Euskaltzaindiaren Arauak

1 'damutasuna, garbaia'. 2 Ipar. 'kaltea'. / AS: damu-domaia Ipar. 'kalte-galera': bizikleta kaskatu didazue eta hautsi; damu-domaiak zor dizkidazue, damu izan: gero ez dute damu izango orain horrela ibilia?

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: damu egin , damu hartu , damu-otoitz , damutan egon , damutan izan , damuzko .

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

damu izan ("gero ez dute damu izango orain horrela ibilia"), damu-domaia ('kalte-galera'; "Bizikleta kaskatu didazue eta hautsi; damu-domaiak zor dizkidazue")

Forma baten adiera(k)

1. damutasuna, garbaia; 2. kaltea

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: adib. / ElhHizt: AS / EskolaHE: adib.

Esapideei dagokien sistematika

egin.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

damu sarrerari dagokion azpisarrera.

Forma baten adiera(k)

kalte egin.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: AS / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

hartu.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

damu sarrerari dagokion azpisarrera.

Maiztasuna

g.g.er.

Forma baten adiera(k)

damutu; atsekabetu.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: damu izan: gero ez dute damu izango orain horrela ibilia?

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: damu-domaia Ipar. 'kalte-galera': bizikleta kaskatu didazue eta hautsi; damu-domaiak zor dizkidazue.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

damuaraz, damuarazten.

Aditz-erregimena

du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH:- / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-dun.

Kategoria

izond. eta iz.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

damutua.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-kizun.

Euskaltzaindiaren Arauak

'tamalez, zoritxarrez'.

Forma baten adiera(k)

tamalez, zoritxarrez

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS: damutan egon / HiztEn: AS / LurE: - / ElhHizt: AS: damutan egon / EskolaHE: -

Esapideei dagokien sistematika

egon: -tan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

damu sarrerari dagokion azpisarrera.

Esapideei dagokien sistematika

izan: -tan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

damu sarrerari dagokion azpisarrera.

Aditz-erregimena

da ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

damutu, damu(tu), damutzen. da/zaio ad.: damutu zitzaidan eman nizkion atsekabeez; bost aldiz damutu zait etxean sartua (edo sartzea).

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

damutu, damu(tu), damutzen

Aditz-erregimena

da/zaio ad.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

damutu zitzaidan eman nizkion atsekabeez; bost aldiz damutu zait etxean sartua (nahiz sartzea)

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu damutze formarik.

damutze 18: Argia 6 (“.Badirudi batzuentzat Presoen Kolektibotik aparte egiten bada damutze politikoa dela”), Berria 8 (“Madriletik Langraizeko damutze iruzur-bidean etsiarazi nahi gaituzte”), EiTB 2 (“Ustezko damutze hauek adarra jo nahi dute, espetxean onurak lortzea baino ez baitute helburu”), Elkar (“Jontxuk beti zeukan argudio egoki bat prest. Nola-halako aitzakia ideologikoren bat azalduko zidala uste nuen, bere jarrera aldaketa zuritzeko, baina ez zuen halako damutze edo barkeske beharrik nonbait, poz-pozik eta segurtasun osoz aritu baitzitzaidan bere lanaz eta laneko gorabeherez“), Euskaltzaindia (“Hortik aurrera akats horren damutzeak eta galdutako plazeren oroimenak torturatuko dute”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

damutze 8: Berria 4 (“Sakabanaketa politika eta, orokorrean, Frantziako eta Espainiako estatuek daramaten espetxe politikaren helburu bakarra «preso politikoak bukatzea, haien suntsitze fisiko eta psikologikoa bultzatzea eta damutze politikoa lortzea» dela salatu zuen Otegik”), Aingeru Epaltza (“Egoerak alderantzizkoa behar zian, arruntagoa: senarra, bi amoranteen harrapatzaile, halako topaketek ekartzen ohi dituzten ondorioekin: oihuak, irainak, aieneak, negarrak, mehatxuak.. ø baita, zergatik ez, bat-bateko damutze bat ere emakumearen aldetik”), Xabier Mendiguren Elizegi (“Nola-halako aitzakia ideologikoren bat azalduko zidala uste nuen, bere jarrera-aldaketa zuritzeko, baina ez zuen halako damutze edo barkeske beharrik nonbait, poz-pozik eta segurtasun osoz aritu baitzitzaidan bere lanaz eta laneko gorabeherez”), Oskar Arana (“Benetan, nigandik nahi duzuna ez da erantzun bat baizik eta damutze bat”), Piarres Xarriton (“ez du bizi berririk hasten ahalko damutze hortarik aitzina, haur ume soilak aldiz haiek bataiatzen direlarik garbi dira ez dutenaz geroz beren nahiaren hautua erabili ahal izan eta hori bera erraten du liburu beraren Firmissime 15. kapituluko 1. galdean eta horren arabera irakasten san Tomasek 2. Partearen 1. Zatiko 113. galde osoan”).

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Eratorri hiztegi-sarrerarik ez dagokiona

-tze.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

damu eta damutze ez dira erabateko sinonimoak. Jaso liteke.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: DAMUZ (Lar, Añ, Dv, H). a) (Precedido de gen.). A pesar (de). Cf. Dv: "Ez du deus eginen bertzeren damuz, il ne fera rien de peur d'affecter les autres". "Nere damuz, à mon dam" H. Bere galgarri eta oitura galduen damuz ere Maria txit santari debozio uxi bat ziolako. Arr May 52. Bada guzi orren damuz ere [...]. Ib. 65. Katua an egoan kutxa-barruan ernai beti. Ez nire damuz. Eneban bear bazi andirik yateko, baiño alan bere pozten nintzan saguteitik atarariko azalakaz. Or Tormes 53. Parkatu, irakurle, orrelako naasi-maasietan nere damuz sartzen banaiz. Vill Jaink 92. b) (V-ger ap. A; H). "Damuz ta ezin bestez, ez borondate onez (Mg), à regret, et par nécessité, non de bon gré" H. "Sin ganas" A. Esklaboak geienez egiten dituzte Jaunaren esanak ezin bestez, damuz bezela. Mg CC 39 (CO 50 damuz legez). Berdinduxe giñalarik, eta naikoa yardunik, etxerako asmoa, damuz baderik, artu genizun ta antxe azkendu zan gure eguna. Ldi IL 50. c) "(V, G), por desgracia" A. v. damurik.

adib: bular 2 iz. Bularraren aurreko aldea. Ik. papar. Bekokitik bularrera. Hirugarrena bularrean. Beso biak bular azpian gurutzatuta. Bularraren kontra estutu. Bular gainean eskua jarrita. Damuz bularra joaz. Gibel ekaitzari, bular aldi onari (esr. zah.). || damu 1 iz. Hobenak errudunarengan edo ezbeharrak pairatzen dituenarengan eragiten duen atsekabea. Ik. damutasun; garbai. Bihotzeko damua. Bekatuen damua bi eratakoa izan daiteke: maite damua eta beldur damua. Damuz beterik bere hutsegiteaz. Damu gabeko aitortzak. Sartu zinelako damuaz aterako zara. Damuz eta ezinbestean, ez borondate onez. Jainkoa iraindu duelako damuz beterik. Damuaren damuz ez du ezeren atseginik hartzen. Damu minez eta bihotzeko negarrez. Huts horren damuz gelditzen gara. Bihotz damua agertu. Damu negarra. Damurik eza. || ito, ito, itotzen 1 da/du ad. Arnasa hartu ezinik hil; arnasa hartzea eragotzirik erail. Uretan ito. Ez zekien igerian eta ito egin zen. Zintzurra tinkatuz ito. Lepoa estututa ito zuen. Haragi puska bat eztarrian trabatuta ito zen. Urkatuak itota hiltzen dira. Itotzeko zorian. Itoko ahal haiz! || Gizon gaixoak ito behar zuen negarrez bere bekatuen damuz. Barrez ito beharrean. Egarriz ito beharrez. Presaka eta muturka, ito beharrez (Ik. itobehar). || nahasi-mahasi iz. Nahaspila, nahas-mahasa. Barka, irakurle, horrelako nahasi-mahasietan nire damuz sartzen banaiz.

damuz 7: Berria 4 (“horren damuz itzuli nintzen etxera”), Jakin (“orain damuz garbitzeko”), Argia 2 (“Ziriak ziri, maite nautenen damuz, galdu nahi ez dudan denbora”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

damuz 43: Berria (“Horrek neska gaztea gero damuz beteko duen erabaki bat hartzera bultza dezake, edota abortuak egiteko zentro ez-ofizial batera», ohartarazi dute epaileek”), Asisko Frantzizko 12 (“Zerbitzari leial eta zentzuduna da, huts egiten duen bakoitzean, bere burua luzaro gabe zigortzen duena, barrutik damuz eta kanpotik aitortzaz eta ordaina betez”), Jon Muñoz 5 (“Nire ohea, hain zuzen behar-beharrezkoa zitzaidana, iruditzen zitzaidan, orduan, bertze nehorena baino desiragarriagoa, eta damuz baizik ez nintzen handik aldaratua”), Elizen arteko Biblia (“Nire ohea, hain zuzen behar-beharrezkoa zitzaidana, iruditzen zitzaidan, orduan, bertze nehorena baino desiragarriagoa, eta damuz baizik ez nintzen handik aldaratua”), Aingeru Epaltza 2 (“Ez, nik ez diat emakumerik marrazten - neure damuz, ez nuen eragotzi ahal izan haserre aire bat”), Karlos Linazasoro (2HP, krok, bala bakar bat bala zuhur bat, eta belaunak tolestu zituen, aurrerantz bota zuen gorputz-enborra, besoak luzatu zituen izartegirantz, euri basatirantz, ez erruki edo barkamen eske, damuz baizik, oker jokatu izanaren damuz”), Xabier Montoia, Josu Zabaleta, Itxaro Borda, Koldo Izagirre, Antton Olano, Iñaki Mendiguren, Joxerra Garzia, Itziar Otegi, Aitor Arana, Xabier Olarra, Anton Garikano, Patziku Perurena, Anjel Lertxundi 2, Juan Garzia, Txiliku, Jose Angel Irigaray, Matias Mugica, Joxe Azurmendi.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa damu sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: adib. / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-zko.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

damu sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ik. OEH.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

damuzta, damuztatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Diakronia

Zah.