: zain1 4 iz. Nerbioa. Ematen dio ezpata kolpe bat zezenari eta non botatzen duen hankaz gora, dar-dar; zainen bat ukitu zion eta, horrela elbarritu zuen. || Irud. Zain hileko gizona: motela. Maisu bi hauek azaldu dute barruan daukaten zaina. Ehizarako grina handia zainetik dutelako.

Ez dugu aurkitu OEHko adierako zainetik formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zainetik 2, Patziku Perurena (“Harrapatzen zuten lekuan harrapatzen zutela, bi eskuak moztu, mihia zainetik erauzi, muinak atera eta sukai hezearekin erretzeko bertan”, “Zarrast! zainetik moztu, eta beste organoetatik bereiz, estainuzko pitxerran sartu du esku beteko bihotza”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago eta aski da; gainera, gaur gutxi ageri da.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa mantentzekoa zain sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

zaingabetu, zaingabe, zaingabetzen. Ipar. g.er. da/du ad. 'indargabetu'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zaingabetu, zaingabe, zaingabetzen.

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-tu.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sektore jakin bateko informazioa

BiblE: 10 aldiz.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gela.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zaingo soila 5 aldiz agertu da: Ip Hil; SMitx Aranz (3); Etxde JJ.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

44 ager. dira guztira, gehienak administrazio-idazkietakoak: zaingo soila 25 aldiz jaso da; zaingo- konposatuen lehen osagai gisa 16 aldiz (zaingo alor, zaingo-arau, zaingo-batzorde, zaingo-ikuskaketa, zaingo-liburu, zaingo ordezkari, zaingopostu); zaingopean behin, zaingopeko bitan; iturri batzuk: S. Onaindia; J. Oregi 8; M.E. Laboa; A. Valdes; K. Alkorta; Euzkadi'ko Agintaritzaren Egunerokoa 1936-1937koetan 6; EHAA 8; Euskal Autonomi Elkarteko Administrazio-Zerbitzuen... 5.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zaingo : DFrec 1 (eta zaingo-farmazia 1); AB38 1; AB50 95; HiztEn-LurE.

Inguruko formen erabilerak

ik. zaintza.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-go/-tza.

Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Izendegia: zaingorri bostorri: Potentilla reptans; San Robertoren zaingorri: Geranium robertianum.

Euskaltzaindiaren Arauak

Bot.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-gorri.

Jakite-arloak

Bot.

Euskaltzaindiaren Arauak

zainildu, zainil, zainiltzen. Ipar. da/du ad. 'ahuldu, indargabetu'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zainildu, zainil, zainiltzen.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-keta/-tze.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH argitaratuan zaintoki sarrera: Arriaga Lekob ("Azkatasuna beronen azken zaindokian itoteko zin-esan dau"), BAizk Ipuin ("Bide illun-edurtsu orretan baidekatutako bidazti gaxua naz, ta gau ixugarrija dala-ta, zaindoki-eske natorkixube"), Ol 1 Sm 14,1 ("Goazan or, beste aldean, pilistarrek duten zaitokira"), AEmil AndreM ("Baselizatxo orren barnetik, bere zaitokirik egokienetik bezela [...] erri guztien zai ta zai dagoan Andre Mari ederraren izena"), Ker Jr 52,14 ("Kaldearren gudarozteak, zaintokiko buruagaz, Jerusalengo arresiak inguru guztian lurrera bota ebazan").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zaintoki (eta zai-toki, zaindoki) 3: A. Albisu ("Zai-tokia: Abere batzuek tokirik goienetan ipintzen dituzte euretako batzuk, arriskuen zaitzaille"), A. Gerenabarrena ("Orduantxe yakin genduan zelan doixtarrak Luxenburgo'tik zear igarota, Prantzia'n barrura Sedan'era urreratuez yoiazan; ta Beljika'n bertan zear be aurreko zaindokiak birrinduta, bizkor egiela"), P. Zubizarreta ("Orduan bere zaintokira itzuli, artean pattarrez erdi beteta egongo zen botila jaso eta gertuen zegoen zakarrontzian botako zuen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zain-toki : AB38 1 (puesto de guardia); zaintoki : HiztEn (1 zuhaitz-motzondoa; 2 ik. zaindegi) // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zaintoki : ElhHizt (cepa, tocón), HiruMila (1 tocón, cepa; 2 asilo, refugio), DRA (tocón, seve, lo que queda en tierra, una vez cortados los árboles) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Euskaltzaindiaren esku utzi da forma erabakitzea

ongi eratua da ('zaintzen egoteko tokia' adierakoa jaso da testuetan), baina iluna dirudi.

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zaitza soila 3 aldiz agertu da (Ldi IL 2; Zait Sof).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zaintza (+ zaintza alde 1, zaintza lan 1) 10 aldiz (K. Zalbide; X. Odriozoloa; GAO 2; BEO 2; EHAA; Euskal Autonomi Elkarteko Administrazio-Zerbitzuen... 2; Vitoria-Gasteizko Osabide Hezkuntzarako ikastetxeko...); zaintzapean 1 (Deia).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zaintza : AB50 1; HiztEn-LurE; Euskalterm 25.

Inguruko formen erabilerak

ik. zaingo.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tza/-go.

Txostenaren laburpena

ik. oharra, s.u. zain.

Txostenaren laburpena

guardia egin azpisarreraren azalpenetan aipatua dago.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi osaerako egokia da, lantaldearen ustez.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-keta.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-n+z-.

Hitz-andana ihartu edo ihartze bidekoak

-zuri.