Jatorrizko forma

atsotitz, errefrau, esaera zahar.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: zahar(-)etxe, zahar-hitz: zahar-hitzak, zuhur hitzak.

Aurreko pasaldikoari egindako oharrak

BAgiria (2000-01-28): "Zahar hitzaren azpisarrera gisa zahar-hitz sartzea onartu da, honako adibide hau daramala: zahar-hitzak, zuhur-hitzak".

Forma arautuaren azalpenaz oharra

adibideko elkartu biak modu berean idazteko eskatuz: ... zuhur-hitzak; eta AS gisa gehituz: zaharraren zaharrez , zaharretan, zaharrez, zahar-sari .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

zahar-etxe.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZAHAR ETA GAZTE Viejos y jóvenes (sólo incluimos los ejs. de uso sust.). "Zahar ta gazte [etorri] (V-arr, G-azp, B)" Gte Erd 131. v. ZAHAR-GAZTE. Eta haren kolpeak / badaramatza sotilki / zahar eta gazteak. Monho 100. Askotan guzti guztiak, zar ta gaztiak beteten dira pekatuz. Mg CO 131. Gizon ta andre, / zar ta gazte, / baita ere / itsu ta erren, / atozte, atozte arin, / gauza andi bi / miraritzen. FrantzesB II 33. Elgarganatzen dira / zar eta gazteak. Echag 202. Zar eta gazteak, andi eta txikiak, gizon eta emakumeak elkarren leiean zijoazkion zirikatu eta nekatzera. Lard 146. Bildurik ortarako zar da gazte letradun argienak. Aran SIgn 209. Zar eta gazte, gizon zeiñ andra, / dierri ta probintziak. AB AmaE 57. Non egun baten asi ziraden zar eta gazte, atsoak eta mutikoak, kantari. Apaol 98. Beren burua zerbeit daukaten zahar eta gazte guziak. Zby RIEV 1908, 84. Mundakako gizaseme ta gizalaba guztiak, zar da gazte, ezkonduak zein ezkongeiak. Echta Jos 278. Zar eta gazte, nausi ta txiki, / onetsi zaizela Jaunak. Enb 38 (69 zar ta gazte). Guazen, guazen, zar eta gaztiak. Yanzi 65. Mihiz arrotuko ditu ango zâr ta gazte. Or Eus 59 (Aitork 173 zar eta gazte). Andre ta gizon, zar eta gazte, bildu dira Pelagi donearen elizatxoan. TAg Uzt 24. Eskualdun fededunak, zahar eta gazte, / Amaren laudatzera lehia zaitezte. In SMitx Aranz 191. Etxean zar eta gazteentzat ain osasungarria dan esnea. Munita 30. Zer-nahi eritasunek hartu zituzten zahar eta gazte, oro. Zerb IxtS 51. Zar eta gazte, esan legike / galdu dogula zentzuna. BEnb NereA 161. Zar eta gazte, gizon eta emakume. Gerrika 185. Guk [...], zahar eta gazte nahaste, mezatik gibelerakoan igaiten ginuen hura. Larre ArtzainE 13. v. tbn. Ox 34. Mattin 60. Zar (e)ta gazte: Xe 347. Izt C 213. Ag AL 60 (Kr 85 zar da gazte). Ill Pill 4. Arrantz 154. EusJok 155 (49 zar da gazte). EusJok II 154. Laux AB 12. SMitx Aranz 193. Erkiag Arran 33. Akes Ipiñ 20 y 3. Bilbao IpuiB 157. Basarri 74. Ibiñ Virgil 103. Uzt LEG I 307 (Sas 216 zar da gazte). Zar da gazte: PE 114.

adib: bizargabe adj. Bizarrik ez duena. Anton. bizardun. Bizargabea zen. Mutil gazte bizargabea. Zahar eta gazteak, bizargabe eta bizartsuak. Askotan gari bizargabeak bizarra hartzen du tokiz aldatzean. // bizartsu adj. Bizarduna, bizar asko duena. Gizon baldar, narras, bizartsua. Gizon hazi bizartsuak. Zahar eta gazteak, bizargabe eta bizartsuak. Ez ardo bisdunik, ez andre bizartsurik (esr. zah.). // sotilki adb. Sotiltasunez. Hitz lizunak sotilki esaten badira, neurrigabeki dira pozoitsuak. Espirituko pentsamenduak sotilki adierazteko. Herioaren kolpeak badaramatza sotilki zahar eta gazteak.

zahar eta gazte 47: Aizu 3 (“Hiru hamarkada eman dituzu bertsotan, hainbat kide, zahar eta gazte, izan dituzu alboan”), ElCorreo (“Gauza da askorentzat, zahar eta gazte, hauek ez direla bizirik gauden guztion garaiak, gazteenak baizik”), Elkar 3 (“Gure herritik oso aparte joan gabe bazen errekaren zabalgune bat; ur gutxi samar ekarri arren, bainatzeko toki polita eskaintzen zuen eta jende mordoxka bildu ohi zen bertara, urtebete lehenago herriko igerilekua egin zuten arte: leku erosoagoa eskaintzeaz gainera, nobedadearen eta modernitatearen xarma zeukan igerilekuak, eta hara joan ohi zen herri osoa, gizon eta emazte, zahar eta gazte”), Deia (“Tartaren gainera, ostera, ezkonberriek orri batzuk banatu zituzten, mahai osteko kantuz josita, euskaraz denak eta zahar eta gazte, gazte areago, han aritu ginen kantuan DJak mikroa hartu eta jaiak beste tankera bateko jaialdi itxura hartu zuen arte”), Consumer 2 (“Erabiltzaile etorri berri horien profila ere aldatu egin da azken hamarkada honetan eta, zahar eta gazte, adin guztietako jendea biltzen da talasoterapia etxeetara”), Berria 13 (“Estatu Batuetako presidente berria izango denaren hitzaldia hasi orduko milaka lagun, zahar eta gazte adi, kanpoaldean jarritako pantaila erraldoiari begira”), EiTB 2, Goiena 2, Jakin 2, Karmel 2, Argia 6, Erlea, DiarioVasco 7, UEU, Uztarria.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zahar eta gazte 34: Herria (“Meza ondoan ARROLAko kide zahar eta gazteek kabalkada egin dute elizako plazatik herriko etxeko plazaraino”), Berria (“Jokalari zahar eta gazteen artean batasuna lortu du eta hori nabaria da zelaian”), Elizen arteko Biblia (“Baina bisitariek oheratu baino lehen, Sodomako gizaseme guztiek, zahar eta gazte, hiritar guztiek, etxea inguratu zuten”), Asisko Frantzizko (“Zahar eta gazte, gizon eta emakume, denak lehiatzen ziren zerutik bidalitako gizon berri honi entzuten eta bera ikusten”), Jose Antonio Mujika (“Baina orduan, artean oheratzeko zeudela, Sodomako gizaseme guztiak etorri eta etxea inguratu zuten; zahar eta gazte, hiritar guzti-guztiak etorri ziren”), Karlos Zabala (“Gaur egun ere gizon gehienek horrela segitzen dute, nik uste, zahar eta gazte”), Felipe Juaristi (“Gizon guztiek, zahar eta gazte, neskatxa ikusi orduko beren ondora ekartzen zuten eta berehala bidaltzen, janari edo edari bila, eta hala, erlea lorez lore nola, ibiltzen zen neskatxa eder gordea orain batekin, gero bestearekin, sukalde eta taberna usain galanta gonazabal barreiatzen”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Jendea ikusten nuen: gizon eta emakumeak, zahar eta gazteak, neska eta mutilak”), Juan Kruz Igerabide (“Jauregiko atariak eta aretoak jendez bete ziren, zahar eta gazte”), Koldo Zuazo (“Hego Euskal Herria astindu zuen gehienbat, eta zahar eta gazteen arteko haustura gertatu zen”), Juan Garzia (“Gure laboratorio xume eta ausart hartan, gauzarik xelebreenak analizaraztera, askotariko jendea etortzen zen, gizon eta emakume, zahar eta gazte, baina denak nabariki sartuak merkataritzaren saretzar anbiguo eta maltzurrean”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Lexikalizatua dago beti ordena horretan agertzen delako, eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zahar sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-etxe.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zahar sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu zahar-sari , zahar-saritu formarik.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zar-sari 1, J. Altuna ("Gizon lez be, oso langillea, adoretsua naiz lanean naiz agintzen ekiana, zar-sariz etxeratu arte"); zahar-saripen 1, J. Oregi ("Lan-orduak gutxitzeko eta zahar-saripenez eta horren antzerako neurriez baliatuz langile-erroldak murrizteko joera agertzen da"); za(a)r-saritu (eta zaharsaritü) 4: Uzt LEG III ("Zarautzen, jubilatuak edo zar-sarituak ere ospatzen dute beren eguna"), J.M. Bastarrika ("Idazki au egin duan Bruce Tulloh, oraindik oraiñ zaar-saritutako atleta aundi bat da"), Onaind ("Bizkai Bankuko langille, gaur zar-saritua"), H. Knörr ("Kataluniara oporraldietan joaten zen 1953an gero, eta 1967an zaharsaritu zenean sorterrian egokitu zen"); za(a)r-saria artu 2: S.T. Rekalde ("Zaar-saria artzeko sasoia laster jatorkidak"), DNoticias 1994 ("Garaia iritxi baño len zar-saria artu nai dutenak").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zaharsari : AB38 1, Euskalterm 1 (erretiro-pentsio sinonimoarekin); zaharsaridun : AB50 1 // Ez ditugu aurkitu ap. DFrec, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zaharsari : Casve EF (pension de retraite), HaizeG BF - Lh DBF (retraite de vieilleuse), PMuj DVC (zaar-sari: retiro o pensión de vejez; eta zar-sari: jubilación, retiro, etab. zar-saria artu: jubilarse). Ik. gainera PMuj DVC: zaarsaridun (jubilado, pensionista), zar-saridun (emérito, jubilado, retirado, etab.), zar-saritu (jubilarse por ancianidad, pensionarse), zar-saritze (jubilación, acc. de jubilar) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: AS: zahar sari / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zahar sarrerari dagokion azpisarrera.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

pentsioa, erretiroa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZAHAR-BERRI. A) (Adj.). a) Viejo y nuevo, que es a la vez viejo y nuevo. Zuri niagozü, lürlagün eta gaiekhi, argizagi zahar-berria! Chaho AztiB 12. Asmo ta iakinbide zar-berriak ioan-etorrika dabiltzan bitartean, betiko egien uberka osotuz eta sendotuz oi doa. Zait Plat 37. Io ara, io ona, urte osoak erabilirik, iakite ugari bildu zuen azkenean, berri ta zar-berri. Ib. 6. Gure euskera zar-berri au. Gazt MusIx 7. Bizi dadin, nahiz odol zaharrez, nahiz berriz, nahiz (hizkuntzaren haria beti baita zahar eta berri, aspaldietarik datorrelako) zahar-berriz. MEIG VIII 45s. b) Renovado. Au da Ganbelu Jaunen / etxe zar-berria. Urruz Urz 21. c) Repetido. Zenbaitek kantatze'itu / bertso zar berriyak, / oso zarrak igual / len berak jarriyak. AzpPr 62. Lexibia zar barri da ona. EZBB II 48. d) Viejo y nuevo. Kultura zar-berrien arteko elkartearen eragilletako bat. Gazt MusIx 61. Bi izkelgi artzen dudaz nik Espaiñian, itz-urrenari dagokionez: C ta CN (Gaztela Zaar-Berrietakoa). Or in Gazt MusIx 22. B) (zar-barri V ap. A). (Sust.). "Noticias y anécdotas. Olako gizon maritxurik! Beti dabil au zar-barri billa, ero, buru-arin au" A. Aipatu zituan zar-berri politak ao zabalik entzun zizkioten aramaiotar baserritarrak. AEmil EMusika 34.

adib: esapide iz. Zerbait berezi adierazten duen hitza edo, batez ere, hitz multzoa. "Azken buruan", "behin batean", "itxura denez" eta beste zenbait esapide. Adizlagun balioa duten esapideak. Gure euskara zahar-berri hau esapide joriz gaitzeko.

zahar berri : Deia (“Orain, gaur egun ere, globalizazioan murgilduta gaudelarik buru belarri, euskararen aldarrikapenaren aldeko gogoa, euskararen ezagutzapenaren etengabeko aldarrikapena eta euskararen erabileraren xede eta helmugak zahar berri esamoldeari heltzen dio ilusioz, esaldi hark zioen bezala”), Berria (“Egokitu al zara dagoeneko zure talde zahar berrira?”), EiTB (“Dave Hollister abeslariarekin batera estudioan sartu da talde irlandarra eta hainbat abesti zahar berriz ere grabatu ditu, All I Want is you eta Grace kantak, esaterako”), Argia (“Eguzkipetik babestuta zuriok ere irakurtzea on genukeen liburu zahar berria”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zahar-berri : Herria (“Galto horier ihardesteko, müsika zahar-berri, antzerki eta erri eta hitza pilotari”), Berria (“Sinbolo zahar-berriek (beleak, txoriak, sorginak, deabrua) edo mito antzinakoek (labirintoak, Ehove, Ubu, Parnasoa) leku garrantzitsua dute Gerediagaren poesian”), Javi Cillero (“Semea zela eta, andrearen betseinak poxi bat handitu zirela ohartuta, mutilaren zahar-berriak eskatu nizkion”), Ibon Uribarri (“Kontuok aspaldikoak ziren arren, ongi hausnartuz gero, ez zirudien gizakien pentsamendu eta oroitzapenen zahar-berrian oinarrituta erabaki daitekeenik zer zaigun benetan urrun eta hurbil”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Eta ironiaren distantzia hori beti: igual izango da esperientzia erromantikoa barregarri suertatzen dela XXI. mendeko gizon-emakumeon begietan, edo igual izango da ironiaren makulua behar dugula maitasunezko istorio zahar-berriak kontatzen segitzeko”), Txiliku (“Kontuak kontu, atzerriko garratza miazkatuta etorritako erretore zahar-berriak ahaztuak zituen antzinako su-garrak, edo ile eta biloak aski erreak su haietaz hitz egiten hasteko”), Joxean Sagaztizabal (“Bai, eta euskaldun berriak, bueno, euskaldun zahar berriak ezagutzera”), Juan Garzia (“Jaitsiera, berriz, lepoa hautsi beharreko ziztuan egiten genuen, bekorotz zahar-berriz jositako bidezidorretan barrena, bizikletak utziak genituen tokiraino”), Pello Zabala (“Eguraldiak ez du bereizten zahar-berririk”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapidea da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zahar sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZAHAR-GAZTE (G-azp, AN-gip, BN-arb, S; zar-gazte V, G, AN, BN, R). Ref.: A; Gte Erd 131. a) (Pl.). Viejos y jóvenes. "Zahar-gazteak oro jin dira (BN-arb, S)" Gte Erd 131. "Zaar-gazteak asarre omen dabiltza (G-azp, AN-gip)" Ib. 131. v. ZAHAR ETA GAZTE. Bizia eman zuen gizon-emakume ta zar-gazteak. Ub 114. Euskaldun guzti guztiak, zar gazte, agure ta umiak. Mg CO 292. Zahar gazten arteko / hau da parabola. Bordel 105. Uriko zar-gazteak elkar-arturik. Lard 20. Zahar-gazte, burraso eta haur. HU Aurp 215. Zar-gaztien izketa urratuaz. Ag G 276. Zahar gazteak han biltzen dire. Ox 30. Zahar gazte horien / Baziren arrangurak. LuzKant 98. Sendi ederren aita eta ama, / bijotzez gordin zar-gazte. Enb 142. Gu lore horrek zahar gazteak bil gaitzan. Larre ArtzainE 348. Lanean ari dira gelditu gabe guztiak, zahar-gazteak, gizon-emakumeak. MEIG I 159. v. tbn. Hb Esk 208. Zar-gazte: Tx B III 134. BEnb NereA 238. (Sing.). Joven o viejo. Hasta duenari diok arthikitzen gezia, / eta zahar, gazteari idekitzen bizia. EZ Man I 44. Beraren indarra zar-gazte batek ere eluke ausiko eskuz. Zait Sof 126. b) (zar-gazte V-m ap. A). Diferencia de edad. "Zar-gazte andia dauke (V-m), tienen mucha diferencia de edad" A. (zar-gazte V-m ap. A). "Lau egunen zar-gazteak dira (V-m), son de cuatro días de diferencia de edad" A. Ume zurtz bi, neba-arrebatxuak, Zenon da Ana, urte beteko zaar gazteak. A Ezale 1899, 399a. c) "Zar-gaztean eztago iltea, la muerte no es cuestión de vejez ni de juventud; no es cuestión de edad (V-arr)" A Apend. v. GAZTE-ZAHARREAN.

adib: prestaera iz. Prestatzea; prestatzeko era edo modua. Ik. prestakuntza. Edertasun hori gaurko zahar-gazteek, prestaera berezirik gabe, dasta eta goza dezaketela badakit. Sakramentuak ongi hartzeko prestaera. Zer prestaerarekin etorri behar da Jaunaren hitz santua entzutera? Bekatu arina, bekatu hilgarrirako prestaera bat da. || Hau da kristau askoren bihotzeko prestaera, lagun hurkoa maitatzeko. // zipote adj. Ipar. Gizena, lodikotea. Zahar-gazte, lerden eta zipoteak, tonto eta abilak, oro sekulako presan.

zahar gazte 1, Consumer (“Nerbio sistema zentralaren gaitzak (dementzia eta Alzheimer, adibidez) eta gaixotasun kardiobaskularrak areagotu egin direnez, lehendabiziko adin multzoak (zahar gazteak eta zaharrak) ahalik eta luzaroen osasun egoera onean mantentzea da helburu nagusia“).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Ez dugu aurkitu zahar(-)gazte formarik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide gisa jasoa dago eta aski da; gainera, gaur gutxi ageri da.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa zahar eta gazte sarreretan.

Sektore jakin bateko informazioa

BarnErrot, PFGZ.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-kuntza/-tze.

Euskaltzaindiaren Arauak

zaharberritu, zaharberri, zaharberritzen. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zaharberritu, zaharberri, zaharberritzen.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-berritu.

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: restaurador.

Ongi eratua da

forma berri egokia.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze/-kuntza.

Euskaltzaindiaren Arauak

Gip. 'zahartzaroa'.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tate/-dade.

Erabileremu dialektala

Gip.

Forma baten adiera(k)

zahartzaroa.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zaarki 1 (Ldi BB: il-zaarki); za(ha)rkin 5 (Enb; TAg Uzt 2; Mde Pr; MEIG).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zaharkin : AB38 1, HiztEn.

Euskaltzaindiaren Arauak

antzinako zaharkinak.

Euskaltzaindiaren Arauak

zaharkitu, zaharki, zaharkitzen. da ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zaharkitu, zaharki, zaharkitzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu zaharkitze formarik.

zaharkitze 38: Aizu 4 (“Lehenengo estrategia ezaguna da kontsumoko produktuen munduan: zaharkitze programatua”), Argia 5 (“Zaharkitze teknikoki eraikia ez ezik, psikologikoki barneratua daukagu”), Berria 11 (“Zaharkitze programatua existitzen da”), EiTB 2 (“Aginte kabina beirazkoa egingo dugu guztiz, eta osagai analogiko denak kenduko dizkiogu, horrela abionikaren zaharkitze arazoa konponduz”), Elkar (“Aditua da zaharkitze gaietan”), Consumer 12 (“Bakero guztiak modu berean tindatzen dira; hurrengo prozesuan (entzimen bidez, harrien kontra igurtziz, laserra edo bestelakoak aplikatuz), berriz, galtza bakoitzari emango zaio zaharkitze tonua edo nahi dena”), Jakin 2 (“Energia eta lehengai ekonomiak, ekoberritzea, ekoeraikuntza, eraikuntza bioklimatikoa, eraikuntza kooperatiboa, zaharkitze programatuaren kontrako borroka, ekoizpen iraunkorrak, konponketa, trukaketa, partekatze gune eta bitartekoak, joskintza, osasun arloko prebentzioa, karbono bilana, kontsumo arduratsua, haragi kontsumo murriztea, autoekoizpena, herritar kultura zein parte-hartze kultura kontsumoaren iruditeria deseraikitzeko, publizitateari alternatibak, informazio libre eta parte hartzailea, apartamentu eredugarria, haurren eta hezkuntzaren eremua, ingurumenari buruzko heziketa...”), Laneki (“Era berean, enpresaren zuzendaritzak jakin behar du nola sustatu berrikuntza eta etengabeko hobekuntza eta aurre egin zaharkitze azkarrari”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zaharkitze 6, Berria (“Biztanleriaren zaharkitze prozesua eta migrazio fluxuak dira, azterketa horren arabera, pentsio sisteman eragingo duten arazo nagusiak”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-tze.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

zaharkitzapen forma aztertzean proposatua, hedatuagoa dagoelako. Horrekin batera, zaharkitze programatu jaso liteke adibide gisa.

Txostenaren laburpena

ik. informazioa s.u. zarkote.

Atzizkien araberako erabakiak

-kote.

Kategoria

izond. eta iz.

Euskaltzaindiaren Arauak

zaharmindu, zaharmin, zaharmintzen. Ipar. 'olioak-eta zahar-kutsua hartu'.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

aditz mota zehaztuz: da/du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zaharmindu, zaharmin, zaharmintzen.

Zerrendakoaren pareko forma(k)

zurmindu.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Jatorrizko forma

zaharo /haga/.

Euskaltzaindiaren Arauak

'makila, zigorra'.

Euskaltzaindiaren Arauak

zaharoztatu, zaharozta, zaharoztatzen. du ad. 'zigortu, makilatu'.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

zaharoztatu, zaharozta, zaharoztatzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-ztatu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZAHARRAK BERRI. (Expr. que indica que las cosas siguen como de costumbre). "--Zer barri? --Zarrak barri" Elexp Berg. --Zer berri degu, Batista? --Berriyak? Zarrak berri, jauna. Sor Bar 87. Zaharrak berri. Egunoroko doinua zahar-berritzeko erantsi ohi diren aldakuntza apurrak sartzea ere ahaztu egin zaie [zinemagileei]. MEIG I 150. "Zaarrak barri, arrabixaen eraingarri, las cosas viejas presentadas como nuevas producen náuseas [...]. Respuesta a la pregunta zer barri?" Iz ArOñ. "Zarrak berri, gaztien amorragarri" (G-azp). Azken buruan bi berri on euskaraz ikasten edo dakitena hobetzen eta gehitzen ari direnentzat. Hobeto esan, zaharrak berri, esan ohi den bezala. MEIG III 103.

adib: ezerez 3 adj. Ezertarako balio ez duena, erabat baztergarria. Zein ezereza naizen! Horren ondoan beste guztiak eskas eta ezerez baitira. Zergatik aukeratu zituen halako gizon ezerezak eginkizun hain handi baterako? Hutsegiterik arinena eta ezerezena. Ez da ezereza zaharrak berri bihurtu dituen aldakuntzen multzoa.

zaharrak berri 144: Aizu 3 (“Zaharrak berri, baita euskaldun berrien artean ere”), ElCorreo (“Kutsatutako zenbait lagunen kasuek harrotu dute hautsa baina, oraingoan ere, zaharrak berri”), Elkar 14 (“Zaharrak berri, eguzki energia darabil hotelak”), Deia 14 (“Gure istorioa zaharrak berri da”), Elhuyar 2 (“Nafarroan eta Iparraldean, berriz, zaharrak berri dituzte”), Consumer 2 (“Hitz gutxitan, zaharrak berri, eztabaida hau ere betikoa baita, segurtasuna eta askatasunaren arteko oreka, alegia”), Berria 71 (“Istorioari dagokionez, zaharrak berri ditu film berriak”), EiTB 16 (“Asier Riesgoren inguruan zaharrak berri”), Jakin 8 (“Zaharrak berri, estrategia batean zein bestean, kontua hauxe da”), Argia 9 (“Zaharrak berri Libanon”), DiarioVasco 4 (“Eta zaharrak berri, lehenengoz espero nituen guztiak falta”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zaharrak berri 44: Berria (“Urte berria hasi da, baina hala ere zaharrak berri”), Hasier Etxeberria (“Zaharrak berri, Patri, zaharrak berri”), Javi Cillero (“Zaharrak berri.”), Xabier Montoia (“Zaharrak berri, ihardetsi zioten, Jacobs Brossøeko zaindari pribatuak zeuden aldera goitituz behakoa”)…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Esapidea da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zahar sarreran.

Atzizkien araberako erabakiak

-z.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zahar sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB: 352 “Alzheimerrak jota zaharren egoitza batera iritsi diren gizon batzuen gertaerak kontatzen ditu” (EiTB); EPG: 46 “Zaharren egoitzatik irten eta kanposantu katolikorako bidea hartu genuen.” (Anjel Lertxundi); ETC: 1404 “Antza denez, protagonista gaur egungo zaharren egoitza batean bizi da eta zaharrek Zorrillaren klasikoa antzeztea erabaki dute nonbait.” (Egunkaria).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Elhuyar: zaharren egoitza: residencia de ancianos; Adorez: 0; Labayru: Zaharren egoitza: Residencia de ancianos.

egoitza iz. Pertsona, animalia edo erakunde baten bizileku edo egonlekua. Txoriek dituzte beren egoitzak airean, arrainek uretan eta basabereek lurpean. Beste egoitzarik ez dut erietxea baizik. Erregeren egoitza zen jauregian. Avignoneko hirian egin zuen bere egoitza. Espiritu Santuak zure bihotzean finkatu du bere egoitza. Zu egun batez estali behar zaituen lurra izan dadila orobat ene azken egoitza. Irailaren 22an bere azken egoitzarat segitu dugu Marie Curutchet, 96 urte zituelarik. Euskaltzaindiaren egoitza berria. Zaharren egoitza: zahar etxea. Badugu kristau bilkura bat ederra; baina ez da misiolaririk, egoitzaz han dagoenik.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibidea ezabatu egoitza sarreratik.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zahar eta egoitza sarreretan.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

(gaixotasuna).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zaharreria 3: MEIG 2 ('zahartasuna' eta 'zaharrak': "Domingo Agirreren Garoan, Joanes artzainaren begiak Urkiolan zaharreriak goibelduak dauzka", "Eskerrak eman nahi nizkioke Leteri [...] zaharreriari agertu dion begiramenagatik"), Errialde ap. MEIG ("Haundia ahal da zaharreriaren eta gazteriaren arteko etena?").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zaharreria 1, Herr 1960 ("Eskuarari zimendutzat emaiteko ez dutea bada zaharreria zahar anitu hortaz besterik"); zaharreri 1, G. Aulestia ("decrepitude n. zaharreri").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zaharreria : AB50 (enfermedad senil), HiztEn // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, LurE, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zaharreria : ElhHizt (1 conjunto de ancianos; 2 antigualla), HiruMila (conjunto de personas viejas), DRA (antigualla), PMuj DVC (zarreria: 1 ancianería, conj. de ancianos; 2 conj. de cosas viejas, trastería, ropavejería, montón de trastos viejos; 3 mueble viejo; 4 anticuariado; 5 ranciedad, cosa antiguada; 6 decrepitud, achaques de viejo; 7 senectud, vejez, ancianidad; 8 maritata, trebejos, trastos, baratijas); zaharreri : Casve EF - HaizeG BF -Lh DBF (infirmités de la vieillesse), PMuj DVC (zaarreri: 1 anacronismo, antigualla; 2 atuendo, mueble viejo; 3 achaques de la vejez, manías de viejo, chochera senil, senilidad, decrepitud, gerontismo) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

zaharrak, zaharren multzoa.

Txostenaren laburpena

cf. supra umetako sarreran aipatuak.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

zaharrean 2, Gy (“Finean gaizki dena ohitu gaztean, / zaharrean bioa zakua soiñean”, “Ez ahal ziñen zeroni / ni bezain ariñ gaztean? / Etzare ere kasik / hala zaharrean?”). // Ik. OEH argitaratuko azpisarrerako besteak ("Precedido de gen."): Prop 1876-77 (“Gizon hura, bere zaharrean, bazoan arinki gure aintzinean”), Xe (“Mutilla bere zarrian”), AzpPr (“Laister konpontzen gaitu / bere zarrian”), HU Zez ("Eta bere zaharrean, 78 urte dituelarik, burutik maingu ez dena”), JE Bur (“Ez bailezake eskuarak, bere zaharrean, haurraren izpiritua idek oraiko mendetako gauzen itxurer”), Barb Sup (“Fandangoetan beharko izanen zuen ari Mariañok, bere zaharrean oraino”), Mok (“Naikoa gordin egon arren bere zaarrean”), Or SCruz (“Oraintsu, bere zarrean ere”), Erkiag Arran (“"Laba" gisaisoa, bere bizitza osoa itsasoan emonda, bere zaarrean antxen obiratu zan”), Uzt LEG I (“Nere zarrian egingo ditut / gaur ere zurekikuak”), IBk Lc 1 (“Zure ahaide Isabel ere, bere zaharrean, haurdun dago”) (Leon, IBe bere zaharrean; Lç bere zahartzean), MEIG VI (“Gazteegia naiz, ordea, neure zaharrean, lekuko fidagarria izateko”).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zarretan : A. Zavala (“Zarretan, munduko aurrerapenak ikusita, onela esan oi zien seme-alabai”).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu ap. HiztEn, LurE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, EuskHizt, HiruMila.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-n: -etan.

Eratorri-sare sistematikoki osatzekoak

-tan bizialdia.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zahar sarrerari dagokion azpisarrera.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-z.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

zahar sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

lehoia zaharrez hil da.

Euskaltzaindiaren Arauak

zahartu, zahar(tu), zahartzen. da/du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

zahartu, zahar(tu), zahartzen.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

za(a)rtza forma 29 aldiz jaso da, B-G beti, eta 'zahartzaroa' adierakoa da (ik. ondoan testuinguruak): fB 15, Mg CO, Ag 3, Enb; VMg 2, Bv AsL, AzpPr, Ag G 3, Uzt 2; zahartze (+ zartze) 116 aldiz: B 11 (Añ GGero, Ag Kr); G 25 (Mb IArg I: -rz-; Cb, It Fab, AA, Ud, EusJok, Tx; Lek EunD); IE 80 (Lç, EZ Man II, Ax 56, O Pr, Hm, ES, Etch, Gy, Dv Lab, Hb Egia, Elzb Po, HU, Mde Pr, Xa Odol).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zahartze EB 4 (M. Aramendi, P. Aristi, E. Alkat); eta zahartze prozesu 1 (M. Aramendi).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zahartze : AB38 2, HiztEn-LurE, Euskalterm 3; eta mutil-zahartze: AB50 1.

Euskaltzaindiaren Arauak

g.g.er. 'zahartzea, zahartzaroa'.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu OEH-EEBS corpusetan aurkitu; ik. ap. DRA zarzapen : A (R-bid: "Zarzapenera eltuz geroz, sua on zaikugu orobat nola gatuer").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zahartzapen : HiztEn (1 Ipar. zahartzaroa; 2 Teknol. tenplaketaren ondoren gogortasuna emateko giro-tenperaturan edo berotuta egiten den iraoketa; zahartzapen artifizial: AS, Teknol.), Euskalterm 12 // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB38, AB50, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

zahartzapen : ElhHizt (1 Ipar. vejez, senectud, ancianidad; 2 Teknol. envejecimiento, maduración), HiruMila (envejecimiento), Casve EF (vieillissement), HaizeG BF (vieillesse), Lh DBF (1 vieillesse, grand âge; 2 vétusté), DRA (zartzapen: var. de zarzapen; zarzapen: vejez), PMuj DVC (zaartzapen: 1 envejecimiento, acc. de envejecer; 2 ancianidad: estado; zaarzapen: senectud, vejez, ancianidad: estado, cual.; zartzapen: vejez, senectud, ancianidad: estado, cual.; zarzapen: ancianidad: estado) // Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Txostenak eskainiko duen informazioa behar da

erabilia al da? Nola justifika, *zahartzatu oinarririk gabe?

Forma onartzeko eragozpenak aipatu ditu lantaldeak

onarpen eske aurkeztua, erosoa baita Teknol. arloan, eta lantaldeak ez baitu ordain egokirik ezagutzen.

Atzizkien araberako erabakiak

-tzapen.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Teknol.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-zaro.

Atzizkien araberako erabakiak

-tze.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: ZAHARTZERA. Al envejecer. v. ZAHARTZARA (s.v. zahartza); cf. zahartzera. Egun batzubek zurekin pasa / nai nituzke nik zartzera. PE 142. Kreditu ederren bat / badegu zartzera. JanEd I 39. Bizi bagera egun ederrak / guretzat dira zartzera. Tx B II 175. Zartzera eskatu biar badegu / Santa Miserikordia. MendaroTx 69. Baiña zartzera neurriak ere, gauza batzuenak beintzat, azi egiten dira. Insausti 226. v. tbn. AzpPr 56. EusJok 104.

adib: txoratu da/du ad. Heg. Adkor. Zoratu. Zenbait aitona erdi txoratu egiten dira zahartzera. Txoraturik naukazu, Edurne.

zahartzera : Elkar (“Ahots zeukan gaztetan, balada , zahartzera eta egin zaio, edo, baino gehiago, eta busti balira bezala basati batzuetan”), Argia (“Gero egia da, zahartzera dena erlatibizatzen ikasten duzula, ez zarela gaztetan bezain pasionala, eta Pernandoren egia badirudi ere, aurpegia zenbat eta eraikiagoa izan orduan eta gutxiago falta zaizula eraikitzeko”), Erlea (“Beharrik etzituzten utzi hemen zahartzerat!”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

zahartzera : Patziku Perurena 2 (“Baina, Altuna jaunak jakin behar luke lizarra zahartzera bihotzetik hasten dela usteltzen eta barrenustutzen”, “Zahartzera zakurtu egiten gara, zuriz jantzi, bertutez nobletzen ari garelako uste osoan”), Andoni Egaña (“Zahartzera hasten gara bilduma-liburu bat osatu nahirik”), Josu Zabaleta (“Ez omen litzaioke guztatuko zahartzera iristea”), Xabier Mendiguren Elizegi (“ama euskarak zahartzera egin duen bezala, poeten esperimentuek ere nahi baino azkarragoa dute iraungitze-data”), Jean Baptiste Etxarren (“Hel gitezke zahartzera, bai eta ere hil gitezke gaur berian”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Agerpen batzuk ez dira erregularrak, eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa zahartu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

HM dira denak; za(a)rtza 27: B 19 (fB 14; Mg CO, Ag, Enb); G 8 (VMg, Bv AsL, Ag G, Uzt); zaarza B 1 (fB); zartzale G 1 (Gazt MusIx); zaharzale EB 7 (MEIG 6, Arti Tobera); zahartzaro (zaartzaro, zartzaro) 101: B 47 (Añ 22, AB AmaE, Azc PB: "zartzaro-gei"; Ag Kr, Kk, Enb, Laux BBa, Eguzk GizAuz, Erkiag 2, SM Zirik, BEnb NereA, Etxba Ibilt, Alzola Atalak); G 51 (Arr GB, Zab Gabon, Ag G, Inza Azalp, Jaukol Biozk, Or, Alz Ram, Ldi IL, TAg Uzt, ABar Goi, Lek EunD, EA OlBe, Zait Sof, Etxde JJ, NEtx LBB, Basarri, Uzt, Anab Aprika: "zartzaro-errenta"; And AUzta, Vill Jaink, Gazt MusIx, Ibiñ Virgil); EB 3 (MEIG); zarzaro G 16 (Gco, Lard 10, Aran SIgn, And AUzta).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

zaharzale EB 1 (A. Zelaieta); zahartzaro (zaartzaro, zartzaro) 60: B 6 (J.B. Eguzkitza Meabe, B. Garitaonandia, J.K. Ibargutxi, N. Alzola Gerediaga, S. Onaindia, B. Larrakoetxea); G 22 (A. Arrinda; J. Etxaide; C. Echegaray; P.B. Biguria Ozta, Azkue, J. Karraskedo Olarra, I. Zaitegi, T. Aristizabal, Ibiltari, K. Iturria, F. Mendizabal, Orixe, A. Ibinagabeitia, A.M. Labayen, K. Garmendia, S. Arambarri Etxaniz, T. Garmendia, J.M. Lertxundi); EB 29 (J. San Martin, A. Sagarna, G. Nazabal, R. Manjon, Kondaira-Lurraldeei Buruzko legea, UZEI, P. Xarritton, J.M. Torrealdai, J.M. Mujika, K. Bizkarra, I. Sarasola, Euskeraren egoera Iparraldean, A. Etxeberria Aristimuño, M. Aramendi, G. Aldabaldetreku, Sagardoa, X. Odriozola, J. Belmonte, L. Dorronsoro, P. Zabaleta, P. Ezkiaga, I. Irizar, X. Etxaniz, J. Urkijo, Urraspide, Herria 2000 Eliza; LKA: "zahartzaro prestamen"); EgAs 3 (Zer, Gure Erria); zaharzaro (zarzaro) 2 (E. Alkat; J.M. Barandiaran).

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

zaharzale : LurE; zahartzaro (zaartzaro, zartzaro): DFrec 5; AB38 7, AB50 9, HiztEn-LurE, Euskalterm 6.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-zale.

Oinarri-eratorrien arteko erregulartasuna

-r+z-.