Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

bira eman aditz-esapide soila 11 aldiz ageri da: Anab Poli 6 eta Aprika 4; Enb; bira + det. osaerakoak (bira bat eman, bira osoa eman, bira batzuek eman...) 9 aldiz: JMB ELG 3, Vill Jaink 1, Anab Poli 3, Txill Let, NEtx LBB.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

bira eman (bira emon) aditz-esapide soila 14 aldiz: B 1 (I. Etxeberri), G 4 (A RIEV, Garit, El Día 1932, ZArg 1929), EB 9 (I. Sarasola, X. Goia, J. Iturralde, A. Sarriegi, M. Etxezarreta 2, X. Mendiguren Bereziartu 3); bira + det. osaerakoak 19 aldiz: B 1 (J. Legarreta), G 6 (E. Mujika, Zumalabe, F. Zubiaga, Garm Bidasoa, YAzp, GAO 1989), EB 11 (Elhuyar 4, X. Arregi, HezkSaila, I. Mendiguren, J. Lasa, M. Altuna, JMB, Egin 1990), IE 1 (HerrizH 1988); biradera 7 aldiz: TeknolMekan 6, M. Dupac 1; biragune EB 5 (K. Igea, J.L. Aramendi, X. Olarra, N. Azurmendi, I. Tapia: "biragune sistema").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

bira eman : AB38 2, HiztEn (adib.), LurE (adib.: determinatzailearekin); biradera : AB38 9, HiztEn, Euskalterm; biragune : HiztEn, AB50; Ez dugu aurkitu ap. DFrec.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

bira eman : EuskHizt (adib.: aditz-esapide soila eta determinatzailearekin), ElhHizt (adib.), EskolaHE (adib.: determinatzailearekin); biradera : EuskHizt, HiruMila, ElhHizt, PMuj DVC; birader : DRA; biragune : HiruMila, ElhHizt, Lur EF/FE, Casve EF, PMuj DVC. Ez dugu aurkitu ap. Lur EG/CE, HaizeG BF, Lh DBF.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendakoa markatua edo erabilera urriagokoa da

g.er. Ik. bira egin.

Esapideei dagokien sistematika

eman.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bira sarrerari dagokion azpisarrera.

Sektore jakin bateko informazioa

b/min: Harluxet.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Zientzia-unitateak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bira 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

Sektore jakin bateko informazioa

b/s: Harluxet.

Arlo semantiko sistematikoki osatzekoak

Zientzia-unitateak.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bira 1 sarrerari dagokion azpisarrera.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: AS / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: AS / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

bira sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH: AS

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

biraka sarrerari dagokion azpisarrera.

Kategoria

adlag.

Erabileremu dialektala

Bizk.

Forma baten adiera(k)

biraka.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu.

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

biragarri 4: P. Alkain ("Estrukturaren kostuak ahalik eta txikiagoak izan daitezen, oinarri biragarri baten gainean ispilu-multzoren bat muntatzea pentsatzen ari da"), Informatika Atlasa ("Diskoek osatutako multzoa unitate biragarri batetan ezarria dago, honek azalerak irakurketa / idazketarako buruetatik gertu mugitzea bideratzen duelarik"), TeknolMekan ("Loturiko piezen artean desplazamendu erlatiboak, desplazamendu libreak edo gidatuak, irristakorrak edo biragarriak burutu daitezkeeneko loturei, giltzadurazko lotura deritzegu"), P. Zabaleta ("Ordaindu eta ate biragarritik kanpora atera zen").

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

biragarri : AB38 22 (hauetan ardatz eragile b. 'eje motor giratorio', danbor, gorputz, kaskilo, labe, oinharri, pieza, plataforma, plater, torlojo b. 'giratorio', tornu b. 'torno revólver'), Euskalterm 5 (hauetan beso b. 'brazo girable', makurdura b. 'flexión rotativa', dorretxo, plater, tornu b. 'torreta, plato, torno revólver') // Ez dugu aurkitu ap. DFrec, AB50, HiztEn, LurE.

Euskara/euskara eta euskara/erdara hiztegietako datuak

Ez dugu aurkitu ap. EuskHizt, ElhHizt, HiruMila, EskolaHE, Lur EG/CE eta EF/FE, Casve EF, HaizeG BF, Lh DBF, DRA, PMuj DVC.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

EIH: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-garri/-kor.

Kategoria

izond.

Forma baten adiera(k)

(norbaitek edo zerbaitek) bira dezakeena.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Hitz elkartu sistematikoki (berr)ikustekoak

-gune.

Euskaltzaindiaren Arauak

adlag.

Forma arautuaren azalpenaz oharra

AS gisa gehituz: bira-biraka .

Adierazle egokia da, eta horren premia dago

Euskaltzaindiaren Arauak

ate birakaria.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

ate birakari, motor birakari

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

biraka(tu), birakatzen.

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tu/-katu.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

biratu.

LB: 91 (horietatik 72 Laneki); ETC: 316

Beste (edozein) iturritako erabilerak

ElhHizt: 0; Adorez: 0, Labayru: 0, NolaErran: 0. Euskalterm: biraketa-abiadura (velocidad de rotación/velocidad de giro, vitesse de rotation, rotational speed/velocity of rotation, Industria / Makina-erreminta, TN).

[bira1] bira minutuko iz. Biraketa-abiaduraren unitatea, zerbaitek bere buruaren inguruan edo ardatz baten inguruan minutuko egiten duen bira kopurua adierazten duena. Errekorra: milioi bat bira minutuko. // bira segundoko iz. Biraketa-abiaduraren unitatea, zerbaitek bere buruaren inguruan edo ardatz baten inguruan segundoko egiten duen bira kopurua adierazten duena. Bi buruko danbor baten biraketa-abiadura 50 bira segundokoa da.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa biraketa eta abiadura sarreretan.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu biral formarik.

biral 52: Argia 4, Berria 15, Deia 6, EiTB 8, Elhuyar 7, Consumer 1, Jakin 4, Laneki 6, UEU.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

biral 2, Berria.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

Euskalterm: biral, biriko (TN, Med.); marketin biral, bideo biral (TN, Informat.).

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es viral / fr viral: Adorez: biral / Elhuyar: 1 (Biol.) biral, 2 (Inform.) biral / Labayru: 1 (Med.) biral, 2 (Inform.) biral / Zehazki: birus-, biral / NolaErran: birus-, biral.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabilia da eta, beraz, jasotzekoa. Nazioartekoa da.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

iz.

Maiztasuna

g.er.

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

Euskaltzaindiaren Arauak

AS: birao egin.

Sarrera bati dago(z)kion azpisarrera(k)

birao egin

Euskaltzaindiaren Arauak

AS

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIRAOA (BIRAOAK, etc.) BOTA. Echar una maldición (maldiciones, etc.); blasfemar. Asko birau edo maldizio mota, aserre aldian erraz botatzen diranak. Gco II 16. Etzaitezela oitu juramentuak erraz egitera eta birauak botatzera. AA II 33. Bota diozu lagun urkoari birau edo madarikazio bat. AA III 526. Birao andijak botaten. JJMg BasEsc 12. Zergaitik alan bota birao añ gaiztoak? AB AmaE 208. Zeruetako Jaunaz birau izugarriak botatuaz. Arr May 65. Patxik, birau izugarri bat boteaz, jo zuan ostikuaz lurra. Apaol 41. Ta ordun jentillek burroa bota zuela: etxe ortan etxekoandre izeten zenak ez altzuela izenen osasunik. (AN-larr). JMB Mund I 38. Amandreak atea ez idikitzera, / botako dute igazko biraua ber-bera. Or Eus 141. Gorrienak ere etzuten emen biraorik botatzen. Or QA 83. Baiñan ez dezadan biraurik bota. Txill Let 53. Azkora-kirtenari bere biziko birao ikaragarri au bota eutson. Akes Ipiñ 33. Agura ugerdoari birao bat botauaz. Erkiag BatB 115.

adib: birao 2 iz. Norbaiti kalteren bat opa izateko erabiltzen den esaldia. Ik. madarikazio. "Eztanda egingo ahal duk", "itoko ahal haiz", "Deabruak eramango ahal hau" eta antzeko biraoak esan. Ea bere buruari biraorik ezarri dion. Biraoak botatzea ez dela berez bekatua. Bilbao, han ere dongeak birao (esr. zah.).

biraoa bota 4: EiTB (“inoiz ez du biraorik botatzen…”), Jakin (“neskek gure etxean kontatu zutelako biraoa bota nuela”), Argia 2 (adib.: “Jentilak ere konturatu ziren atsoak ikusi zituela eta biraoa bota zioten”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

biraoa(k) bota 26: Iñaki Zabaleta 3 (adib.: “Ezker ukabila beste eskuaren sagarrean kolpatu zuen indarrez eta biraoa bota”), Jose Morales 3 (adib.: “Tsiganokek hortzak karraskatu, biraoak bota eta tu egiten zuen”), Karlos Zabala 2 (adib.: “Ez da arrazoi txarra madarikazioak eta biraoak botatzen hasteko”), Elizen arteko Biblia 2 (adib.: “Harresiak sendo eta janari aski zutela-eta, inguratuak lotsagabe agertu ziren Judasen gudarien kontra, berauek irainduz, biraoak botaz eta zilegi ez diren gordinkeriak esanez”), Xabier Olarra (“zaunka eta ekinaldi kontrolgabeak, aurpegi-imintzio eta keinu bitxiak egiten zituzten pertsonen kasuak edo nahi gabeko zantarkeria eta biraoak botatzen zituztenenak ia duela bi mila urte gogoratzen zituen Areteo Kapadoziakoak”), Josu Zabaleta (“halako biraoak bota zituen non doktore gaixoak, Dekanoari begirune handia bazion ere, haren itsumena deitoraturik, ez baitzekien non ezkutatu”), Javi Cillero, Koldo Izagirre, Koldo Biguri, Itziar Otegi, Anjel Lertxundi…

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta adibide gisa jasoa dago jada.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da. Eta pluraleko adibideak jaso.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa mantentzekoa da birao sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: BIRAOA (BIRAOAK, etc.) ESAN (Añ). "Maldecir, echar maldiciones [..] biraoa esan" Añ. Cf. A Morf 745: "Prolativos llamó [Arana Goiri] a on-esan, gaitz-esan, guzur-esan, egi-esan, birau-esan, que según el tratadista significan decir bien, decir cosa mala, mentir, decir verdad y blasfemar. Yo siempre he oído ondo esan, txarto esan (gaizki fuera del V), guzurra esan, egia esan y birauak esan". Ardura gabe gezurrezko juramentuak, eta birau, edo maldizioak, eta blasfemiak esaten dituenak. Gco I 414. Esan izan dozunez biraoak eta arranak. Añ EL2 137. Entzun duzue erran duen burhoa; zer zaitzue? HeH Mc 14, 64. Patxik [...] esan zuan birau izugarri bat. Apaol 100. Burhau itxusienak erran zeitzon Jesü Kristen Erlejioniaren kontre. Ip Hil 10. Buonaparte Iaun andia / munduen itzalgarria / il zan aitz baten / birao esaten / egon etzalako beti / mundu guztian ganeti. Azc PB 215. Aora etorri iakozan biraorik ikaragarrienak esan da gero. Ag AL 78. Itz gaistoak erran ttuten edo birau edo blasfemiak Jen. edo Sanduen kontra. (Larrainzar, 1906). FLV 1988, 283. Biraoak esan eta alperrik zin-egitea. KIkV 64. Zer dio onek? Biraoa esan du onek. Ir YKBiz 90. Olako beste txarkeri ta birao asko ere esaten zizkioten. Ib. 481. Birao au esan gabe ez nadilla gelditu. Zait Sof 131. Ez dozu Jaunaren aurka biraorik esango. Ker Ex 22, 27. Biraoa esan du; ba ote dugu lekuko beharrik? IBe Mt 26, 65.

adib: birao 2 iz. Norbaiti kalteren bat opa izateko erabiltzen den esaldia. Ik. madarikazio. "Eztanda egingo ahal duk", "itoko ahal haiz", "Deabruak eramango ahal hau" eta antzeko biraoak esan. Ea bere buruari biraorik ezarri dion. Biraoak botatzea ez dela berez bekatua. Bilbao, han ere dongeak birao (esr. zah.). // def: birao egin Biraoa esan. Espiritu Santuaren aurka birao egiten duena. Aurretik igarotzen zirenek birao egiten zioten. Bere aitari edo amari birao egiten diona, hil bedi. Zer da birao egitea?, besterentzako gaitzen bat eskatzea.

biraoak esan 6: Consumer (“beste jokamolde batzuk ere hartzen dituzte haiengandik, biraoak esateko eta oihu egiteko ohitura, adibidez”), Berria (“Ezagutzen ditut armarrietan eserita daudela beren seme-alabei biraoak esateko baimena ematen dieten gurasoak, gero edukaziorik finena emango dietelako ustetan, kolegio garestietara eramaten dituztenak”), EiTB 3 (adib.: “Itzulera gaiztoko bide" hori Octave Lapize frantziarrak konkistatu zuen lehenengo aldiz 1910ean, antolatzaileen aurka biraoak esan eta hiltzailetzat jo zituen egun berean”), Argia (“Iñakirentzat oso garrantzitsua zen biraoak esaten ikastea, haiek bezala nahi zuen hitz egin”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

biraoak esan : Elizen arteko Biblia 2 (“Ba al da Job bezalakorik? Honentzat ura edatea bezala da biraoak esatea”), Koro Navarro (“Bisonte bat zeramala ematen zuen, hain estu heltzen zien uhalei, hain gogor astintzen zuen zigor luzea, halako biraoak esaten zituen bidean jolasean zebiltzan haurrei abisu emateko, hain tente zihoan zango polainadunak aparte jarrita eta bere pony kulunkariaren indar beldurgarria eta tema madarikatuz”), Lopez de Arana (“Aizak, Freddy, nickel bateko isuna biraoak esateagatik”), Koldo Biguri (“Orduan, etxetik irten eta haritz bati azala kentzeko moduko biraoak esaten hasten zen”).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Egokia eta adibide gisa jasoa dago jada.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ohiko lexien atalean jasotzekoa da. Eta pluraleko adibideak jaso.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

Adibide gisa mantentzekoa da birao sarreran.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Kategoria

izond.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

madarikagarria.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

biraoka(tu), biraokatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

madarikatu.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: -

Atzizkien araberako erabakiak

-ti.

Kategoria

izond. eta iz.

Erabileremu dialektala

Batez ere Bizk.

Forma baten adiera(k)

biraolaria.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

ik. OEH

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

biraozta, biraoztatzen.

Aditz-erregimena

du ad.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

madarikatu.

Euskaltzaindiaren Arauak

birarazi, biraraz, birarazten. du ad.

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

birarazi, biraraz, birarazten

Euskaltzaindiaren Arauak

biratu, bira(tu), biratzen. da/du ad.: bestera biratzen duzu aurpegia hura ez ikustearren; ilargia lurraren inguruan biratzen da.

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

biratu, bira(tu), biratzen

Aditz-erregimena

da/du ad.

Adibide argigarriak, testuinguru egokiak

bestera biratzen duzu aurpegia hura ez ikustearren; ilargia lurraren inguruan biratzen da

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: + / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Atzizkien (eta aurrizkien) erregulartasuna

-tze.

Euskaltzaindiaren Arauak

Ipar. 'binaka'.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

birazka(tu), birazkatzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Forma baten adiera(k)

binakatu.