Euskaltzaindiaren Arauak

AS: tiro egin.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: tiro eman .

OEHko datuak [laburduren azalpena]

lematizatze-saio batean jasoak dira tiro egin 3, B-G: Erkiag BatB ("Ala, tranpa-zulotik bertatik tiro-egin, uts ala bete?"), Mb IArg I ("anima zikinzen duenak Kristo Jaun berari egiten dio tiro ta ematen dio golpe"), Lab SuEm ("Tiro egiteko erakoa") // cf. Salav: "agindua zuten illunabarrero ametralladorak probatzeko tiro batzuk eginda".

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

tiro egin 21 (B 1, IE 1, EB 19): Hizkilimin/3: "Tiro egin dau eta untzeak erbiaren belarri biak zuhaitzari josi deutsoz"; Eskual 1901: "ez dezaten tiro egin lehenago bezen urrun"; I. Haranburu: "Senean, edo tiro egingo dizut, indiar memelo hori!"; J. Belmonte: "tiro egiten zuten bakoitzean"; X. Mendiguren B.: "Bafleari tiro egin eta musika ixiltzen da"; F. Telleria: "Pistola atera eta tiro egiten du"; J.M. Irigoien: "sorginek ez dituztela inoiz umeak buruan astintzen, ez aiztorik sartzen, ez pistolaz tiro egiten"; X. Amuriza: "Hartan danba! tiro egin zuen"; Hemen 1989: "etsaiaren kontra tiro egiten dut"; BidaiaZient: "armaz tiro egin behar izan zuten"; H. Cano: "tiro egiteko posturan jarri ziren"; K. Santisteban: "tiro egiteko eskupeta baten bila abiatu zen gizon bat"; I. Irazabalbeitia: "besoan tiro egiten zion bitartean"; X. Olarra: "bazekian norbaitek harekin tiro egin zuela"; BAO 1992: "untziak bertatik tiro egiteko toki legez erabiltzea"; Egunk 1991 6, adib.: "mila pertsonen kontra egin zuten tiro", "Armada federalekoek ez ziotela tiro egin zihurtatu zuten", "delegatua zeraman helikopteroari tiro egiteaz akusatu zuen".

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

tiro egin : DFrec (cf. Egin: "poliziak zenbait tiro egin zion... kotxe bati", "tiroak egitera behartuak aurkitu ziren", "tiroak XXX hauzategian egin ziren"; Goiz Argi: "etzutela tirorik egin"), AB38 1, HiztEn, LurE (adibideen artean), Euskalterm 1 // Ez dugu aurkitu ap. AB50.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

tiro egin : EuskHizt (adibideen artean: "tiro egin. ik. tirokatu"), HiruMila (1 disparar; 2 ik. desarratu), ElhHizt (AS), EskolaHE (adibideen artean), Lur EG/CE eta EF/FE (AS), PMuj DVC (AS) // Ez dugu aurkitu ap. Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

tiro eman 1, Larz Iru ("Baitu, zonbait eta zonbait egun ere, etxeko laneri tiro emana diotela"); tiro bat eman eta gisako 9: Izt C ("Andres Loide [...] alkabuz bat bost tiro batetan ematen zituena egin izan zebana"), fB Ic ("Nos bizijago gogoratuten jaku erijotzia, [...] tiro bat emotia entzuten dogunian, edo ikusten dogunian baino?"), Iraola ("Libratzen dala bere buruari tiro bat ematez"), Noe ("Bi tiro'man dazkio / lemizko asiera"), Ugalde Iltz 2 (adib.: "Emen ez ziok txorakeririk, kanpoan ikusten dutenari tiro bat eman eta seko uzten ditek edozein kamio bazterrean"), Salav ("Baziran tiro bat emateko deadarka esaten zutenak"), Or SCruz ("San Lorenzo-gañera eramanda lau tiro emanerazi zizkion"), Mde Pr ("Arkabuz tiro bat emaneraz iezadazu, berehala burut dadin!").

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

tiro eman 5: Larz ("Muthil zaharra, ofizioz hargina, lanari tiro emanik, maiz ostatu edo phestetan zabilan [Txirrita]"), Herr 2 (1969: "Oihu egina zioten tiro emanen ziotela aintzina iheska johan bazen"; 1973: "Kaxketadunek ere tiro eman diote eta hil dute"), J. Cillero ("Lucianok bere buruari tiro eman zion"), Ttipi-ttapa 1999 ("Egia esan, nik ez dut sekulan aditu norbaitek usotan dagoela beste norbaiti tiro eman dionik"); tiroa eman 1, J. Cillero ("Bryonek kontatzen digunez, Marken gurasoek elkarri tiroa eman ziotenetik").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

tiro eman : DFrec 1 (Herr: "... jakiteko nola tiro eman zezaken gizon batek bere buruari presondegi batean"); tiro bat eman : DFrec 2 (Hiriart-Urruty: "buruan tiro bat emaiten dio bere lagunari"; Azurm ap. SMitx IG I, 49: "larrimin artean gaztezahartzen ari zen, bihotzari tiro bat eman eta euskal problemez axolakabetu nahi ez zuelako"), LurE (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. AB38, AB50, HiztEn, Euskalterm.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

tiro eman : Casve EF - HaizeG BF (tiroeman: tirer — "lanari tiroeman"), Lh DBF (tirer — "lanari tiro eman"), PMuj DVC (adib. gisa: disparar armas de fuego, tirar, hacer fuego, asestar descargar un arma); tiro bat eman : EuskHizt - EskolaHE (adib. gisa) // Ez dugu aurkitu ap. ElhHizt, HiruMila, Lur EG/CE eta EF/FE, DRA.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HiztHand: - / ElhHizt: - / EskolaHE: adib. gisa

Esapideei dagokien sistematika

eman.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

tiro sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: TIRO-HOTS (V-gip; tirots V-gip). Ref.: Elexp Berg (tirotsa). Ruido de disparo(s). "Gaur goizaldera tirotsa izan da etxaburuan" Elexp Berg. Tiro ots utsaz ziran bildurrez menditi / bilinbolan beeraño milla erbi jatsi. AB AmaE 208. Tiro-otsetara zerkausi aldetik an datoz beltzak. Or SCruz 91. Lañuan baño tiro otsak. Laux AB 53. Tiro otsa entzunda. Etxde JJ 147. Noizean bein, tiro ots bat. Ugalde Iltz 17. Tirotsa andik eta emendik. Erkiag BatB 184. Berriro zaldi-zarata ta tiro-otsak. NEtx LBB 167. Emengo tiro-otsak. Uzt LEG II 308. Tiro otsa amaitu zanean. AZink 104. Dana tiro otsa eta esku-bonba ots. Gerrika 69.

def: bunba iz. Tiro hotsa. // adib: tiro iz. Su arma batek jaurtigaia aurtikitzea; aurtikitze horretan gertatzen den danbada. Emakumeak tiro bat tiratu omen zion tripara. Tiro arteza bota zion oinetara. Tiroa jaurti eta hiltzeko. Kanoi tiroa. Tiroa bezain laster. Hegaztia tiroz bota. Tiro bat hartu. Intxorta gainera eramanda, lau tiro emanarazi zizkion. Tiroz hilko zuela. Tiroz josi zituzten. Lehenengo tiro jasa entzun orduko, lasterka ihes egin zuten. Tiro hotsa. Tiro bakarreko pistola. // zarata 1 iz. Bibrazio irregularrek sortzen duten hotsa, bereziki aski ozen eta nahasia dena. Ik. harrabots; burrunba 2; soinu. Eta honetan, eliza barrutik zarata batzuk entzun ditugu. Berriro, zaldi zarata eta tiro hotsak. Zaratarik gabe, har ezkutuaren antzera, azpilanean ari den denbora iheskorrak erauzi du gure artetik. Deiadar zarata. Zarata haren hotsera etorri da.

tiro(-)hots 166: Elkar 45 (“Apenas entzuten du ezer, ez bada likantropoaren ulua eta tiro hotsaren eztanda, gauaren zulorik sakonenean”), Deia 5 (“Tiro hotsa laburra ohi da”), Berria 65 (“Leherketa eta tiro hotsak entzun genituen, eta helikopteroak ikusi genituen gerturatzen”), EiTB 23 (“Tiro-hotsa akoplatu urrats batzuekin, ate baten kirrinka eta telefonoa esekitzen”), Goiena 2 (“Batez ere tiro hotsak hasten direnean”), Jakin 1 (“Nondik zetozen tiro hots horiek?“), Karmel 9 (“Fusilen tiro-hotsa entzun zen”), Argia 13 (“Stendhalek behin baino gehiagotan aipatu zuen bere idazkuntza jardunean kontzertuaren erdiko pistola-tiroa, eta analogia egiten zuen tiro hots horren metaforaz baliaturik literatur-eleberrietan politikari buruz aritzearekin”), Erlea (“Tiro hotsik ez bizkarretik”), UEU (“Apurtxo bat geroago, ostera, tiro hots bakarra entzuten da”), Uztarria (“tiro hotsak entzun zituzten”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

tiro(-)hots 116: Berria 20, Mirentxu Larrañaga 7, Juan Luis Zabala 6, Xabier Montoia 7, Edorta Jimenez 3, Karlos Zabala 3, Joxean Agirre 3, Txillardegi 3, Joseba Sarrionandia 5, Urtzi Urrutikoetxea 2…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Maiztasun handiko kolokazioa, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa tiro sarreran.

Euskaltzaindiaren Arauak

Tiro / tiroar.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

-tar osaerakoak.

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gai.

Txostenaren laburpena

tirogille 1, Erkiag BatB ("Gorrotozko asmoak, odol-eske dagozan begiak eta iskillu zorrotz ala tirogilleak, gogo baldarren agindura"); ez dugu beste inon aurkitu: ez EEBS corpusean, ez ap. DFrec, AB38, AB50, HiztEn, LurE, Euskalterm, ez ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Zerrenda osagarriak

EEgunk: "tiro/jaurtiketa. Jaurtiketa: eskuz, ostikoz. Tiro: arma batekin (tiro egin, tiroketa, tirokatu, tirogile, plater tiroketa, uso tiroketa)".

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gile.

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

arma zorrotzak eta tirogileak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Anat.

Atzizkien araberako erabakiak

-ka.

Euskaltzaindiaren Arauak

tirokatu, tiroka(tu), tirokatzen. du ad.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

tirokatu, tiroka(tu), tirokatzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-katu.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako forma baztertzekoaren ordezkoak

-tze.

LBeh (2014-04-03): tirolina 62: Consumer (“Kirola ere praktikatzen da horrelakoetan: mendi ibilaldiak, igeriketa, orientazioa, tirolina, etab.”), Berria 18 (adib.: “Kaskaterrazan rokodromoa, tirolina, eskujokoak, jokoak”), EiTB 19 (adib.: “Gainera, modak bere lekua izango du, tirolinak, haurrentzako guneak, erosketak egiteko lekuak, parkeak, iturriak...”), Argia 2 (adib.: “Ertzaintzak eskaini du aurten tirolina egiteko aukera, baina trukean bidesari nahiko garestia ordaindu behar izan dugu bertara gerturatu garenok”), DiarioVasco 22 (adib.: “Naturaz gozatzeaz gain, une paregabea pasatzeko aukera dago hemendik aurrera bertan, zuhaitzetik zuhaitzera tirolinaz edo zubi gainetik pasatuz”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: tirolina 5: Herria 3 (adib.: “Noizean behin xori berezi batzu bazabiltzan gure buruen gainekaldean: kaxko batetik airaturik, tirolinari esker zuten gazte atrebitu batzuk lakua airez zeharkatzen, jenden artean pausatu aintzin”), Berria 2 (adib.: “Lau guneetan kontzertuak iraganen dira; haurren xokoan, berriz, pailazoak, eskolarteko jokoak, tirolina eta abentura ibilbidea”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2013: -.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es tirolina, tirolesa / fr tyrolienne: Elhuyar: - / Nolaerran: - / Zehazki: - / Labayru: - / Adorez5000: -.

Erdaretako formak

es tirolina, tirolesa; fr tyrolienne (transport): Wikipedia-fr: “Une tyrolienne peut être globalement horizontale ou nettement inclinée. Dans ce dernier cas, on lui donne plus facilement les noms anglo-saxons de taggle rope ou zip. En Belgique, on distingue la tyrolienne, en général horizontale et utilisant une poulie, du death-ride, incliné et utilisant un mousqueton de pompier en acier pour la descente.”; en zip-line; de Seilrutsche.

Antzekoa da gaztelaniaz eta frantsesez (betetzen du "gutxieneko baldintza")

Gutxieneko baldintza betetzen du, eta erabilia da.

Kategoria

iz.

Jakite-arloak

Kirol.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: TIROZ. De un tiro; a tiros (matar, etc.). "Tiroz basurdea bota zuten (G-azp)" Gte Erd 286. "Tiroz hilarazi zuen (BN-lab-arb)" Ib. 286. Ontza datorrenean tiroz bota zak. Zab Gabon 62. Tiroz ego bat eiztari batek / baña austen deutsanean. AB AmaE 58. Biak tiroz hiltzer. Ox 197. Bateonbatek tiroz / illko zuen noski. Tx B II 125. Poxpolo bat irazeki / tiroz buruan jota. Or Eus 422. Tiroz kali. Or QA 81. Betizoa tiroz hil behar zuten. Zerb Azk 46. Xalbat tiroz garbituko zun. Etxde JJ 120. Geure anaiak tiroz ilteko / aurrerapenik geienak. FEtxeb 169. v. tbn. StPierre 32. TAg Uzt 273. Xa EzinB 125. Uzt LEG II 132. BasoM 25. A tiros, disparando. v. tiroka. Gure gizona tiroz asi zelarik. FIr 144. Alkarri tiroz astea. In Alkain 102.

def: fusilarazi du ad. Heriotzara kondenatua fusil tiroz hilarazi. Egia da, bai, Egozkue fusilarazi nuela. // fusilatu 1 du ad. Heriotzara zigortua fusil tiroz hil. Tolosan hiru liberal fusilatu zituela. // fusilatze iz. Heriotzara zigortua fusil tiroz hiltzea. Fusilatzeak geldiarazteko. // adib: tiro iz. Su arma batek jaurtigaia aurtikitzea; aurtikitze horretan gertatzen den danbada. Emakumeak tiro bat tiratu omen zion tripara. Tiro arteza bota zion oinetara. Tiroa jaurti eta hiltzeko. Kanoi tiroa. Tiroa bezain laster. Hegaztia tiroz bota. Tiro bat hartu. Intxorta gainera eramanda, lau tiro emanarazi zizkion. Tiroz hilko zuela. Tiroz josi zituzten. Lehenengo tiro jasa entzun orduko, lasterka ihes egin zuten. Tiro hotsa. Tiro bakarreko pistola.

tiroz 858: Berria 531, EiTB 189, Elkar 53, Argia 37, Erlea 10, Deia 8, Jakin 7, UEU 7, Karmel 5, Uztarria 3, Aizu 3, Elhuyar 3, DiarioVasco 2.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

tiroz 441: Berria, Herria, Gotzon Garate, Jokin Urain, Mirentxu Larrañaga, Joseba Sarrionandia, Felipe Juaristi, Anton Garikano, Urtzi Urrutikoetxea, Itxaro Borda, Aitor Arana, Karlos Linazasoro, Iñigo Aranabarri…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Maiztasun handikoa, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa tiro sarreran.