azido akrilikoa: kolorerik ez duen likido korrosiboa, erraz polimerizatzen dena (s.u. akriliko)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Terminoa da eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Bide batez, komeni da maiztasun handieneko azidoak jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta akriliko sarreretan.

artseniko 2 adj. Kim. Artsenikoa 5 balentziarekin daukana. Azido artsenikoa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide zen lehen, baina orain komeni da azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta artseniko sarreretan.

askorbiko adj. Kim. Azidoez mintzatuz, zitrikoetan eta hainbat barazkitan (piperrean, brokolian...) aurkitzen dena, kolagenoaren sintesian garrantzi handikoa dena. C bitaminaren izen kimikoak, azido askorbikoak, latineko scorbutus izenean du jatorria.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide zen lehen, baina komeni da azido askorbiko azpisarrera egitea eta askorbiko sarrerako adibidea azpisarrerara eramatea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta askorbiko sarreretan.

ester iz. Kim. Gai konposatua, azido organiko baten hidrogenoa alkohol-erradikal batek ordezkatzen duenean eratzen dena. Lehengai horri lurrina azido azetikoak eta bestelako azido organiko eta esterrek ematen diote.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

ester sarreran adibide batean jasoa dago azido azetiko, eta ondo dago dagoen lekuan, baina komeni da azpisarrera gisa jasotzea eta ester sarrerako adibidea azpisarreran ere jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta azetiko sarreretan.

Azido azetilsalizilikoa (CH3COO6 H4COOH): aspirinaren osagaia den azido organikoa (s.u. azetilsaliziliko)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibiderik gabe geratuko denez, “Ik. azido azetilsaliziliko” jartzea komeni da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta azetilsaliziliko sarreretan.

(LB 23; EPG 0; Elhuyar 0; Adorez 0; Labayru 0; Euskalterm +)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido sarreran.

boriko adj. Kim. Azido borikoa (H3B03): hauts zuri kristalinoa, industrian eta antiseptiko gisa erabiltzen dena.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibiderik gabe geratuko denez, “Ik. azido boriko” jartzea komeni da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta boriko sarreretan.

desoxirribonukleiko adj. Biokim. Azido desoxirribonukleiko: izaki bizidunen garapenerako eta funtzionamendurako behar den informazio genetikoa duen azido nukleikoa (DNA).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibiderik gabe geratuko denez, “Ik. azido desoxirribonukleiko” jartzea komeni da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta desoxirribonukleiko sarreretan.

erribonukleiko adj. Biokim. Azido erribonukleikoa (RNA): zeluletan, proteinen sintesia kontrolatzen duen gaia.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibiderik gabe geratuko denez, “Ik. azido erribonukleiko” jartzea komeni da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta erribonukleiko sarreretan.

(LB 10; EPG 0; Elhuyar 0; Adorez 0; Labayru 0; Euskalterm +)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido sarreran.

foliko adj. Biokim. Azido folikoa: B taldeko bitamina, hosto berdeetan eta animalien gibelean aurkitzen dena, zenbait anemia sendatzeko erabiltzen dena.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibiderik gabe geratuko denez, “Ik. azido foliko” jartzea komeni da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta foliko sarreretan.

fosforiko adj. Kim. Fosforoa 5 balentziarekin daukana. Azido fosforikoa

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide zen lehen, baina orain komeni da azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta fosforiko sarreretan.

(LB 8; EPG 0; Elhuyar 0; Adorez 0; Labayru 0; Euskalterm -)

gastriko adj. Urdailekoa, urdailari dagokiona. Zunda gastrikoen bidez elikatu.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta gastriko sarreretan.

Jakite-arloak

Med.

glutamiko adj. Biokim. Azido glutamikoa: proteinen osagai den aminoazido ez-esentziala, glutenean ugari dagoena, ur berotan disolbatzen dena eta alkoholetan, azetonan eta bentzenoan disolbatzen ez dena.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibiderik gabe geratuko denez, “Ik. azido glutamiko” jartzea komeni da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta glutamiko sarreretan.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido sarreran.

hipokloroso adj. Kim. Azido hipoklorosoa (HClO): ura eta kloroa batzean sortzen den azidoa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Eta hipokloroso sarreran ‘Anhidrido hipoklorosoa’ moduko adibide bat jaso.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta hipokloroso sarreretan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: -

klorhidriko adj. Kim. Azidoez mintzatuz, kloroaren eta hidrogenoaren konbinazioz sortua dena. Azido klorhidrikoak metal guztiei erasotzen die.

Lexia konplexua (erabileremu mugatukoa)

lexia (asko dira azido-motak, eta ez dago denak jasotzerik).

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide zen lehen, baina orain komeni da azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta klorhidriko sarreretan.

Azido klorikoa (HClO3): kloroz, oxigenoz eta hidrogenoz osaturiko azidoa, gai organikoak oxidatzen dituena (s.u. kloriko)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Eta kloriko sarreran ‘Anhidrido kloriko’ moduko adibide bat jaso.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta kloriko sarreretan.

laktiko adj. Kim. Azidoez mintzatuz, esnearen laktosa hartzitzean sortzen dena. Azido laktikoa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide zen lehen, baina orain komeni da azpisarrera gisa jasotzea.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta laktiko sarreretan.

(LB 39; EPG 0; Elhuyar 0; Adorez 0; Labayru 0; Euskalterm +)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido sarreran.

nitriko adj. Kim. Nitrogenoa 5 balentziarekin daukana. Azido nitrikoa (NHO3): likido koloregabe erregarria eta oxidatzailea, besteak beste, ongarriak eta lehergaiak egiteko erabiltzen dena.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Eta nitriko sarreran ‘oxiko nitriko’ moduko adibide bat jaso.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta nitriko sarreretan.

nitroso adj. Kim. Nitrogenoa 3 balentziarekin daukana. Ibilgailuek isurtzen duten oxido nitrosoa. Azido nitrosoa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide zen lehen, baina orain komeni da azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta nitroso sarreretan.

nukleiko adj. Biokim. Ik. erribonukleiko; desoxirribonukleiko. Azido nukleikoa: azido erribonukleikoa eta desoxirribonukleikoa izendatzeko erabiltzen den izen generikoa.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta nukleiko sarreretan.

oleiko adj. Kim. Azido oleikoa (C17H33COOH): gantz-azidoa, animalien eta landareen gantzetan dagoena, bereziki olioetan.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Eta oleiko sarreran ‘Elikagai gutxi daude iberiar urdaiazpikoak adina oleiko dituztenak (oliba olioak soilik ditu gehiago)‘ moduko adibide bat jaso.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta oleiko sarreretan.

(LB 9; EPG 1; Elhuyar 0; Adorez 0; Labayru 0; Euskalterm +)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido sarreran.

(LB 10; EPG 0; Elhuyar 0; Adorez 0; Labayru 0; Euskalterm +)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido sarreran.

(LB 13; EPG 0; Elhuyar 0; Adorez +; Labayru +; Euskalterm +)

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido sarreran.

sorbiko adj. Biokim. Azido sorbikoa: konposatu organiko naturala, gatz eran janariak kontserbatzeko erabiltzen dena.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Eta sorbiko sarreran ‘Fruta kontserbatzeko sorbikoa erabili du’ moduko adibide bat jaso.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta sorbiko sarreretan.

sulfhidriko adj. Kim. Azido sulfhidrikoa (H2S): gas koloregabea, arrautza ustel usaina duena

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Eta sulfhidriko sarreran ‘biozidak, bakterioek ez dezaten hidrokarburoa kontsumitu eta sulfhidrikoa sortu, horrek gasaren kalitateari kalte egingo bailioke’ moduko adibide bat jaso.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta sulfhidriko sarreretan.

sulfuriko adj. Kim. Azido sulfurikoa (H2SO4): olio itxurako isurkaria, oso erregarria, ur-kentzaile eta oxidatzaile bortitza delako, industrian erabilbide ugari dituena

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta sulfuriko sarreretan.

sulfuroso adj. Kim. Azido sulfurosoa (H2SO3): sufre dioxidoa uretan urtuz lortzen den azidoa

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Eta sulfuroso sarreran ‘Beste aldetik, ozpinari (uher ez dadin) sulfurosoa eranstea onartzen den bitartean, azken produktuko sulfatoen agerpena ere mugaturik dago, litroko 3,5 gramotan’ moduko adibide bat jaso.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta sulfuroso sarreretan.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH-EuskHizt: - / HiztEn: - / LurE: AS / ElhHizt: - / EskolaHE: -

uriko adj. Kim. Azido urikoa (C5H4N403): gizakiaren eta zenbait animaliaren metabolismoaren hondakina, karbonoz, nitrogenoz, oxigenoz eta hidrogenoz osatua dena.

Lexia konplexua (erabileremu mugatukoa)

lexia.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adibide azaldua da orain, eta azpisarrera gisa jasotzekoa. Adibiderik gabe geratuko denez, “Ik. azido uriko” jartzea komeni da.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta uriko sarreretan.

(LB 57; EPG 1; Elhuyar +; Adorez +; Labayru 0; Euskalterm +)

zitriko 1 adj. Kim. Azidoez mintzatuz, limoi, laranja eta kidekoetatik ateratzen dena, horiei garraztasuna ematen diena. 2 iz. Fruta garratza, adibidez, limoia edo laranja. (Batez ere pluralean erabiltzen da, fruta horiek osatzen duten multzoa adierazteko). Jakina denez, zitrikoek (laranjak, limoiak, pomeloak eta limak), tomateek eta piperrek bitamina C asko dute.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Erabili da eta azpisarrera gisa jasotzekoa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa azido eta zitriko sarreretan.

LBeh (2016-10-26): azidotu 19: Elhuyar 9 (adib.: “Era berean, amoniakoak euri azidoan eta ekosistemak azidotzean ardura handia duela ere gogorarazi du FAOk”), Consumer 5 (adib.: “Azido laktikoa osatzean, bitartekoa azidotu egiten denez, proteinek eta gantzek aurredigestioaren antzekoa nozitzen dute, gure organismoarentzat elementu digestonikoago bilakatuz”), Berria 3 (adib.: “Batez ere kola edarietan egoten den azido fosforikoak odola azidotzen du”), EiTB (“Euria azidotu egiten da airetik karbono dioxidoa hartzean”), Argia (“Pinudiak lurra erabat azidotuta uzten du eta horri buelta eman behar zaiola iruditzen zait”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: azidotu 2: Juan Garzia (“Behin horretara ezkero, zaila da huts egiten: soluzioa irazi, azidotu, Kippa hartu, hidrogeno sulfuratua pasarazi”), Irene Aldasoro (“Haren barne-estaldurak hartzen ditu urdaileko eduki azidotuak; ez da harritzekoa, bada, inoiz duodenoko ultzerak zulatzea”).

Zerrenda osagarriak

BerriaEL2016: Ez dugu aurkitu azidotu formarik.

Erdara/euskara hiztegietako datuak

es acidificar / fr acidifier: Elhuyar: azidotu / NolaErran: - / Zehazki: azidotu / Labayru: - / Adorez5000: azidotu.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Ondo osatua eta hedatua; hiztegietara ere pasatu da.

Aditzoinaren erabilerak

azidotu, azido(tu), azidotzen.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Jakite-arloak

Kim.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

Ez dugu aurkitu.

LB 34 (Consumer 28, Laneki 5, UEU 1); ETC 18.

Beste (edozein) iturritako erabilerak

Elhuyar: azidotzaile izond. (Kim.) acidulante / Adorez: 0 / Labayru: azidotzaile 1 iz., adj. Kim. acidulante / NolaErran: 0 // Euskalterm: azidotzaile (acidulante, Industria, 4) // ZTHB-Kim: 0.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Tekniko samarra, baina ezaguna. Jaso liteke.