Sektore jakin bateko informazioa

Ik. Nekazaritza hiztegia: txerrama, txerri, txerri ahardi, txerri eme, txerri ordots, txerr-azienda, txerri-hazkuntza, txerri-izurri afrikar, txerri-izurri klasiko, txerrien min gorri, txerrikume, txerritegi, txerritoki. Ik. Izendegian: txerri (etxekoa): Sus scrofa; eta 3641-3648 zk.etan: txerri-azienda, azienda txerritar : ganado porcino, bétail porcin; txerri (orokorki, arra nahiz emea): cerdo, porc; (txerri) ahardi (txerri emea): cerda, truie; txerrama (txerri ama): cerda madre, truie mère; apote (hazitarako txerri arra): verraco, verrat; (txerri) ordots (txerri arra): cerdo macho, porc mâle; txerrikume (txerri umea): cerdito, porcelet; esne-txerri(kume) : lechón, cochinillo, cochon de lait.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

tx - hasiak 170 dira: B 21, G 44, 1900-1968 EgAs 22, EB-EgAs 83 (1969-90: 60, 1991>: 23); z - hasiak 101: G 16, IE 5; EB-EgAs 80 (1969-90: 56, 1991>: 24); x - hasiak 24, IE; txerri eta konposatuak (txerri bikote, eme, eztei, kontu, sail, txerri-hilketa, -hiltze, -jan, -koipe, -kurruxka, -larru, -puxka) 106: B 2 (1900-39: Or Tormes; 1969-90: Habe); G 36 (1900-39: Muj PAm; Ol IB; Elizondo KristPE; 1940-68: Or 2; T. Aristizabal 2; Zait; Sorarrain; YAzp; Gure mixioak 2; 1969-90: J.M. Artzalluz; L. Egia 3; Garm 2; Tx. Garmendia; I. Alkain 5; I.M. Atxukarro; B. Aierbe; E. Zipitria 9; 1991>: M. Lasarte); 1900-1968 epeko EgAs 9 (Lek; Euzkadi 1922 8), EB-EgAs 59 (1969-90 43: Baietz/2; Saioka/4 3; HezkSaila 1981; EUEstat 1988; Satr 2; M. Haranburu 3; Beasain; M. Azurmendi; UZEI 2; A. Erkizia; J.A. Mujika 3; X. Monasterio; Ipuin harrigarriak/2 4; Argia 1982 3; L. Aristizabal 5; Punto y Hora 1985 2; Eguna 1989 4; X. Gereño; A. Cazabon; Saioka/7; Habe 1990; L. Iriondo: 1991> 16: L. Anselmi; Bene-benetan/5 3; HizkLiter; K. Olaetxea 2; I.E. Odriozola 2; X. Mendiguren E. 2; PPer 2; DNoticias 1994; K. Santisteban; S. Ott); txerrigorri 1 (1991>: Sirimiri/6); txerriki (+ txerriki-ola) 12, G-EB (1940-68: T. Aristizabal 3; Zait; J.A. Arkotxa; 1969-90: Garm Inauteria; EGram II; A. Cazabon; 1991>: A. Perez; Islam-a; PPer 2); txerrikitegi 1 (1969-90: Ingurunea/OHO); txerrikume 4 (1969-90: M. Haranburu; X. Gereño; A. Lertxundi; 1991>: K. Santisteban); txerrimuni 1 (El Día 1933); txerritegi 1 (X. Mendiguren E.); txerritxo 4 (1969-90: HezkSaila 1981; M. Haranburu 3); txarri eta konposatuak (txarranka, txarri(-)belarri, txarri irudi, txarri-anka, txarri-koipe, -korta, -ume, txarriarbi) 32, B (eta JKort 1): 1900-39: Kk 10; JBDei 1922; Satarka; Euzkadi 1922; I. Enbeita; Laux; 1940-68: Etxba Ibilt 2; A. Urrutia; A EY III; 1969-90: Karmel 1971; X. Mendiguren B.; M. Olazar; JKort Erl I; B. de Arrizabalaga; Zubk; J.J. Arrizabalaga 2; Zeu zeutara; R. Garate; Eguna 1989; Gure Erria 1990; txarrikeria 1: Kk; txarriki (+ txarriki-merkatu, txarriki-okela, txarriki-opil) 5: E. Bengoa; Kk 3; Karmel 1971; txarrikume 1: Alzola; txarritxo 3: Arti Bizkait; MarrazkiOEO/1 2; zerri eta konposatuak (zerri(-)aska, zerri min, zerri txuleta, zerri-zerri egin, zerritalde) 85: G 15 (1940-68: Zeleta 2, Bidea 2, Eston Iz; Etxde PerPL; 1969-90: Garm; L. Begiriztain 2; B. Latiegi; Uxola; Ikasteko; A. Zavala 3); IE 5 (1900-39: Larz; 1969-90: Etxamendi; L. Etxezaharreta 3); EB-EgAs 65 (1969-90 48: Zabal 1973 eta 1976 3; ArauErab 1988; Casve Amikuze 2; Irakur/3; J. Kalzada; M. Zalbide 2; Heraklito; A. Zelaieta; OinEntz/5; F. Mendizabal 2; A. Erkizia; Zerria eta ni 8; G. Muro; SGarm Heriotza; P. Sastre 3; J.M. Irigoien; A. Lertxundi; J. Zabaleta; A. Ormaetxea; J.A. Arrieta; X. Olarra; L. Iriondo 2; I. Tapia; A. Lertxundi; Egin 1984; J. Zubia; Argia 1982 2; Herr 1984; ZArg 1974; P. Larretxea; I. Elizegi; I. Mendiguren; 1991> 17: L. Anselmi; S. Ott; A. Lertxundi; X. Arregi; A. Iturbe 2; A. Cazabon; J.M. Irigoien 2; X. Mendiguren E.; L. Auzmendi 4; J.M. Mendizabal 2; P. Zubizarreta); zerrikeri(a) 6, EB (1969-90: Zabal 1976; G. Muro; A. Lertxundi; 1991>: A. Iturbe 2; R. Agirre); zerriki 4 (1940-68: Bidea; 1969-90: F. Ibargutxi; J. Zubia; 1991>: Hitza/5); zerriko 1 (L. Auzmendi); zerrikume 3 (1968-90: J. Zabaleta; J. Zubia; 1991>: P. Zabaleta); zerritoki 1 (R. Agirre); zerritxo 1 (J. Zabaleta); xerri (+ xerri hiltzaile 1) 24, IE: 1900-39: P. Etcheverry; Eskual 1908 eta 1924 5; 1940-68: D. Landart; 1969-90: Zabal 1973; M. Bortayrou; J. Pochelu; 1991>: L. Etxezaharreta 14.

Jatorrizko forma

(t)xerri, zerri.

Euskaltzaindiaren Arauak

Sus scrofa / AS: txerri(-)bazka, txerri-jan, txerri(-)korta Bizk.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

kategoria biak jasoz: "1 iz. —. 2 izond.: agure txerria!; txerri-txerri egina utzi du gela", eta AS gisa gehituz: txerri-azienda, txerri-hanka .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

txerri-jan, txerri-bazka; txerri-korta.

Lexemen erregulartasuna

tx-/x-/z-: ik. oharra s.u. txakur.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

txerri-jan.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-bazka.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

txerri sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: TXERRI-HILTZE (txarri-iltze V-gip, G-nav). Ref.: Etxba Eib; Gte Erd 1. "Matanza del cerdo. Oiñgo astian txarri-iltzia dogu etxian" Etxba Eib. v. TXERRI-HILKETA. Ain zuzen aste artan txerri-iltzea zuten. Or Eus 135. Txerri-iltze ederra ikusi bear diagu oraintxe. NEtx Antz 28. Txerri iltze oietako batean. Zendoia 29.

adib: txerri 1 iz. Ugaztun apodun orojalea, gorputz lodia, ile motza eta mutur luzea dituena, bere haragiagatik hazten dena (Sus scrofa). Ik. urde. Txerri arra (Ik. aketz; ordots). Txerri ama (Ik. txerrama). Txerri emea. Txerri galanta hazten duela. Txerria bezalaxe gizendu. Txerri talde handiak (Ik. urdalde). Larre-txerrien ezkurra ere zilegi ez zitzaion. Txerri-zikiratzailea. Larunbat goizerako, txerri hiltzea antolatua dute. Txerri goseak ezkurra amets (esr. zah.).

txerri(-)hiltze 6: Berria 3 (“Orain dela mende bateko txerri hiltzea, kordelak (lekak lehortzea), ogi jotzea, eliza, iruleak iruten, artilea jotzen, gaztagilea eta okina, dentista, bizargina, dendak, ostatuak, argazkilariak, eskola, jostuna, etxeko eta bordako bizimodua, ehiza, arrantza eta erakusketak dira, besteak beste, Otsagabian ikusi ahalko diren gauzetako batzuk”), Argia 3 (“Inoiz ez dut ahaztuko amona Joxepa zenaren sukaldean, txerri hiltze egunean ekonomikaren gainean pertza izugarri handi batean zume adarrez lotutako odolki sortak ur irakinetan nola sartzen zituzten, egin berritan egosteko”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

txerri(-)hiltze 7: Berria 3 (“Karriketan gaindiko animazioek leku handia hartzen dute, izan dadin txerri hiltze, bazkari, txaranga eta bestelakoak, besta osatzeko ezinbestekoak direnak horiek oro”), Iñaki Segurola 2 (“Baina gizakia ez du jateak bakarrik mantentzen, eta hargatik du toreatzaile edo zezen-hiltzaileak zezena hiltzen, eta ez akabatzen, eta baita, beste alderditik, zezenak ere toreatzailea ("jo-ta-bertan hilko zaitut"); txerri-hiltzea eta beste edozein ganadu-hiltze bezala, zezen-hiltzea ere gauza arautu bat da, giza arrazoi bat duena, ez-si-eta-ez-no akabatze hutsa ez dena, nola bailitzateke zezenari buruan bi tiro eman eta bertan seko uztea”), Karlos Zabala (“Haurra zelarik, agindua ematen zien etxeko morroiei dei zezatela animaliaren bat hil behar zutenean, baita txerri-hiltzean ere, nahiz eta ez den batere erraza aiztoa sartuta txerria hiltzea, agoniako kurrinka haiek, gorputza bihurka, odol-zipriztinak bazter guztietan”), Andoni Egaña (“Joxerra Garziari bururatu zitzaion ideia honakoa izan zen: txerri-hiltzearen irudi batzuk bazituzten telebistan, eta bi bertsolari eramango gintuela bertara, irudi haiek ikusiz, aldi berean, bertsotan egin genezan”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da, eta azpisarrera gisa jasotzekoa txarriboda eta urde(-)festa bezala.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa txerri sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: Bizk.

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

txerritegi.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-korta.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

txerri sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Atzizkien araberako erabakiak

-ki 'okela'.

Euskalki-banaketa desberdineko forma parekoa

txerri-korta.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-zain.