Jatorrizko forma

ahalke, ahalge

Mailegu baztertzekoa da

ik. oharra, s.u. ahalge

Forma arautuaren azalpenaz oharra

Ipar. marka eta ahalke izan AS gehitzeko eskatuz.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: AS / EuskHizt: AS: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: AS / ElhHizt: AS / EskolaHE: AS

Esapideei dagokien sistematika

izan.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

ahalke sarrerari dagokion azpisarrera.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Aditz-erregimena

da ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

agerraldi guztiak IEkoak dira: ahalge arazi (eta ahalge-arazi) 3 (HU Zez, HU Aurp, Xa Odol); ahalgearazi 3 (JE Bur, Ardoy SFran, JEtchep); ahalkarazi 6 (ES 2, Lg I 2, Hb Egia, Elzb PAd).

EEBSko datuak [laburduren azalpena]

ez dugu aurkitu.

Hainbat erabileraren informazioa [laburduren azalpena]

ahalkerazi : LurE; ahalkerazte : LurE.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: - / EuskHizt: + / HiztEn: - / LurE: - / ElhHizt: - / EskolaHE: -

Aditz-izenak eta aditzoina (era burutuaz gain)

ahalkearaz, ahalkearazten.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Aditz-erregimena

du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sinonimoa(k)

lotsagabe.

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Kategoria

izond.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: - / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sinonimoa(k)

lotsagabekeria.

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-keria.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sinonimoa(k)

lotsagabeki.

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-ki.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sinonimoa(k)

lotsagabetasun.

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-tasun.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

ahalkegabe(tu), ahalkegabetzen.

Sinonimoa(k)

lotsagabetu.

Atzizkien araberako erabakiak

-gabe-tu.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Aditz-erregimena

da/du ad.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sinonimoa(k)

lotsagarri.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Informazio osagarria behar da, erabakia oinarritzeko

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Mailak

Jas.

Forma baten adiera(k)

1 ahalkea. 2 Pl. lotsariak.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Sinonimoa(k)

lotsati.

Atzizkien araberako erabakiak

-ti.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: - / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Atzizkien araberako erabakiak

-tsu.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Maiztasuna

g.er.

Sistematikoki aurreratzen direnen datuak

HLEH: + / EuskHizt: azalpen berritua / HiztEn: + / LurE: + / ElhHizt: + / EskolaHE: +

Euskara Batuko batzordeak argituko du aditzoinaren forma

ahalke(tu), ahalketzen.

Sinonimoa(k)

lotsatu.

Erabileremu dialektala

Ipar.

Aditz-erregimena

da/du ad.

OEHko datuak [laburduren azalpena]

OEH: AHALKEZ Por vergüenza. "Par honte" Ht VocGr 371. Eskua zabaldu ohi / zinaroen pobrei, / guztiz ixil eta ahalkez / ezin ausartatuei. EZ Noel 156. Errege Davitek ahalkez [...] utzten zituen egin gabe haren bekhatuentzat ordenaturik zeuden sakrifizioak. Ax 526 (V 338). Isiz fraide sar nendin, eta ahalgez ialgi enendin. O Pr 283. Pobre batek bere buria hilzera utziten dianian gosez hilzera, ahalkez edo herabez amoina galdatzera. Tt Arima 8s. Ez beinere utzi bekaturik alkes. El 95. Deabru gaiztoak mututua daduka lotsaz ta alkez bere bekatu egiñak konfesariari agerzen ez diozkan edozein gizon ta andreki. Mb IArg I 243. Ahalkez edo bertzela kofesioan bekhatuak estaltzen. Brtc 55. Ahalgez, beldurrez, edo maliziaz uzten bada bekatu mortal bat. CatLuz 33. Ahalkez ere han gorde zadin, Piarreñok bere galtza parea ekarriko zuen arte. Barb Sup 48s. Eskuara dutelakotz hoiek nahi jauntzi, / zer! dugula behar guk ahalgez erauntzi? Ox 156. Zer egin bada bertzerik? Badaki ba berak ere etzaiola nehor jotzen hasiko, ahalgez ere! Xa Odol 51. v. tbn. CatLav 288 (V 144). Legaz 41. Alkez: Añ CatAN 50. CatB 67. De vergüenza. "(Mourir de) honte, ahalgez urtu" T-L. Hil adi ahalkez, itsua, ahalkegabea, traidorea. SP Phil 239. Hil behar zarete ahalkez. Gç 80. Alkez noski, ta naigabez itotzear zitzaion bere Bihotz guztiz maitaria. Mb OtGai II 351. Ta esnatu ta iratzarri zen, zen guzia arrit-ikaratua ta alkez begirik aldarera ezin goratu zuela. Mb IArg II 332. Zeren ahalkez estalirik begithartia ükhen düdan. Mst III 50, 4. Ahalkez lehert' laiteke. Egiat 261s. Aithortzen dut zure aitzinean ahalgez aurpegia estalirik ta bihotza urrikiz arrailaturik. Dh 167. Ahalkez urthu eta hil behar nindake. MarIl 70 (v. tbn. ahalkez (h)urt(h)u en Mst III 3, 2, Jnn SBi 169, Barb Leg 144, ahalgez (h)urt(h)u en Jaur 172, Laph 148, HU Zez 37, JE Ber 25, Lf Murtuts 41). Ahalgez gorri gaiten gure bizi moldearen bixtan. Jaur 400. Metelo, Nepos, Loena, ahalkez ihartu. Hb Esk 30. Egonen dire menturaz burua apalduak ahalkez. Jnn SBi 148. Ahalkez gorritürik. Const 40. Ahalgez hantuak. Ox 154. Ta aurrez dakusgunean / gorri baikera alkez. Or BM 98. Ez nauke, oi, oi! ez nauke ahalgez eta urrikiz. Iratz 136. Ez nintzake agian alkez gorrituko. Zait Sof 27. Ahalgez eta urguiluz bihotza gainezka. Mde HaurB 98. Oreka galtzeko zorian egondu naiz aalkez eta damu sentittu dut [eskutitza] bidaltzeagatik. Txill Let 49. Ahalgez mutu geratuko othe zan. Osk Kurl 184. (Con egon, etc.). (Estar, etc.) avergonzado, con vergüenza. Dohakabea egotu / nintzen denbora luzez, / neure falta itsusien / aithortzeko ahalkez. EZ Eliç 319. Zer fruitu [...] izan zenduten orduan, orai ahalkez ere bururik ere ezin ailtxatuz zaudeten bekhatu hetan? Ax 383 (V 251). Ezpeiniz ahalkez / egonen hanbat. AstLas 28. Asko herritan hortaz / dagode ahalkez. Zby RIEV 1908, 92. Eztakiena dagola bederen gaizki mintzatu gabe ahalgez. HU Aurp 213. Gure mintzaiaz elekatzeko / hemen ahalgez dagona. Etcham 236. Badakizu, ederki yaiotakoei alkez bizitzea alkekizun zaie. Zait Sof 37. Ahalgez edo beldurrez gaudela. Larre ArtzainE 186. (Precedido de gen.). De vergüenza, por vergüenza ante. Argizagiak ere eta bertze zeruko izarrek [...], oro haren [iguzkiaren] ahalkez gordatzen dira itzalzen eta eskapatzen. Tt Onsa 55s. Munduaren ahalkez, mundutarren trufen beldurrez. Brtc 56. Lurraren pian sar nindaiteke, maitia, zure ahalgez. ChantP 292. Bainan duen hein hura ez du gordetzen, nehoren ahalgez edo beldurrez, bertze anitzek bezala. HU Aurp 93. Tristura eta herra lur pean sar diten [amodio] haren ahalgez. Xa Odol 322. (Precedido de gen.). Con vergüenza por. Oreiñak ta arranoak dielakoz bizia gük beno lüziago, gure flakeziren ahalkez daude gütarik ürrhün. Egiat 190. Ez nator inondik ere harro eta arrandiaka, Arantzazun, duela hamar urte, egin zen balentriagatik. Are guttiago, ordea, orduko eta gerokoen lotsaz eta ahalkez. MEIG VII 161

adib.: ahalke iz. Batez ere Ipar. Lotsa. Ahalkea, ohorea eta prestutasun guztia galdurik. Ez behin ere bekaturik utzi aitortu gabe ahalkez. Ahalkez gorriturik. Munduaren ahalkez obra onetatik gibelatzen direnak. Ahalkez urtua, zerbait nahi luke erran eta ezin dezake. Ez dakusan begik, ez ahalkerik (esr. zah.).

ahalkez 2: Berria (“ahalkez gorritua”), Euskaltzaindia (“Haien ondokoak eskeletu ta gainelakoak ahalkez amoina ez galthatzen”).

Beste (edozein) iturritako erabilerak

EPG: ahalkez 31: Berria, Itxaro Borda, Jon Muñoz, Lopez de Arana, Elizen arteko Biblia, Xabier Montoia, Jon Arretxe, Elena Touyarou, Xipri Arbelbide, Monika Etxebarria, Karlos Linazasoro, Bego Montorio, Jose Morales, Piarres Xarriton, Oskar Arana.

Eratorri-konposatu berria da, egokia eta beharrezkoa

Adierazle egokia eta jasotzekoa azpisarrera gisa.

Zerrendako formari azpisarrera dagokio

Azpisarrera gisa jasotzekoa ahalke sarreran.