OEHko datuak [laburduren azalpena]

heriotz(a) formak HMkoak dira eta heriotze IEkoa; (h)eriotz formak 158 ager. ditu. Nagusiki HM: G 129 (Cb Just, Mb IArg I, Mb IArg II, Ub, AA III, Gco II, Arr May, Arr GB, Lard Jaukol Biozk, Ldi BB, Or Poem, Or Eus, Inza Azalp, Ir YKBiz, KIkG, ArgiDL, Ag G, Or SCruz, TAg Uzt, Ill Testim, Zait Sof, ABar Goi, EA OlBe, SMitx Aranz, Basarri, Uzt Sas, Berron Kijote, Etxde AlosT, Etxde JJ, NEtx LBB, Or Aitork, Or QA, Txill Let, Ugalde Iltz, Munita, NEtx Antz, NEtx Nola, Salav, Uzt Noiz, Azurm HitzB, Lasa Poem), B 21 (Añ EL1, Añ LoraS, Añ GGero, JJMg BasEsc, KIkV, Ag Kr, Echta Jos, Or Tormes, Erkiag BatB, Erkiag Arran, BEnb NereA); IE 5 (Legaz, Izeta DirG, Mde Pr) eta EB 3 (Arti MaldanB, MEIG); (h)eriotza forma 949 aldiz jaso da: G 481 (Cb Eg II, Cb Eg III, Cb Just, Mb IArg I, Ub, It Fab, Mg CC, AA I, AA II, AA III, Gco I, Gco II, VMg, Izt C, Xe, PE, Ud, Aran SIgn, Bv AsL, Lard, Apaol, Arr GB, Or Poem, Or Eus, Inza Azalp, Ir YKBiz, KIkG, ArgiDL, A Ardi, Ag G, Or Mi, Or SCruz, Urruz Zer, TAg Uzt, Ill Pill, Zait Sof, ABar Goi, Or Aitork, Uzt Noiz, Uzt Sas, Uzt LEG I, MAtx Gazt, Vill Jaink, And AUzta, Berron Kijote, Etxde JJ, JAIraz Bizia, NEtx LBB, Or Aitork, Or QA, Txill Let, Munita, Zait Plat, NEtx Antz, Ugalde Iltz); B 455 (Egiak, Gamiz, Cb CatV, Zav Fab, Mg CO, Añ EL1, Añ EL2, Añ LoraS, Añ GGero, Astar II, CatBus, CatLlo, JJMg BasEsc, Mg PAb, AB AmaE, Azc PB, Itz Azald, Ag AL, Enb, KIkV, A BeinB, Ag Kr, Echta Jos, Kk Ab II, Or Tormes, Balad, BEnb NereA, Gand Elorri, Bilbao IpuiB, Erkiag BatB, Etxba Ibilt, SM Zirik, Akes Ipiña, Alzola Atalak). IEan 9 (Añ CatAN, Legaz, Gç, Zub) eta EB 4 (Mde HaurB, MEIG I, MEIG II); heriotze 646 aldiz azaldu da, gehienetan IE (572: E, Lç, EZ Man I, EZ Man II, EZ Noel, EZ Eliç, Ax, Harb, Mat, Gç, O Pr, Hm, SP Imit, SP Phil, Mong, Bp I, Bp II, Tt Onsa, Ch, ES, Lg I, Lg II, Mih, Mercy, Mst, CatLan, LE Prog, CatB, Monho, Dh, JesBih, MarIl, Jaur, Etch, UskLiB, Bordel, CatLuz, Legaz, Bordel, Gy, Zby, Arb Igand, Dv LEd, Hb Egia, Jnn SBi, Laph, HU Zez, HU Aurp, Ip Hil, Elsb Fram, CatUlz, FIr, Iratz, Ox, CatJauf, Zerb IxtS, JE Bur, Lf Murtuts, Const, Etcham, Ardoy SFran, Mde Pr, Zerb Azk, Larz Senper, Casve SGrazi, Xa Odol, Xa EzinB); B 24 (Mg CO, JJMg BasEsc, Mg PAb, Balad), G 32 (Xe, Ud, Arr GB, Arrantz, Or Poem, Or Eus, SMitx Aranz, A Ardi, Ag G, Or Mi, ABar Goi, Uzt Sas, Vill Jaink, Ibiñ Virgil, Or Aitork, Txill Let, Gazt MusIx, Zait Plat) eta EB 18 (Arti MaldanB, Mde HaurB, MEIG, Arti Tobera).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

heriotz forma HMko euskalkietan ageri da; forma soila 48 aldiz azaldu da, eta konposizioan 59 aldiz, horietan 16 EB; heriotza argiak ere B-G dira, eta EBko 43 ager.; heriotz(a) erabakigaitzak 272 dira, euskalki guztietakoak; heriotze IEkoa da, eta EB 33 eta G 1.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

DFrec: eriotz (161) eta eriotze (53); AB38: heriotz- (4), heriotza (18) eta heriotze (20); AB50: heriotz- (5), heriotze (9) eta heriotz(a) (81); HiztEn-LurE: heriotza.

Jatorrizko forma

heriotze, -tza.

Euskaltzaindiaren Arauak

1: heriotzako orduan. 2: heriotza bat eginda, Ameriketara joan zen.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: heriotza eman, heriotza(-)epai, heriotzara eraman, heriotza-zigor .

Forma baten adiera(k)

adiera aktiboa ere baduela adieraziko da, bestela galtzeko arriskua dagoelako (cf. "heriotza bat eginda, Amerikara joan zen"), nahiz testuinguru guztierako ez den aski (hil beti aski ez den bezala).

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu heriotza(-)agiri formarik.

heriotza(-)agiri 73: Argia, Berria 24, EiTB 12, Elhuyar, Elkar 20, Consumer 8, Euskaltzaindia 3, Jakin 3, UEU.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

heriotza(-)agiri 11: Berria 2, Edorta Jimenez 4, Xabier Etxabe, Aingeru Epaltza, Josu Zabaleta, Alberto Ladron Arana, Juan Kruz Igerabide.

Zerrenda osagarriak

HezkAdmin: partida de defunción.

Hitz konposatu hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

elkarketa librea.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia, eta jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa heriotza sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu heriotza(-)arrisku formarik.

heriotza(-)arrisku 57: Argia 2, Berria 5, Deustuko Unibertsitatea 6, Euskal Herriko Agintaritza 8, EiTB 11, Elhuyar, Elkar 2, Consumer 4, Gomylex 10, Jakin, Karmel, Laneki 5, UEU.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

heriotza(-)arrisku 28: Berria 7, Asisko Frantzizko, Elizen arteko Biblia, Xabier Olarra, Josu Zabaleta, Bernardo Atxaga, Pako Aristi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Konbinazio librea da, baina adibide bat jaso liteke. hiltzeko arrisku adibidea ere proposatu da, berez, egokiagoa delakoan. Bide batez, bizi-arrisku forma adibide azaldua da bizi sarreran, eta azpisarrera dagokio.

Zerrendako forma adibide gisa ematekoa da

Adibide gisa jasotzekoa heriotza sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: adib. / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

eman.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

heriotza sarrerari dagokion azpisarrera.

LBeh (2016-10-26): heriotza(-)tasa 121: Laneki, Aizu, Deia, Elhuyar 18, Berria 35, Consumer 2, EiTB 41, Jakin, Argia 21.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: heriotza(-)tasa 43: Berria 34, Luis Elberdin 4, Oskar Arana, Iñaki Mendiguren, Karlos Zabala, Iñaki Heras, Xabier Arregi.

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: heriotza tasa (hilkortasun tasa*).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

azpisarrera gisa jasotzekoa heriotza sarreran.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gile.

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-aldi.

Kategoria

iz.

Forma baten adiera(k)

heriotzako ordua.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HERIOTZARA EMAN. Llevar a la muerte. Cf. HERIOTZARA ERAMAN. Da orduban Salbagiliak erijotzara emon eban bere gorputza berbera. Astar II 209. Zere menpekorik txiki eta azkenekoena ere enzungabe heriotzera ematea, utsegite guzizkotzat idukiko zenduke noski. Arr GB 90. Nola da, Jaungoikoaren Semea eriotzera eta gurutzeko eriotzera alere, emana izatea? Arr May 125. Pillatu zori gaiztoko arek / Emon dau erijotzara. Enb 100. Aitak emoten dau erijotzarako bere seme bakar eta laztana, ta semiak emoten dau bere bizitzia zu salbetiagaitik. Ur MarIl 106

heriotzara eman 1, Elkar (“ta traizioa ageriko ekintzetan azaldu aurretik bihotzean sortzen denez, horregatik salatzen zintuela traidoretzat, eta beraz, heriotzara emana izan behar zenuela jarraitzen zuela pentsatzen”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

heriotzara eman 27: Elizen arteko Biblia 23 (“Norbaitek israeldar herritarra, esklabo bihurtzeko nahiz saltzeko, bahitu egin duela jakiten baduzue, heriotzara emango duzue. Horrela desagertaraziko duzue gaiztakeria zeuen artetik”), Asisko Frantzizko 2 (“Eta martiritza-irrikaz suturik, laurogeita hamar anaia inguru altxa ziren, beren buruak heriotzara emateko prest; eta, agindu bezala bereiz jarririk, zeintzuek, zenbat, nola eta noiz abiatu behar zuten jakin zain zeuden”), Iñaki Mendiguren (“Sokrates ez zen martiri filosofiko bat, paganismo jazarleak heriotzara emana”), Juan Garzia (“eta halako manda-mandatuzko erretolika luzez, ezen, mezua irakurri eta ulertu bezain laster, gehiagoko ezbai handi-txikirik batere gabe, zitzala mezulariak bat-bateko heriotzara eman, konfesatzeko astirik ere uzteke”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Kolokazio bat da (nahiz eta heriotzara eraman erabiliagoa den) eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa heriotza sarreran, eta definizio gisa ‘heriotzara eraman’ jar liteke.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

eraman: -ra.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

heriotza sarrerari dagokion azpisarrera.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

eritasun hau ez da heriotzara daramana.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: HERIOTZEZ HIL Morir, matar. Cf. HERIOZ HIL. Iangoikua, orai dizit egiteko handia / Hiri honetan eriotzez hiltzen duzu jendia. 'Muere'. E 247. Sainduen eta profeten odola, eta lurrean heriotzez hilak izatu diren guziena. Dv Apoc 18, 24 (Lç heriotara eman, He hillaraziak). Bere aitari edo amari biraoa esaten diona eriotzez il bedi. Ir YKBiz 225. Eman zekién bothere [...] hiltzeko ezpataz, eta gosetez, eta heriotzez. "Pour tuer par [...] mortalité". Lç Apoc 6, 8. Ezen handik [zientzia arbola] ianen duan egun beretikan, hillen aiz heriótzeaz. Urt Gen 2, 17

heriotzaz hil 1: Berria (“Izan ere, bizitzaz dihardugunean, bizitza osoaz dihardugu: amaren sabelean ernaltzen denetik, heriotzaz hil egiten den arte “); ez dugu aurkitu heriotzez hil formarik.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

heriotzaz hil 7: Imanol Zurutuza 3, Elizen arteko Biblia, Josu Zabalaeta; ez dugu aurkitu heriotzez hil formarik.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: AS / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Tradizioak baztertu duen forma

Baztertua.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia da (heriotzaz hil forman) eta azpisarrera gisa jasotzekoa izan liteke.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa heriotza sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-zko.

Kategoria

izlag.

Forma baten adiera(k)

heriozkoa.